Chương VIII

Y VIỆN

Làn sương nước mắt và mệt mỏi che phủ trước mắt Merry khi họ tới gần Đại Môn đổ nát của Minas Tirith. Cậu không mấy quan tâm tới đống hoang tàn và cảnh chém giết khắp xung quanh. Lửa khói và mùi hôi thối tràn ngập không trung; vì nhiều cỗ máy chiến tranh đã bị đốt hoặc ném xuống các hố lửa, và nhiều người chết trận cũng vậy, trong khi đây đó rải rác nhiều xác lũ quái vật khổng lồ của miền Nam, nửa cháy thiêu, hoặc bị đá ném quỵ, hoặc bị những cung thủ Morthond anh dũng bắn vào mắt. Cơn mưa bụi đã ngớt được một lúc, và mặt trời sáng chói trên cao; nhưng toàn bộ nửa dưới thành phố vẫn bao phủ trong làn khói âm ỉ hôi thối.

Người ta đã bắt đầu làm việc để dọn đường qua tàn dư trận chiến, và giờ một vài người mang cáng ra khỏi Đại Môn. Nhẹ nhàng họ đặt Éowyn lên gối mềm; nhưng thi thể nhà vua họ phủ tấm chăn vàng lớn, và mang đuốc đi quanh ông, lửa đuốc nhợt nhạt dưới ánh mặt trời, rung rinh trong gió.

Vậy là Théoden và Éowyn đã vào kinh thành Gondor, và tất cả những người thấy họ đều để đầu trần và cúi đầu; qua tro và khói của vòng thành bị đốt phá, họ đi tiếp lên những con phố đá. Với Merry, chuyến đi lên tưởng chừng dài cả thế kỉ, một chuyến đi vô nghĩa trong giấc mơ đáng ghét, đi mãi đi mãi tới cái đích nhạt nhòa nào đó mà trí nhớ không thể nắm bắt.

Dần dần những ánh đuốc đằng trước lập lòe rồi tắt hẳn, cậu đi trong bóng tối; và cậu nghĩ: “Đây là đường hầm dẫn tới lăng mộ; chúng ta sẽ ở lại đó mãi mãi.” Nhưng đột nhiên giữa giấc mơ màng một giọng nói sống động vang lên.

“Chà, Merry! Cảm ơn trời là em đã tìm thấy anh!”

Cậu ngước lên và màn sương trước mắt tan đi đôi chút. Đó là Pippin! Họ đứng đối diện nhau trên ngách đường hẹp, ngoài họ ra thì chẳng có ai hết. Cậu dụi mắt.

“Đức vua đâu rồi?” cậu hỏi. “Còn Éowyn?” Và cậu loạng choạng rồi ngồi xuống thềm cửa và lại bắt đầu khóc.

“Họ đã lên hoàng thành rồi,” Pippin nói. “Em nghĩ chắc là anh vừa đi vừa ngủ gật và rẽ nhầm đường đấy. Khi chúng em thấy anh không đi cùng họ, Gandalf cử em đi tìm anh. Ông anh Merry tội nghiệp! Gặp lại anh em mới vui chứ! Nhưng anh kiệt sức rồi, và em sẽ không nói huyên thuyên làm phiền anh nữa. Nhưng nói cho em biết, anh có bị đau, hay bị thương không?”

“Không,” Merry nói. “Chà, không, anh nghĩ là không. Nhưng anh không thể dùng tay phải nữa, Pippin ạ, kề từ khi đâm hắn. Còn kiếm của anh thì cháy trụi như mẩu gỗ.”

Gương mặt Pippin tràn ngập lo lắng. “Chậc, anh nên đi cùng em càng nhanh càng tốt,” cậu nói. “Em ước mình cõng nổi anh đi. Anh không đủ sức tiếp tục đi nữa. Lẽ ra họ không nên để anh đi bộ, nhưng anh phải tha thứ cho họ thôi. Có quá nhiều điều tồi tệ đã xảy ra ở kinh thành, Merry ạ, khiến một người Hobbit tội nghiệp từ trận chiến đi vào rất dễ không được để ý.”

“Không phải lúc nào không được để ý cũng là xui xẻo,” Merry nói. “Anh vừa không bị để ý khi - không, không, anh không thể nói chuyện đó được. Giúp anh với, Pippin! Tất cả lại tối sầm, và tay anh lạnh quá.”

