Rồi Thráin quay sang Dáin mà hỏi: “Nhưng hẳn đồng bào chính ta sẽ không bỏ rơi ta chứ?” “Không,” Dáin đáp. “Vì ngài là cha của Dân này, và chúng tôi đã đổ máu vì ngài, và sẽ còn hơn nữa. Nhưng chúng ta sẽ không vào Khazad-dûm. Ngài sẽ không vào Khazad-dûm. Chỉ mình tôi đã nhìn qua bóng tối bên Cổng. Đằng sau bóng tối, nó vẫn chờ ngài: Tai Ương của Durin. Phải chờ thế giới đổi thay và một quyền năng nào không phải chúng ta xuất hiện, trước khi Dân Durin lại bước đi trong Moria.”

Vậy là sau trận Azanulbizar, Người Lùn lại chia tách. Nhưng trước hết họ bỏ công sức lột trần hết người chết phe mình, để sau này bọn Orc không đến mà chiếm được cả một kho vũ khí và giáp sắt. Nghe nói mỗi Người Lùn rời chiến trường lại cõng theo một gánh nặng gập lưng. Rồi họ xếp nhiều giàn thiêu lớn, thiêu hết xác họ hàng. Cây cối bị đốn hạ dọc ngang, và thung lũng từ đó trở thành trơ trụi, còn khói thiêu bốc lên tận Lórien cũng nhìn thấy[5].

[5] Hành xử với người chết theo lối ấy là một việc đau buồn với Người Lùn, vì trái hẳn tập quán của họ; nhưng muốn xây những nấm mộ như họ quen làm (vì Người Lùn chỉ đắp đá lên người chết chứ không đắp đất) sẽ phải mất nhiều năm. Vì thế họ chọn cách hỏa táng, còn hơn để người thân lại cho thú hoang, chim chóc hay lũ Orc ăn xác. Nhưng những người ngã xuống ở Azanulbizar được dành tượng đài trong trí nhớ, và đến thời này, Người Lùn vẫn thường tự hào kể về cụ kị nào đó của mình: “Ngài là một Người Lùn bị thiêu,” coi như thế là đủ hiểu.

Khi những đám lửa kinh khủng đã thành tro, các đạo quân đồng minh trở về quê hương, còn Dáin Chân Sắt dẫn dân của cha mình về lại Vệt Đồi Sắt. Rồi đứng bên cây cọc lớn, Thráin hỏi Thorin Khiên Sồi: “Có kẻ sẽ nghĩ cái đầu này phải mua giá đắt! Ít nhất chúng ta cũng đã trả bằng cả vương quốc mình. Giờ con sẽ theo ta trở lại bên đe? Hay sẽ ăn xin bánh mì bên cửa ngạo mạn?”

“Về lại đe,” Thorin đáp. “Ít nhất quai búa cũng giúp cánh tay mạnh, tới chừng nào vung được những món sắc hơn.”

Vậy là Thráin và Thorin cùng phần còn lại của dân mình (trong đó có Balin và Glóin) trở lại Dunland, và chẳng mấy sau họ lại rời đi lưu lạc khắp Eriador, tới khi rốt cuộc định cư nơi đất khách mé Đông dãy Ered Luin bên kia bờ sông Lune. Hầu hết những vật chế tác của họ thời này đều bằng sắt, nhưng họ cũng hưng thịnh lên theo lối riêng, và dân số cũng dần dần tăng lại[6]. Nhưng như Thrór đã nói, chiếc Nhẫn cần vàng mới sinh được thêm vàng; mà vàng, hay kim loại quý khác, họ chỉ có rất ít hoặc chẳng chút nào.

[6] Giới phụ nữ ở đây rất ít. Dis con gái Thráin sống ở đó. Bà là mẹ của Fíli và Kíli, cả hai đều sinh ở Ered Luin. Thorin không lấy vợ.

