“Dĩ nhiên là không. Nhưng đừng bận tâm. Cậu có thể tiễn tôi lên đường. Bảo Rose rằng cậu sẽ không đi xa lâu lắm, không quá hai tuần lễ; và cậu sẽ quay trở lại bình an.”

“Giá mà tôi có thể đi cùng cậu cả quãng đường tới Thung Đáy Khe, cậu Frodo, và gặp ông Bilbo nữa,” Sam nói. “Thế nhưng nơi duy nhất tôi thực sự muốn ở là nơi này. Tôi bị xẻ làm đôi tệ thế đấy.”

“Tội nghiệp Sam! Tôi sợ là cậu sẽ cảm thấy như vậy đấy,” Frodo nói. “Nhưng cậu sẽ được chữa lành thôi. Cậu sinh ra để được lành lặn và chắc chắn, và cậu sẽ được như vậy.”

Trong một hai ngày tiếp đó, Frodo xem lại những giấy tờ và những gì mình đã viết cùng Sam, và cậu trao lại các chìa khóa. Có một cuốn sách lớn bìa da đỏ không trang trí; những trang giấy dài giờ gần như đã viết hết. Ở phần đầu, có nhiều tờ viết bằng nét chữ mảnh lòng thòng của Bilbo; nhưng hầu hết được viết kín tuồng chữ khỏe khoắn bay bướm của Frodo. Nó được chia thành các chương, nhưng Chương 80 chưa hoàn thành, và sau đó có một vài trang trắng. Trang tiêu đề có nhiều cái tên, bị gạch đi từng cái một, như sau:

Nhật kí của tôi. Chuyến Du hành Bất ngờ của tôi. Đến nơi rồi Quay về. Và những Chuyện xảy ra sau đó.

Cuộc Phiêu lưu của Năm Hobbit. Chuyện về Nhẫn Báu, được Bilbo Bao Gai biên soạn từ quan sát của bản thân và lời kể của bạn bè ông. Chúng ta làm gì trong Cuộc Chiến giành Nhẫn.

Tới đây là hết chữ Bilbo và Frodo đã viết tiếp:

SỰ TÍCH

CHÚA TỂ NHỮNG CHIẾC NHẪN

SỤP ĐỔ

VÀ

NHÀ VUA TRỞ VỀ

(dưới con mắt của Dân Nhỏ Bé; là hồi kí của Bilbo và Frodo ở Quận, được bổ sung bằng lời kể của bạn bè họ và kiến thức tiếp thu từ Hội Đồng Thông Thái.)

Kèm theo trích đoạn từ những cuốn Sách Tích Truyện được Bilbo dịch tại Thung Đáy Khe.

“Ô này, cậu gần như đã viết xong rồi, cậu Frodo!” Sam kêu lên. “Chà, tôi phải nói là cậu đã rất kiên trì.”

“Tôi viết coi như xong rồi, Sam,” Frodo nói. “Những trang cuối cùng là dành cho cậu.”

* * *

Vào ngày hai mươi mốt tháng chín, họ cùng nhau lên đường, Frodo cưỡi chú ngựa lùn đã đưa cậu đi trọn quãng đường từ Minas Tirith, và giờ được gọi là Sải Chân Dài; còn Sam cưỡi chú Bill yêu quý. Đó là một buổi sáng nắng vàng đẹp trời, và Sam không hỏi họ đi đâu: chú nghĩ mình đoán được.

Họ đi theo Đường Stock qua vùng đồi, rồi đi về hướng Rừng Cuối, và cho hai chú ngựa đi thoải mái. Họ hạ trại ở Đồi Xanh, và vào ngày hai mươi hai tháng chín, họ thong thả cưỡi ngựa đi xuống vào mé đầu rừng khi buổi chiều đang dần trôi qua.

“Đó chẳng phải chính là cái cây cậu đã núp khi tên Kị Sĩ Đen lần đầu xuất hiện sao, cậu Frodo!” Sam chỉ về bên trái. “Giờ chuyện đó thật giống như một giấc mơ.”