“Dựa vào em, anh Merry quý hóa!” Pippin nói. “Đi nào! Từng bước một. Không xa đâu.”

“Em đem anh đi chôn à?” Merry hỏi.

“Không, làm gì có!” Pippin nói, cố gắng tỏ ra vui vẻ, dù trái tim cậu muốn quặn thắt vì sợ hãi và thương cảm. “Không, chúng ta đi đến Y Viện.”

Họ rời khỏi ngách đường chạy giữa những ngôi nhà cao và tường ngoài vòng thành thứ tư, lại vào phố chính và đi lên hoàng thành. Họ đi từng bước một, trong khi Merry lảo đảo và thì thầm như thể đang nói mơ.

“Mình sẽ không bao giờ đưa được anh ấy tới nơi,” Pippin nghĩ. “Không ai đến giúp mình sao? Mình không thể để anh ấy lại đây.” Đúng lúc đó cậu ngạc nhiên thấy một cậu bé chạy tới phía sau, và lúc cậu bé chạy qua, cậu nhận ra Bergil con trai Beregond.

“Chào nhóc, Bergil!” cậu gọi. “Nhóc đang đi đâu thế? Rất vui được gặp lại nhóc vẫn còn sống!”

“Cháu đang chạy việc cho các Y Sư,” Bergil nói. “Cháu không ở lại được.”

“Đừng ở lại!” Pippin nói. “Nhưng bảo mấy người trên đó là tôi có một người Hobbit ốm bệnh ở đây, một perian đó, tới từ chiến trường. Tôi không nghĩ anh ấy có thể đi bộ xa thế. Nếu Mithrandir ở đây, ông ấy sẽ hài lòng khi nhận được tin này.” Bergil chạy tiếp.

“Mình tốt nhất nên đợi ở đây,” Pippin nghĩ. Thế nên cậu để Merry nhẹ nhàng nằm xuống trên vỉa hè dưới một khoảng nắng trời, và cậu ngồi xuống cạnh bạn mình, để đầu Merry gối lên lòng. Cậu nhẹ nhàng sờ nắn cơ thể và tay chân cậu ta, và nắm lấy cả hai tay bạn. Tay phải Merry lạnh như băng.

Không lâu sau chính Gandalf xuống tìm họ. Ông cúi xuống Merry vuốt ve trán cậu; rồi ông cẩn thận bế cậu lên. “Cậu ấy lẽ ra phải được đưa vào thành phố trong vinh dự,” ông nói. “Cậu ấy đã đáp trả xứng đáng lòng tin tưởng của ta; vì nếu Elrond không nhượng bộ ta, cả hai cậu đều đã không đi; và rồi những tai ương ngày hôm nay sẽ còn trầm trọng hơn nhiều.” Ông thở dài. “Và đây lại thêm một bệnh nhân trên tay ta, trong khi lúc này trận chiến đang lửng lơ ở thế cân bằng.”

Vậy là cuối cùng Faramir và Éowyn và Meriadoc được đặt nằm trên giường trong Y Viện; và họ được chăm sóc cẩn thận. Vì cho dù tất cả những tri thức của thời mạt kì này không còn trọn vẹn như xưa, y thuật của người Gondor vẫn uyên thâm, lão luyện trong việc trị thương cùng chỗ đau, và tất cả những chủng bệnh tật mà người phàm phía Đông Đại Dương có thể mắc phải. Chỉ trừ tuổi già. Với nó, họ không có phương thuốc nào; và thực tế là tuổi thọ của họ giờ đã suy giảm chỉ còn hơn những giống người khác một chút, và trong số họ, những người sống qua cái mốc năm lần hai mươi năm mà vẫn còn cường tráng ngày càng ít, trừ trong một vài gia tộc thuần huyết. Nhưng giờ tri thức và kĩ năng của họ lại bất lực; vì nhiều người mắc phải thứ bệnh không ai chữa được; và họ gọi là Bóng Ma Đen, vì nó đến từ bọn Nazgûl. Và những người mắc phải chứng này từ từ chìm vào một giấc mơ ngày càng sâu, tới khi rơi vào im lặng và cơn lạnh chết chóc, và rồi ra đi. Và những người chăm sóc thấy căn bệnh này trầm trọng ở chàng Tí Hon và Công chúa Rohan. Dù vậy thảng hoặc, trong khi buổi sáng dần trôi qua, họ lại lên tiếng, thì thầm trong giấc mơ; và những người quan sát lắng nghe tất cả mọi điều họ nói, có lẽ hi vọng biết được điều gì họa chăng giúp họ hiểu được sự đau đớn của bệnh nhân. Nhưng rồi chẳng mấy chốc họ lại rơi vào bóng tối, và khi mặt trời di chuyển về Tây, cái bóng xám đã bò lan trên mặt họ. Còn Faramir thì cháy rực trong cơn sốt không chịu hạ.