Về chiếc Nhẫn này còn có điều cần kể. Các Người Lùn thuộc Dân Durin đều bảo đó là chiếc đầu tiên được rèn trong Bộ Bảy; và họ bảo Vua Khazad-dûm Durin III nhận nó chính từ các Tiên thợ rèn chứ không phải từ Sauron, dù hiển nhiên quyền năng tà vạy của hắn cũng yểm lên đó, vì hắn đã trợ giúp khi rèn cả Bảy Nhẫn. Nhưng những ai sở hữu chiếc Nhẫn này đều chẳng bao giờ trưng ra, hay nhắc đến nó, và ít khi truyền lại trừ khi sắp tới lúc mất, vì thế những kẻ khác chẳng ai rõ nó đã được trao đi đâu. Vài người nghĩ nó đã ở lại Khazad-dûm, trong những nấm mồ bí mật của các vua, nếu nơi đó còn chưa bị tìm ra và cướp phá; nhưng các họ hàng Người Kế Vị Durin thì tin chắc (tuy nhầm) rằng Thrór đã đeo khi liều lĩnh trở lại đây. Rồi sau đó nó gặp chuyện gì thì không ai biết. Trên xác Azog không tìm thấy nó.

Dù vậy cũng rất có thể, như Người Lùn bây giờ nghĩ, là Sauron đã dùng quỷ thuật phát hiện ra ai giữ Nhẫn này, chiếc cuối cùng còn thoát khỏi tay hắn, và vận xui lạ thường đeo bám các hậu duệ Durin chủ yếu là hậu quả ác tâm của hắn. Vì Người Lùn đều không bị thuần phuc bởi vật này. Tác động duy nhất của Bảy Nhẫn là thổi bùng trong tim họ lòng ham hố vàng và các vật quý giá, khiến cho nếu không có chúng, họ thấy mọi điều tốt đẹp khác đều thành ra vô lợi nhuận, và gieo vào họ cơn điên giận và khát khao báo thù kẻ nào cướp chúng khỏi tay mình. Nhưng ngay từ đầu lúc mới làm ra, bản chất họ đã giỏi kiên cường chống cự lại mọi âm mưu thao túng. Có thể bị giết hay tàn tạ, nhưng họ không thể bị phai mờ thành cái bóng, nô lệ cho ý chí kẻ khác, và cũng vì thế cuộc đời họ chẳng chịu ảnh hưởng của bộ Nhẫn, chẳng sống lâu hơn hay chết sớm hơn vì đeo nó. Và vì thế Sauron càng thù những ai có Nhẫn, và tìm cách tước lại từ tay họ.

Chính vì thế có lẽ chính dã tâm trong chiếc Nhẫn đã chịu phần nào trách nhiệm khiến Thráin sau vài năm trở nên bứt rứt và bất thỏa. Lòng thèm khát vàng lúc nào cũng nung nấu trong ông. Cuối cùng, khi không chịu đựng thêm được nữa, ông nghĩ tới Erebor và hạ quyết tâm trở lại. Ông không cho Thorin biết tâm sự mình, mà cùng Balin, Dwalin và vài người khác, ông chuẩn bị, nói lời tạm biệt rồi ra đi.

Rất ít tin còn lại về những điều đến với ông sau đó. Bây giờ người ta đoán rằng ngay sau khi lên đường dài chỉ với vài đồng bạn, ông đã bị lũ phái viên của Sauron theo sát. Lũ sói săn đuổi ông, Orc phục kích ông, bầy chim ác độc dõi đường ông, và ông càng cố đi lên Bắc thì lại càng gặp nhiều bất hạnh. Rồi tới một đêm tăm tối, ông cùng các bạn đồng hành đang mải miết bên kia bờ sông Anduin thì bị cơn mưa đen dồn ép phải tới trú dưới hiên rừng Âm U. Tới sáng hôm sau ông đã biến mất khỏi khu trại, để đoàn đi hoài hơi kêu gọi. Họ tìm kiếm ông suốt nhiều ngày, tới khi cuối cùng, từ bỏ hi vọng, họ nhổ trại và cuối cùng cũng về lại chỗ Thorin. Rất lâu sau đó người ta mới biết Thráin đã bị bắt sống mang về các vực sâu ở Dol Guldur. Tại đó ông bị tra tấn, chiếc Nhẫn bị tước đi, và tại đó cuối cùng ông chết.

