Cầu treo bị phá. Bám vào lưng ngựa, Đắc qua sông Chảy. Cho ngựa lên bờ ăn cỏ, anh ngụp vùng vẫy một hồi dưới sông - lâu lắm rồi có được tắm rửa, bơi lội thoả thích đâu - rồi mới lên bờ tìm ngựa, ngược dốc lên Pa Kha.

Từ bờ sông nhìn lên, Pa Kha sặc sỡ như một bức tranh bột màu. Nắng trưa vàng óng. Đồi núi xa xa tạo một ảo giác chập chờn. Những nương chàm ra hoa muộn trắng ngời và không gian ngan ngát làn hương thảo mộc, nguyên sơ, dễ chịu. Thấp thoáng đó đây những mái nâu, tường đá sau hàng thông xanh vàng ánh lớp chồi non, thoáng chút mơ màng vì ngọn khói lam êm ả bốc cao toả rộng.

Lâu lắm rồi mới lại được thấy thị trấn trong cảnh thanh bình như thế. Nghĩ mà ứa nước mắt. Cảm động và kiêu hãnh xiết bao, khi được là người trực tiếp thực hiện cái sứ mệnh cao quý của thế hệ là ra mặt trận, một cách sống có ý nghĩa nhất.

Nhận ra những thiếu sót của mình, Đắc đã tự nguyện đảm nhiệm một công việc nặng nề và gian khổ, anh muốn được trực tiếp sữa chữa, bù đắp những thiệt thòi của Cách mạng do anh gây nên; phần khác cũng là để làm một cuộc cách mạng nữa ở trong bản thân mình. Anh phải gột rửa cho kỳ hết những rơi rớt của tính bốc đồng, thói chủ quan, những tật xấu mà anh sẽ nhớ mãi, cho đến những ngày cuối đời, để xứng đáng là người chiến sĩ, nhân vật trung tâm của thời kỳ này.

Năm tháng trời qua, Đắc đã góp phần xứng đáng. Cá tính của anh đã không phản lại sự nghiệp của anh. Nhiệt tình của anh đã được nhân lên cũng như tài năng quân sự của anh càng được bộc lộ rõ rệt trong ánh sáng của đường lối, chính sách chung do Chính trực tiếp truyền đạt. Pha Linh, cái ổ phỉ qui mô lớn nhất của miền đông đã bị đánh tan. Đó là một cuộc chiến đấu căng thẳng, quyết liệt nhất mà anh tham dự với tư cách người chỉ huy chủ yếu. Hơn một nghìn tên phỉ và bọn Tàu trắng. Hàng chục lô cốt, bốt gác, tháp canh. Hàng chục kho vũ khí đạn dược. Đánh vỗ mặt, đánh cạnh sườn. Khi vây úp, lúc phục đón, khi gọi hàng, chủ lực cùng quân du kích và đồng bào đã làm rã cái ổ địch nguy hiểm nhất vùng biên địa phía tây này.

Giờ thì cuộc chiến đấu cũng vẫn còn tiếp diễn. Bọn đầu sỏ Châu Quán Lồ rã ra, tản mát đi các nơi, chưa chịu đầu hàng, nhưng dẫu sao thì cuộc sống cũng đã sang một trang mới. Cục diện toàn tỉnh cũng vậy. Anh phải trở về Pa Kha theo yêu cầu của Chính để phụ trách công việc toàn châu.

Dừng ngựa ở đầu thị trấn, Đắc trìu mến nhìn cái thị trấn nhỏ xinh đang thiêm thiếp trong nắng hanh vàng. Mấy dãy phố dọc ngang vắng vẻ. Khói ủ những mái gianh. Những bức tường đá xám đỏ lấp loáng bóng nước từ cái bể nước ở giữa sân chợ hắt lên. Trên sân chợ, ngổn ngang mấy cái vì kèo, chắc là sắp dựng lại chợ. Tròn tròn những mặt nong óng ánh màu hạt ngô vàng, và trắng xanh màu ý dĩ. Ong vo ve bên giậu mắt cáo lấp ló mấu đoá hoa thuốc phiện tím biếc, đa tình.

Bùi ngùi chiêm ngưỡng cảnh thị trấn lúc ban trưa, Đắc bỗng thấy thoảng bay tới khứu giác một mùi hương trầm thơm ngát và rất nhẹ. Anh quay lại và nhận ra mình đang đứng trước khu nghĩa trang liệt sĩ. Nghĩa trang mới lập, gom về đây hơn năm chục đồng chí đã hi sinh, trong đó có cả hài cốt Tích anh đã tìm thấy và gửi ngựa đưa về.

Xuống ngựa, định vào thăm nghĩa trang, nhưng Đắc chợt dừng lại. Hương khói từ hàng mộ thứ hai toả ra mỗi lúc một đậm, ở đó một phụ nữ trẻ, áo đen đang xoã tóc ngồi ủ rũ, buồn rầu.

Không muốn làm kinh động giây phút tưởng niệm thành kính của người nọ, Đắc lên ngựa.

"Sẽ có một ngày nàng đi qua các hàng mộ chí tìm ta…". Anh nhớ tới một câu thơ cùng mối tình riêng rất buồn của mình và đứng lặng trên mình ngựa.

"Ồ, vẫn là chàng học sinh tiểu tư sản!" Anh nghĩ thầm, tự trách mình và vội vàng giật cương ngựa. Con ngựa bạch khua móng rộn rã trên con đường lát đá. Ngoặt vào phố chính, nơi có trụ sở ban cán sự, Đắc nhận ra một trung đội chiến sĩ toàn áo chàm, áo đen, mũ lưỡi trai đang đứng dàn hàng đôi trong bóng râm của căn nhà kho dài thượt.

Ghìm ngựa đi chậm lại, anh nhận ra tiếng chiến sĩ Tếnh rất rắn rỏi và sôi nổi:

- Các đồng chí chú ý. Thuỷ tổ của súng trường là loại súng kíp nạp đạn đằng trước, bắn bằng thuốc đen, khi bắn phải châm lửa. Còn đây là súng trường Mĩ kiểu 1917, đạn 7 li 62. Đây là các-bin Mỹ tự động nạp đạn. Còn đây nữa là ga-răng M1. Cái này là mát, kiểu 1919, cỡ đạn 7 li 5… Thằng Châu Quán Lồ nó hay dùng súng này…

"A! Đại đội độc lập đã thành lập cho chủ lực rảnh tay rút đi chiến dịch theo lệnh của ông Chính đây. Chà, ông Chính… đúng là con người của thời đại”. Đắc nghĩ, nhảy xuống buộc ngựa, rồi đi lên trụ sở.