Gandalf đi từ người này tới người kia đầy lo lắng, và ông được nghe kể lại mọi điều những người chăm sóc nghe được. Và cứ thế ngày hôm ấy trôi qua, trong khi cuộc chiến vĩ đại bên ngoài tiếp tục với hi vọng trồi sụt và những biến chuyển lạ lùng; Gandalf vẫn chờ đợi và quan sát, không đi ra ngoài, cho tới khi cuối cùng hoàng hôn đỏ thẫm bao phủ toàn bộ bầu trời, ánh sáng chiếu qua cửa sổ rơi lên gương mặt sạm đen của người bệnh. Thế rồi những người đứng cạnh thấy mặt họ lại ửng hồng thì ngỡ sức khỏe họ đã trở lại, nhưng đó chỉ là chút hi vọng dối lừa.

Rồi một bà già, Ioreth, già nhất trong đám đàn bà hộ lí ở ngôi viện ấy, nhìn gương mặt thanh tú của Faramir và khóc, bởi dân chúng thảy đều yêu quý chàng. Và bà nói: “Não lòng thay nếu ngài phải chết! Giá như ở Gondor vẫn còn vua, như đã từng có từ ngày xửa ngày xưa, người ta bảo vậy! Vì những tích truyện xưa vẫn kể: bàn tay nhà vua là bàn tay y sư. Và đó là cách người ta nhận ra vì vua đích thực.”

Và Gandalf đứng cạnh lên tiếng: “Cầu cho con người ghi nhớ lời bà dài lâu, Ioreth! Vì những lời ấy mang hi vọng. Có thể một vị vua thưc sự đã trở về Gondor; chẳng lẽ bà không nghe những tin tức lạ lùng đã tới kinh thành?”

“Tôi bận trăm thứ việc, chả lưu tâm nổi tất cả những tiếng kêu khóc la hét,” bà trả lời. “Chỉ hi vọng có một điều là đám ác quỷ sát nhân kia không tới Viện này làm phiền người bệnh.”

Rồi Gandalf vội vã đi ra, khi lửa trên trời đang dần tắt, những ngọn đồi bốc khói đang mờ dần, trong khi buổi đêm màu tro xám trườn qua những cánh đồng.

Giờ khi mặt trời đang lặn, Aragorn cùng Éomer và Imrahil lại gần kinh thành dẫn theo các chỉ huy và kị sĩ; và khi họ tới trước Đại Môn, Aragorn nói:

“Kìa hãy nhìn mặt trời lặn xuống trong lửa cháy! Đó là dấu hiệu nhiều điều đang kết thúc và sụp đổ, và những đợt triều thế giới đang đổi thay. Nhưng kinh thành và vương quốc này đã nằm yên dưới sự cai trị của dòng Quốc Quản trong nhiều năm dài, và tôi sợ nếu mình cứ thế mà tiến vào thì nghi ngờ và tranh luận sẽ nổi lên, điều không nên có khi cuộc chiến vẫn còn tiếp diễn. Tôi sẽ không vào, cũng không xưng thân phận, cho tới khi xác định được chúng ta hay Mordor thắng thế. Hãy sai quân sĩ dựng trại trên đồng, và tôi sẽ chờ đợi lời chào của Chúa Thành ở đây.”

Nhưng Éomer nói: “Anh đã giương cờ của Các Vua và trưng bày tín vật của Gia tộc Elendil rồi. Chẳng lẽ anh chấp nhận để chúng bị ngờ vực ư?”

“Không,” Aragorn đáp. “Nhưng tôi thấy thời điểm chưa chín muồi; vì chẳng có bụng tranh đoạt trừ với Kẻ Thù và đám bầy tôi.”

Hoàng thân Imrahil bèn nói: “Lời của người thực là sáng suốt, thưa vương tử, nếu một người bà con của Chúa Denethor được phép khuyên người trong chuyện này. Ngài ấy cứng cỏi và kiêu hãnh, nhưng già nua; và tâm trạng ngài ấy đã biến đổi lạ lùng từ khi con trai ngài ngã xuống. Nhưng tôi không chịu để người ở lại đây như tên ăn mày trước cửa đâu.”