Lúc này đã là buổi tối, và sao sáng lấp lánh trên nền trời phương Đông khi họ đi qua cây sồi chết và rẽ vòng xuống dưới đồi giữa những vạt cây dẻ. Sam yên lặng, chìm sâu vào hồi tưởng. Rồi chú để ý thấy Frodo đang thì thầm hát một mình, hát bài ca đi bộ ngày xưa, nhưng ngôn từ không hẳn giống như cũ.

Quá góc đường biết đâu còn đợi

Nẻo mới toanh hay cổng nấp người;

Dù nhiều bận vô tình chưa tới

Rồi một ngày ta sẽ qua chơi,

Theo ngã rẽ chân chưa in lối

Tây ánh Trăng, Đông ánh mặt trời.

Và như thể trả lời, vang lên bên dưới, lan theo con đường đi lên từ thung lũng, những giọng hát cất lên:

A! Elbereth Gilthoniel!

silivren penna míriel

o menel aglar elenath,

Gilthoniel, A! Elbereth!

Ta còn giữ trong lòng, qua bao nhiêu năm tháng

Sống trên đất xa xăm dưới cây rừng rợp bóng

Ánh sáng ngọn sao xưa trên bể biếc phương Tây.

Frodo và Sam ngừng lại và ngồi yên trong bóng tối êm dịu cho tới khi họ thấy ánh sáng lung linh và những người lữ khách đi về hướng họ.

Đó là Gildor và nhiều người Tiên đẹp đẽ khác; và trước sự ngạc nhiên của Sam, Elrond và Galadriel cũng cưỡi ngựa đi trong đoàn. Elrond mặc áo choàng xám và đeo ngôi sao trên trán, cầm cây đàn hạc bạc trong tay, và trên ngón tay ông là chiếc nhẫn vàng gắn viên ngọc xanh lớn, Vilya, hùng mạnh nhất Bộ Ba. Nhưng Galadriel ngồi trên con ngựa bạch nhỏ và mặc trắng tuyền lung linh, như mây quẩn quanh mặt trăng; vì chính bà hình như cũng tỏa ra vầng hào quang nhàn nhạt. Trên ngón tay bà là Nenya, chiếc nhẫn bằng mithril, đính viên ngọc trắng duy nhất lấp lánh như ngôi sao băng giá. Chầm chậm đi sau họ trên con ngựa lùn xám nhỏ, dường như đang gà gật trong giấc ngủ, chính là Bilbo.

Elrond trang nghiêm và hòa nhã chào họ, và Galadriel mỉm cười với họ. “Chà, cậu Samwise,” bà nói. “Ta nghe được và thấy rằng cậu đã sử dụng món quà của ta rất tốt. Quận giờ sẽ được chúc phúc và được yêu thương nhiều hơn bất cứ khi nào.” Sam cúi đầu, nhưng không biết phải nói gì. Chú đã quên mất Phu Nhân đẹp đến nhường nào.

Rồi Bilbo thức dậy mở mắt ra. “Ô này, Frodo!” ông nói. “Chà, hôm nay ta đã vượt qua Già Took rồi! Vậy là chuyện đó đã xong. Và giờ ta nghĩ mình đã khá sẵn sàng bước vào một chuyến đi mới. Cháu có đi cùng không?”

“Có, cháu có đi,” Frodo nói. “Những Người Mang Nhẫn nên đi cùng nhau.”

“Cậu đi đâu thế, cậu chủ?” Sam kêu lên, dù cuối cùng thì chú cũng hiểu chuyện gì đang xảy ra.

“Tới Cảng, Sam ạ,” Frodo nói.

“Và tôi không thể đi theo.”

“Không, Sam ạ. Dù sao thì cũng chưa, không xa hơn Cảng. Dù cậu cũng là một Người Mang Nhẫn, tuy chỉ trong chốc lát. Thời điểm của cậu có thể sẽ đến. Đừng buồn quá, Sam ơi. Cậu không thể lúc nào cũng xẻ làm hai. Cậu sẽ phải hợp nhất và lành lặn, thêm nhiều năm nữa. Cậu có biết bao nhiêu điều cần tận hưởng, cần sống, cần làm.”