Vậy là Thorin Khiên Sồi trở thành Người Kế Vị Durin, nhưng chẳng có mấy hi vọng. Khi Thráin mất tích ông đã chín mươi lăm, một người lùn bệ vệ, dáng điệu rất kiêu hãnh; nhưng có vẻ ông bằng lòng sống tại Eriador. Ở đó ông lao động lâu dài, trao đổi buôn bán, tích lũy sản nghiệp theo khả năng làm nổi; và dân chúng sống cùng ông còn tăng thêm khi những đoàn Dân Durin du cư nghe nói ông trú chân phía Tây liền tới nhập bọn. Giờ họ đã có nhiều sảnh cao đẹp trong lòng núi, nhiều kho chứa hàng hóa, và cuộc sống không đến nỗi khó khăn, dù các bài hát vẫn không nguôi nhắc đến Ngọn Cô Độc xa xăm.

Năm trôi qua. Trong tim Thorin than hồng lại nóng lên, khi nghĩ ngợi về những bất công giáng xuống Gia tộc mình, và mối thù với con Rồng còn truyền lại. Ông nghĩ đến vũ khí, và quân đội, và liên minh, khi cây búa lớn giáng trong lò lửa; nhưng quân đội thì tản mát còn liên minh thì đã tan, còn rìu thì thiếu thốn; và lửa giận không hi vọng ngùn ngụt bốc khi ông nện sắt đỏ rực trên đe.

Nhưng cuối cùng cũng đến một cuộc gặp gỡ tình cờ giữa Gandalf và Thorin, đã thay đổi toàn bộ vận mệnh Gia tộc Durin, và còn dẫn đến những kết cục khác vĩ đại hơn nữa. Một buổi[7] Thorin trở về sau chuyến đi về phía Đông, nghỉ tại Bree đêm đó. Gandalf cũng có mặt trong quán. Ông đang trên đường tới Quận, sau chừng hai mươi năm trời không ghé qua. Ông rất mệt, và định bụng tới đó nghỉ ngơi đôi chút.

[7] 15 tháng ba 2941.

Giữa rất nhiều mối bận tâm, ông còn lo lắng vì tình hình nguy ngập trên mạn Bắc; vì đến lúc ấy ông đã biết Sauron đang bày kế chiến tranh, và thực tế là định tấn công Thung Đáy Khe ngay khi hắn đủ tự tin. Nhưng để chặn lại các kế hoạch từ phương Đông cướp lại lãnh thổ Angmar cùng các đèo núi Bắc, giờ chỉ còn Người Lùn ở Vệt Đồi Sắt. Mà đằng sau đó còn có xứ hoang tàn của con Rồng. Con Rồng có thể bị Sauron điều khiển gây tang thương ghê gớm. Vậy làm thế nào có thể kết liễu Smaug?

Chính đương lúc Gandalf ngồi suy tư chuyện đó thì Thorin đứng trước mặt ông mà bảo: “Chủ Nhân Gandalf, tôi chỉ mới biết tiếng ngài, nhưng giờ tôi rất mừng nếu được ngài tiếp chuyện. Vì gần đây ý nghĩ tôi vẫn thường hướng tới ngài, như thể có ai xui khiến tôi tìm tới. Thực tế là tôi đã định tìm rồi, nếu biết phải đi tìm ngài ở đâu.”

Gandalf kinh ngạc nhìn ông. “Thật lạ lùng quá, Thorin Khiên Sồi ạ,” ông nói. “Vì chính tôi cũng đã nghĩ đến ông; và dù tôi đang trên đường tới Quận, cái đầu vẫn nhắc nhở tôi đấy cũng là đường tới đại sảnh nhà ông.”

“Cứ gọi vậy nếu ngài muốn thế,” Thorin đáp. “Dù đấy chỉ là những chốn ở tồi tàn trong cảnh lưu vong. Nhưng ngài sẽ được hoan nghênh nếu ngài chịu quá bộ đến chơi. Vì người ta nói ngài thông thái, hiểu biết hơn tất cả mọi người về những điều đang diễn ra trên thế giới; còn đầu tôi thì đang trĩu nặng và sẽ vui mừng được lời khuyên của ngài.”

“Tôi sẽ đến,” Gandalf nói; “vì tôi nghĩ ít nhất chúng ta cũng chung một mối lo. Con Rồng ở Erebor là thứ đang ám ảnh tôi, và tôi đoán cháu trai Thrór cũng không quên nó.”