“Không phải tên ăn mày,” Aragorn nói. “Mà là một chỉ huy dân Tuần Du, kẻ không quen với đô thành và những ngôi nhà đá.” Nói đoạn chàng ra lệnh cuộn cờ hiệu lại; và chàng tháo Ngôi Sao của Vương Quốc Bắc xuống đưa cho các con trai Elrond cất giữ.

Rồi Hoàng thân Imrahil và Éomer đất Rohan từ giã chàng mà đi qua kinh thành và đám đông ồn ã, lên tới tận hoàng thành; rồi họ tới Đại Sảnh Tháp tìm Quốc Quản. Nhưng họ thấy ghế ông ta trống không, và trước bệ ngai, Théoden Vua đất Mark nằm trên chiếc giường long trọng; có mười hai ngọn đuốc cắm quanh, và mười hai lính gác, những kị sĩ của cả Rohan và Gondor. Và vải phủ giường mang màu xanh trắng, nhưng đắp lên tận ngực nhà vua là tấm chăn vàng lớn, đặt trên là thanh kiếm tuốt trần, dưới chân ông dựa tấm khiên. Ánh đuốc lấp lánh trên mái đầu bạc như mặt trời chiếu lên bụi nước đài phun, nhưng gương mặt ông đẹp đẽ và trẻ trung, chỉ trừ trên khuôn mặt mang vẻ thanh thản mà tuổi trẻ không sao đạt tới; và trông ông như đang ngủ.

Khi họ đã đứng yên lặng cạnh nhà vua một lúc. Imrahil nói: “Quốc Quản đâu? Và Mithrardir cũng ở đâu rồi?”

Một người lính gác trả lời: “Quốc Quản Gondor đang ở trong Y Viện.”

Éomer bèn hỏi: “Công chúa Éowyn, em gái ta đâu; hiển nhiên nó nên nằm đây bên cạnh đức vua, không kém phần vinh dự chứ? Người ta đặt nó ở đâu?”

Và Imrahil nói: “Nhưng Công chúa Éowyn vẫn còn sống khi người ta đưa nàng tới đây. Ngài không biết sao?”

Rồi hi vọng không mong đợi ùa đến trái tim của Éomer mới đột ngột làm sao, cùng với nó lo âu và sợ hãi nhói lên trở lại, đến nỗi chàng không nói gì nữa, liền quay lưng vội vã rời khỏi sảnh đường; Hoàng thân đi theo chàng. Khi họ ra ngoài phố, buổi tối đã đến và vô vàn sao lấp lánh trên trời. Và Gandalf đang đi tới, cùng một người khoác áo choàng xám, họ gặp nhau trước cửa Y Viện. Họ chào Gandalf mà nói: “Chúng tôi tìm Quốc Quản, người ta nói ngài đang ở Viện này. Ngài bị thương gì ư? Còn Công chúa Éowyn, nàng đâu?”

Gandalf bèn trả lời: “Nàng nằm trong đó và chưa chết, nhưng đang hấp hối. Còn Chúa Faramir bị thương bởi một mũi tên hiểm độc, như các anh đã được nghe, và giờ ngài là Quốc Quản; bởi Denethor đã từ trần, cung của ngài ấy chỉ còn là đống tro tàn.” Và họ tràn ngập đau buồn lẫn kinh ngạc trước câu chuyện mà ông kể.

Imrahil buồn rầu nói: “Vậy là chiến thắng bị tước mất niềm vui, và cái giá phải trả quả là quá đắt, nếu cả Gondor và Rohan đều mất người đứng đầu cùng trong một ngày. Éomer sẽ trị vì người Rohirrim. Ai sẽ cai trị kinh thành trong lúc đó? Chúng ta có nên đi gọi Vương tử Aragorn không?”

Bấy giờ người khoác áo choàng lên tiếng: “Anh ta đến đây rồi.” Và khi người đó bước vào ánh sáng ngọn đèn treo trên cửa, họ thấy đó là Aragorn, trùm áo choàng xám Lórien bên ngoài áo giáp, không mang chứng vật gì ngoài viên ngọc xanh của Galadriel. “Tôi tới đây vì Gandalf nài nỉ tôi làm vậy,” chàng nói. “Nhưng lúc này tôi chỉ là thủ lĩnh dân Dúnedain nước Arnor; và Lãnh chúa Dol Amroth sẽ cai trị kinh thành cho tới khi Faramir tỉnh dậy. Nhưng lời khuyên của tôi là Gandalf nên lãnh đạo tất cả chúng ta những ngày tới trong kế hoạch đối phó với Kẻ Thù.” Và họ đều đồng thuận.