“Nhưng,” Sam nói, và nước mắt bắt đầu dâng lên, “tôi tưởng cậu cũng sẽ tận hưởng Quận, trong hàng năm hàng năm nữa, sau tất cả những gì cậu đã làm.”

“Và tôi cũng nghĩ như vậy, ngày xưa. Nhưng tôi đã bị trọng thương quá sâu, Sam ạ. Tôi đã cố gắng cứu Quận, và Quận đã được cứu, nhưng tôi thì không. Chuyện vẫn thường như vậy, Sam ơi, khi mọi thứ nằm trong nguy hiểm: sẽ có ai đó phải từ bỏ chúng, đánh mất chúng, để những người khác có thể giữ được chúng. Nhưng cậu là người thừa kế của tôi: tất cả những gì tôi đã có và có thể có, tôi để lại cho cậu. Và cậu cũng có cả Rose, và Elanor; và rồi nhóc Frodo sẽ tới, rồi cô nhóc Rosie, và Merry, và Goldilocks, và Pippin; và có thể còn nhiều hơn tôi đoán được. Bàn tay cậu và đầu óc cậu sẽ được cần đến khắp nơi. Cậu sẽ là Thị trưởng, dĩ nhiên, cho tới chừng nào cậu muốn, và là người làm vườn nổi tiếng nhất trong lịch sử; và cậu sẽ đọc lên những điều trong cuốn Sách Đỏ, sẽ giữ gìn kí ức về một kỉ nguyên đã trôi qua để người ta vẫn nhớ tới Mối Nguy Lớn và càng yêu quê hương yêu dấu của mình hơn nữa. Và điều đó sẽ khiến cậu bận rộn và hạnh phúc hơn bất cứ ai, chừng nào vai trò của cậu trong Câu Chuyện còn tiếp diễn.

“Giờ thì nào, hãy đi bên tôi!”

Rồi Elrond và Galadriel phi tiếp đi; vì Kỉ Đệ Tam đã kết thúc, và Thời Đại những chiếc Nhẫn đã qua, đã đến hồi kết của câu chuyện và bài ca về những ngày tháng đó. Cùng đi với họ là nhiều người Tiên dòng Thượng Tộc, không muốn ở lại lâu hơn trên Trung Địa; và chìm đắm trong nỗi u sầu mà vẫn cao quý và không cay đắng, Sam, Frodo và Bilbo đi giữa họ, những người Tiên vui mừng vinh danh họ.

Dù họ đi trong màn sương Quận suốt buổi tối và đêm hôm đó, không ai thấy họ đi qua, trừ những con thú hoang; hoặc thỉnh thoảng kẻ lang thang nào đó trong bóng tối lại thấy một bóng sáng chập chờn nhanh chóng lướt qua dưới những tán cây, hay làn ánh sáng và bóng tối tràn qua mặt cỏ khi mặt trăng đi về phía Tây. Và sau khi rời khỏi Quận, đi men quanh rìa Nam khu Đồi Trắng, họ tới khu Đồi Rìa, và tới Ba Tháp, và nhìn ra đại dương xa xôi; và rồi cuối cùng họ đi tới Mithlond, tới Cảng Xám bên bờ vịnh dài sông Lune.

Khi họ tới cổng, Círdan Người Đóng Tàu đến chào họ. Ông rất cao, bộ râu dài, và ông rất già, trừ đôi mắt vẫn sáng như sao; ông nhìn họ rồi cúi chào, nói: “Giờ tất cả đã sẵn sàng.”

Rồi Círdan dẫn họ ra Cảng, ở đó một con tàu trắng đang đậu và trên bến cảng cạnh con tuấn mã xám lớn, một người mặc trắng tuyền đang chờ họ. Khi ông quay lại đi tới chỗ họ, Frodo thấy Gandalf giờ đang đeo trên tay chiếc Nhẫn thứ ba, Narya Vĩ Đại, và viên ngọc trên nhẫn đỏ rực như lửa. Rồi những người chuẩn bị đi đều vui mừng, vì họ biết Gandalf cũng sẽ lên tàu với họ.