Câu chuyện đã được kể nơi khác về kết quả cuộc gặp gỡ này: về kế hoạch lạ lùng Gandalf vạch ra để giúp Thorin, và chuyến đi của Thorin cùng toán đồng hành từ Quận nhắm tới Ngọn Cô Độc, bắt đầu một nhiệm vụ dẫn đến hậu quả lớn lao không lường trước. Ở đây chỉ ghi lại những điều trực tiếp liên quan tới Dân Durin.

Con Rồng bị hạ dưới tay Bard trấn Esgaroth, nhưng thành bang thung lũng có đánh lớn. Vì bọn Orc đổ lên Erebor ngay khi đánh hơi thấy Người Lùn trở lại, cầm đầu là Bolg, con trai tên Azog đã bị Dáin trừ khử thời còn trẻ. Trong Trận Thung Lũng đầu tiên đó, Thorin Khiên Sồi tử thương; ông qua đời và được đặt trong nấm mồ dưới Gầm Núi, viên Arkenstone đặt trên ngực. Ở đấy cả Fíli và Kíli, các con trai em gái ông cũng ngã xuống. Nhưng Dáin Chân Sắt, em họ ông vừa từ Vệt Đồi Sắt tới ứng cứu, và cũng là người kế vị chính danh, liền lên ngôi làm Vua Dáin II và Vương quốc dưới Gầm Núi lại được khôi phục, đúng như Gandalf mong muốn. Dáin là một vì vua chính trực và thông thái, dưới triều ông Người Lùn lại giàu có và hùng mạnh như xưa.

Đến cuối mùa hè cùng năm đó (2941) Gandalf cuối cùng đã thuyết phục được Saruman và Hội Đồng Trắng tấn công Dol Guldur, và Sauron rút lui về lại Mordor, trốn tránh an toàn khỏi mọi kẻ thù, như hắn nghĩ. Vì thế mà khi cuối cùng Cuộc Chiến cũng nổ ra, phía Nam trở thành hướng tấn công chính; nhưng dù vậy với cánh tay phải vươn dài Sauron có lẽ đã gây tai họa lớn trên miền Bắc, nếu không có Vua Dáin và Vua Brand ngăn chặn. Đúng như Gandalf đã nói với Frodo và Gimli mãi sau này, trong thời gian ngắn họ sống bên nhau ở Minas Tirith. Mới ít lâu trước đó tin tức về những sự kiện nơi xa vừa tới Gondor.

“Ta đã thương tiếc khi Thorin ngã xuống,” Gandalf nói; “và giờ chúng ta được biết cả Dáin cũng tử trận trong Thung Lũng trên chiến trường, chính vào lúc ở đây chúng ta lâm trận. Ta sẽ nói đây là một tổn thất nặng nề, nếu không phải, đúng hơn, đấy là một điều kì diệu, rằng ở tuổi mình ông vẫn có thể vung cây rìu bằng tráng khí như người ta kể, khi đứng trước thi thể Vua Brand trước Cổng Erebor, trước khi bóng tối ập lên.

“Nhưng mọi sự đã có thể diễn ra rất khác, tồi tệ hơn nhiều. Khi nghĩ về trận Pelennor vĩ đại, các anh đừng quên những trận đánh ở thung lũng và chí can trường của Dân Durin. Hãy tưởng tượng nếu khác đi sự thể đã ra sao. Eriador chìm dưới kiếm man di và lửa rồng, Thung Đáy Khe đêm đen bao phủ. Có thể sẽ chẳng có Hoàng Hậu Gondor nào hết. Có thể lúc này chúng ta chỉ hi vọng sau chiến thắng hồi hương về với tro tàn. Nhưng tất cả đã được ngăn chặn - chỉ vì ta đã gặp Thorin Khiên Sồi một tối bên rìa mùa xuân ở Bree. Duyên phận xui nên gặp, như chúng ta vẫn nói ở Trung Địa.”

Dis là con gái Thráin II. Bà là người lùn nữ duy nhất được nêu tên trong những bộ sử này. Gimli nói người lùn nữ có rất ít, có lẽ không ngoài một phần ba tổng số dân. Họ ít khi ra tới ngoài, trừ khi thật cấp thiết, về giọng nói cũng như bộ dạng, và cả phục trang nếu họ buộc phải lên đường, trông họ giống hệt người lùn nam tới mức tai và mắt các giống dân khác chẳng phân biệt nổi hai đằng. Từ đó mà nảy ra ý nghĩ ngu ngốc của Con Người, rằng không có người lùn nữ, và tộc Người Lùn “mọc ra từ đá.”