Đến đây Gandalf nói: “Chúng ta đừng nấn ná ở cửa nữa, vì thời gian khẩn cấp lắm rồi. Đi vào thôi! Vì chỉ khi Aragorn tới hi vọng mới tồn tại cho những người ốm nằm trong Viện này. Đấy là lời Ioreth, nhà nữ thông thái Gondor đã nói: bàn tay nhà vua là bàn tay y sư, và đó là cách người ta nhìn ra vì vua đích thực.”

Rồi Aragorn vào đầu tiên và những người khác đi theo. Ở cửa có hai người gác mặc chế phục hoàng thành: một người cao, nhưng người còn lại chỉ vừa vặn bằng một cậu bé; và khi thấy họ, cậu kêu to lên ngạc nhiên sung sướng.

“Sải Chân Dài! Tuyệt quá! Anh biết không, em đã đoán chính là anh đi trên đoàn tàu đen. Nhưng ai cũng hét hải tặc và chẳng chịu nghe em. Anh làm thế nào mà được vậy?”

Aragorn phá lên cười và nắm lấy tay cậu Hobbit. “Đúng thật là khéo gặp!” chàng nói. “Nhưng giờ chưa phải lúc cho những câu chuyện của kẻ lãng du.”

Imrahil thì nói với Éomer: “Thế chúng ta sẽ thưa bẩm với đấng quân vương như vậy à? Mà hẳn là ngài sẽ đội vương miện dưới một cái tên khác!”

Aragorn nghe thấy lời ông bèn quay lại nói: “Đúng đó, vì trong ngôn ngữ cao quý xa xưa, tôi là Elessar, hay Ngọc Tiên, và Envinyatar, Người Khôi Phục”: đoạn chàng nâng viên ngọc xanh trước ngực lên. “Nhưng Sải Chân Dài sẽ là tên gia tộc tôi, nếu có bao giờ nó được thiết lập. Trong ngôn ngữ cao quý nó không nghe xấu xí đến vậy đâu, và tôi sẽ mang tên Telcontar cũng như tất cả những hậu duệ trực hệ của tôi.”

Và nói đến đó, họ đi vào Y Viện; và khi họ tới căn phòng nơi những người bệnh được chăm sóc, Gandalf kể về chiến công của Éowyn và Meriadoc. “Bởi,” ông nói, “tôi đã đứng rất lâu bên họ và lúc đầu họ nói nhiều trong cơn mê sảng, trước khi chìm vào bóng tối chết chóc. Cũng bởi vì tôi được trao khả năng nhìn xa nhiều chuyện.”

Aragorn tới bên Faramir đầu tiên, rồi tới Công chúa Éowyn, và cuối cùng tới Merry. Khi đã nhìn gương mặt các người bệnh và thấy bệnh trạng cả ba, chàng thở dài. “Tôi sẽ phải sử dụng tất cả quyền năng và tài nghệ được trao cho tôi vào việc này,” chàng nói. “Giá mà Elrond ở đây, vì ngài là người lớn tuổi nhất trong tất cả chủng tộc chúng tôi, nên có quyền năng lớn hơn nhiều.”

Éomer thấy chàng vừa buồn bã vừa mệt mỏi, liền lên tiếng: “Chắc hẳn đầu tiên anh phải nghỉ ngơi, và ít nhất hãy ăn một chút gì đã chứ?”

Nhưng Aragorn đáp: “Không, với ba người này, nhất là với Faramir, thời gian đang cạn dần. Cần phải thật khẩn trương.”

Rồi chàng gọi Ioreth và nói: “Bà có trữ thảo dược trị thương trong Viện này không?”

“Có, thưa ngài,” bà trả lời: “nhưng không đủ, tôi nghĩ vậy, cho tất cả những người cần đến. Mà tôi chắc là tôi không biết ta có thể tìm thêm ở đâu, vì cái gì cũng sai trái trong những ngày khủng khiếp này, nào là lửa cháy và đốt phá, và có ít cậu nhóc chạy việc quá, mà đường nào cũng bị ngăn trở. Sao chứ, vô số ngày đã trôi qua mà chẳng có xe chở hàng từ Lossarnach đến chợ! Dù sao chúng tôi cũng gắng hết sức ở Viện này với những gì mình có, một điều tôi chắc ngài cũng hiểu.”