Nhưng giờ Sam buồn bã từ trong tâm khảm, chú cảm thấy nếu cuộc chia tay đã đầy cay đắng, đường về nhà trong cô độc sẽ còn đau khổ nhiều hơn. Nhưng ngay khi họ còn đứng đó, khi các Tiên đang lên tàu, và tất cả đang chuẩn bị ra khơi, Merry và Pippin vội vã thúc ngựa lao tới. Và sau làn nước mắt, Pippin cười to.

“Anh từng cố gắng lẻn trốn khỏi chúng em trước đây và lần đó đã thất bại, Frodo ạ,” cậu nói. “Lần này anh suýt thành công, nhưng anh lại thất bại nữa rồi. Dù vậy lần này không phải Sam tiết lộ hành tung của anh mà chính là Gandalf đấy!”

“Phải,” Gandalf nói, “vì ba người cùng nhau quay trở lại sẽ tốt hơn một người đơn độc. Chà, các bạn của ta, ở nơi đây trên bờ đại dương cuối cùng cũng đã đến hồi kết của đoàn hộ Nhẫn chúng ta tại Trung Địa. Hãy đi bình an! Ta không nói: đừng khóc; vì không phải mọi giọt nước mắt đều xấu.”

Rồi Frodo hôn Merry và Pippin, rồi cuối cùng tới Sam, và lên tàu; những cánh buồm được kéo căng, gió thổi, và chầm chậm con tàu dần xa trong vịnh xám dài; ánh sáng chiếc lọ của Galadriel mà Frodo mang theo lấp lánh rồi biến mất. Rồi con tàu tiến ra giữa đại dương và tiếp tục đi về phương Tây, cho tới khi cuối cùng trong một đêm mưa, Frodo ngửi thấy mùi hương ngọt ngào trong không trung và nghe tiếng hát vọng tới trên mặt nước. Rồi dường như cậu thấy, giống như trong giấc mơ của cậu ở nhà Bombadil, rèm mưa xám trở thành thủy tinh bạc và được cuốn lên, và cậu nhìn thấy bờ biển trắng xóa, đằng sau là miền đất xanh tươi trong buổi bình minh chóng lên.

Nhưng với Sam, buổi tối sâu dần vào đêm khi chú đứng trên Cảng; và khi nhìn biển khơi màu xám, chú chỉ thấy một bóng mờ trên mặt nước rất nhanh mất hút vào phương Tây. Chú vẫn đứng đó rất lâu trong đêm, chỉ nghe thấy tiếng thở dài và thì thầm của những con sóng bên này bờ Trung Địa, và tiếng sóng lặn sâu vào tim chú. Merry và Pippin đứng bên chú, đều im lặng.

Cuối cùng, ba người bạn đồng hành quay đi, không ngoái đầu nhìn lại, họ chậm rãi trở về nhà; và họ không nói gì với nhau cho tới khi trở lại Quận, nhưng mỗi người đều được an ủi rất nhiều nhờ bạn bè mình trên con đường dài xám xịt.

Cuối cùng họ đi qua khu đồi lên Đường Đông, rồi Merry và Pippin đi tiếp tới Trấn Hươu, tới lúc đó đã lại ca hát trên đường. Nhưng Sam rẽ sang Bờ Nước, và trở lại lên Quả Đồi, lúc một ngày nữa lại sắp kết thúc. Và chú đi tiếp, thấy ánh sáng vàng và ngọn lửa trong nhà; bữa tối đã sẵn sàng, cả nhà đang chờ chú. Và Rose kéo chú vào, nhấn chú ngồi xuống ghế, đặt bé Elanor vào lòng chú.

Chú hít một hơi sâu. “Chà, anh về rồi đây,” chú nói.