Chính vì số phụ nữ ít ỏi mà nòi giống Người Lùn tăng trưởng rất chậm, và bị đe dọa nếu không có chốn ở an toàn. Vì Người Lùn chỉ lấy chồng hoặc vợ một lần trong suốt cả đời, mà lòng ghen tuông ở họ lại rất cao, như mỗi khi đụng đến vấn đề quyền lợi. Số người lùn nam lập gia đình trong thực tế còn ít hơn một phần ba. Vì không phải cô hay bà nào cũng lấy chồng: có người chẳng muốn, có người muốn kẻ không đạt được, và vì thế từ chối mọi người còn lại. Còn với các ông, cũng có rất nhiều người chẳng ham kết hôn, vì đã dành trọn cho nghề.

Gimli con trai Glóin trở thành nổi tiếng, vì ông là một trong Chín Bộ Hành đã mang chiếc Nhẫn ra đi và sánh vai cùng Vua Elessar suốt các diễn biến Cuộc Chiến. Ông cũng được gọi là Bạn Tiên vì giao tình thắm thiết đã hình thành giữa ông và Legolas, con trai Vua Thranduil, và cũng vì lòng kính trọng của ông dành cho Phu Nhân Galadriel.

Sau khi Sauron sụp đổ, Gimli đưa về Nam một phần dân Người Lùn ở Erebor, bản thân ông trở thành Chúa các Hang Động Lấp Lánh. Ông cùng các đồng bào đã làm nên những công trình lớn ở Gondor lẫn Rohan. Minas Tirith được họ dùng thép và mithril gò cổng mới thay thế cánh cổng đã bị tên Vua phù thủy đập nát. Legolas bạn ông cũng đưa về Nam nhiều Tiên ở Rừng Xanh; họ tới Ithilien sống, khiến nơi này lại lần nữa trở thành vùng đất tươi đẹp nhất trên khắp miền Tây.

Nhưng khi Vua Elessar từ bỏ cuộc đời, Legolas cuối cùng cũng đi theo trái tim vẫy gọi, và giong buồm vượt đại dương.

Dưới đây là một trong những ghi chú cuối cùng trong cuốn Sách Đỏ

Chúng tôi còn được nghe nói Legolas đã đưa Gimli con trai Glóin theo cùng vì tình bạn lớn lao của họ, lớn hơn bất kể mối cảm tình nào từng có giữa Tiên với Người Lùn. Nếu đúng là như vậy thì quả lạ lùng: rằng một Người Lùn lại chịu đổi Trung Địa lấy tình yêu bất kể cho ai, và rằng dân Eldar lại đồng ý tiếp nhận ông, và rằng các Chúa tể phương Tây cho phép. Nhưng người ta nói Gimli còn ra đi vì khao khát muốn được lần nữa chiêm ngưỡng vẻ đẹp của Galadriel; và rất có thể, là một người hùng mạnh giữa tộc Eldar, bà đã khẩn cầu được ân huệ ấy cho ông. Về điều này không thể nói thêm gì nữa.

Dòng dõi Người Lùn Erebor do Gimli con trai Glóin soạn cho Vua Elessar

Erebor thiết lập, 1999.

Dáin I chết vì rồng, 2589.

Trở lại Erebor, 2590.

Erebor bị đốt phá, 2770.

Thrór bị sát hại, 2790.

Hội quân Nguời Lùn, 2790-3.

Chiến tranh gỉửa Người Lùn và Orc, 2793-9.

Trận Nanduhirion, 2799.

Thráin lang bạt, 2841.

Thráin chết và mất Nhẫn, 2850.

Trận Chiến Năm Đạo Quân, Thorin II chết, 2941.

Balin đi tới Moria, 2989.

* Đánh dấu những người được coi là vua của Dân Durin, kể cả lưu vong. Trong số đồng hành của Thorin Khiên Sồi tới Erebor có Ori, Nori và Dori cũng thuộc Gia tộc Durin, còn nhiều họ hàng xa hơn của Thorin: Bifur, Bofur, Bombur đều là con cháu các Người Lùn ở Moria, nhưng không thuộc dòng Durin.

† xem lưu ý đầu phụ lục.