“Ta sẽ đánh giá khi ta thấy,” Aragorn nói. “Cũng còn một thứ không đủ nữa: thời gian nói chuyện. Bà có lá athelas không?”

“Tôi không biết, tôi chắc đấy, thưa ngài,” bà trả lời, “ít nhất thì tôi cũng không biết cái tên đó. Tôi sẽ đi hỏi thầy thảo dược; ông ấy biết tất cả những tên cổ.”

“Nó còn được gọi là lá vua,” Aragorn nói; “và có lẽ bà biết nó dưới cái tên đó, vì người nhà quê vẫn gọi nó như vậy về sau này.”

“Ồ loại đó!” Ioreth nói. “Chà, nếu ngài gọi tên đó ngay từ đầu thì tôi đã cho ngài biết luôn rồi. Không, chúng tôi không có. Tôi chắc đấy. Hử, tôi chưa bao giờ nghe nói nó có công hiệu gì sất; và thực tình là tôi vẫn thường nói với chị em khi đi ngang thấy nó mọc trong rừng: ‘lá vua à,’ tôi nói, ‘đúng là tên lạ tên lùng, tôi chẳng hiểu tại sao nó lại được gọi như vậy; vì nếu tôi là vua ấy à, tôi sẽ trồng trong vườn những loại cây sáng sủa hơn’. Dù sao thì nó cũng có mùi thơm khi bị vò nát, đúng không? Nếu thơm là từ đúng: lành có lẽ sẽ chính xác hơn.”

“Rất lành,” Aragorn nói. “Và giờ, thưa đại phu nhân, nếu bà yêu mến Chúa Faramir, hãy chạy nhanh như cái lưỡi của bà và lấy lá vua về đây cho ta, nếu có lá nào trong kinh thành.”

“Còn nếu không,” Gandalf nói. “ta sẽ phi ngựa tới Lossarnach chở theo Ioreth, và bà sẽ chỉ cho ta tới khu rừng, chứ không phải tới chỗ chị em của bà. Và Scadufax sẽ dạy cho bà biết thế nào là khẩn.”

Khi Ioreth đã đi khỏi, Aragorn sai những người đàn bà khác đun nước nóng. Rồi chàng cầm lấy tay Faramir trong tay mình, đặt tay kia lên trán người bệnh. Trán ướt đẫm mồ hôi; nhưng Faramir không cử động hay có dấu hiệu nào, và gần như không thở.

“Anh ấy gần kiệt quệ rồi.” Aragorn nói với Gandalf. “Nhưng điều này không phải vì vết thương. Thấy không! nó đang lành. Nếu anh ấy trúng mũi tên nào đó của bọn Nazgûl, như ông nghĩ, anh ấy hẳn đã chết đêm đó. Tôi đoán vết thương này do tên của quân miền Nam tạo nên. Ai nhổ nó ra? Có còn giữ không?”

“Tôi nhổ nó ra,” Imrahil nói, “và cầm máu vết thương. Nhưng tôi không giữ mũi tên, vì chúng tôi còn nhiều việc phải làm. Tôi nhớ đó chỉ là loại tên lũ miền Nam vẫn thường dùng. Nhưng tôi cũng tin rằng nó đến từ Bóng Ma trên không, vì nếu không phải hiểu cơn sốt của ngài thế nào đây; vì vết thương không sâu hay trí mạng. Thế người giải nghĩa chuyện này như thế nào?”

“Kiệt sức, đau buồn vì thái độ của cha mình, một vết thương, và trên hết là Hơi Thở Hắc Ám,” Aragorn nói. “Anh ấy là người có ý chí kiên cường, vì anh ấy đã đến gần Bóng Ma ngay từ trước khi lao vào trận chiến trên vòng tường ngoại. Bóng tối hẳn đã chầm chậm trườn đến, ngay trong khi anh ấy chiến đấu và vật lộn giữ lấy tiền đồn. Giá mà tôi có thể đến đây sớm hơn!”

Ngay sau đó thầy thảo dược trở lại. “Đức ngài yêu cầu lá vua, như những kẻ quê mùa vẫn gọi,” ông ta nói; “hay athelas theo ngôn ngữ cao quý, hoặc như những người biết đôi chút về tiếng Valinor gọi...”