Chương 1

1. Lí do nào thúc đẩy tôi viết hồi kí?

Sau khi Tổng thống Ngô Đình Điệm bị giết, những biến chuyển chính trị và quân sự dồn dập xảy ra trên đất nước Việt Nam, làm cho tôi nghĩ rằng ông Diệm không phải là một nhân vật không thể thay thế được. Nhưng ít ra ông cũng là một nhân vật cần thiết cho đất nước Việt Nam trong một giai đoạn nào đó. Nguyên nhân thất bại của ông Diệm, của những giấc mơ, những cố gắng, những kế hoạch của ông Diệm có lẽ là ở chỗ ông hay ít ra vài người quanh ông và thân thiết với ông không chịu hiểu rằng, sự cần thiết của ông Diệm đối với đất nước Việt Nam chỉ là một sự cần thiết trong một giai đoạn đặc biệt nào đó thôi. Khi giai đoạn lịch sử đó qua đi, thì sự cần thiết đó cũng không còn. Đáng lí ông Diệm và chế độ phải biết thay đổi nhanh chóng để thích ứng với những đòi hỏi của một giai đoạn lịch sử mới, hoặc là phải biết lùi ra khỏi chỗ đứng ông đã chiếm giữ, trong giai đoạn mà sự có mặt của ông cần thiết cho đất nước.

Với tư cách một người gần gũi, có thể nói là thân thiết với ông Diệm mà lại không phải lệ thuộc quá nhiều vào quyền hành và sự chỉ huy của ông, tôi đã được nhìn những cố gắng, những thành công, những thất bại và những sai lầm của ông. Trước những tin tức, những lập luận, những xuyên tạc quanh ông Diệm và chế độ tôi cảm thấy cần phải viết lại những hiểu biết, những nhận xét, những chứng kiến của tôi về những việc làm cũng như về đời sống, tư cách của ông để sau này nếu những người nào muốn tìm hiểu sự thật về giai đoạn lịch sử - mà sự có mặt của Ông Diệm là cần thiết và quan trọng - có thêm một soi sáng, một nhận định không có ác ý, không thiên vị.

[Chúc bạn đọc sách vui vẻ tại www. - gác nhỏ cho người yêu sách.]

Những hoàn cảnh đặc biệt, những may mắn lạ lùng đã cho phép tôi gặp gỡ và nhiều lúc tham dự, hợp tác với những nhân vật đã làm nên lịch sử Việt Nam trong ba mươi năm qua. Luôn luôn tôi đã tham dự vào những biến cố lịch sử này với tư cách một nhân chứng hơn là một kẻ trong cuộc, nhưng lại là nhân chứng đứng ở một vị thế nhìn thấy nhiều việc mà nhiều người không thấy được. Người tìm hiểu lịch sử càng có được nhiều nguồn tin, nhiều tài liệu bao nhiêu càng hay bấy nhiêu. Thiên hồi kí của tôi hi vọng là một trong những nguồn tin và tài liệu đó.

Tôi đã nhiều lần có dự định ghi lại những điều mình nhìn thấy, chứng kiến, tham dự trong mấy chục năm qua. Nhưng luôn luôn tôi phải đình hoãn công việc đó, vì những việc làm cấp bách, những bận rộn trong nhiều nhiệm vụ. Sau khi ông Ngô Đình Diệm mất, tôi có lần đã nghĩ rằng bây giờ là lúc tôi có thể yên ổn ngồi lại viết thiên hồi kí dự định từ lâu. Nhưng những biến cố dồn dập lại làm cho tôi hồi hộp theo dõi và một lần nữa hoãn việc ghi chép, với hi vọng rằng những biến cố đó sẽ giúp tôi hiểu thêm vai trò và sự cần thiết của ông Diệm trong giai đoạn mười năm qua.

Thời gian trôi qua cũng giúp cho tôi và dân chúng Việt Nam có thể nhìn ông Diệm với một tầm nhìn khách quan và vô tư hơn. Những kẻ một lần gắt gao chỉ trích bài bác ông Diệm và những việc làm của ông, đã có dịp tự đặt câu hỏi: sự thanh toán ông Diệm và chế độ ông Diệm phải chăng là một sai lầm tai hại và nguy hiểm? Những hỗn loạn chính trị, những thất bại quân sự sau ngày 1/11/1963 đã trả lời cho câu hỏi đó. Tôi nhớ Đại sứ Nolting, Đại tướng Harkins đã viết ra, hoặc trả lời những cuộc phỏng vấn xác nhận điều đó, những người đã góp tay thanh toán ông Diệm và các chế độ sau ông Diệm hầu như không có ai lấy làm hãnh diện về việc làm của họ.

Cuối năm 1969 những người bạn trẻ đến gặp tôi, bàn bạc với tôi về sự cần thiết và nên ghi chép lại những điều tôi đã thấy trong những năm qua, trong một thiên hồi kí càng vô tư bao nhiêu càng hay bấy nhiêu. Tôi đồng ý và với sự góp tay của những người bạn trẻ đó, tôi đã thực hiện thiên hồi kí khi đăng báo đã mang một nhan đề có lẽ hơi khoe khoang:

“Hồi kí lột mặt nạ lịch sử.”

Tôi không đồng ý về cái tên gọi gán cho thiên hồi kí nhỏ bé và khiêm tốn của tôi. Vậy nên khi sửa chữa lại, bổ khuyết thêm để in thành sách, tôi xin chọn một tên gọi khác “Bên giòng lịch sử 1940-1965.”

Đó là tất cả những lí do lớn nhỏ đã thúc đẩy tôi thực hiện thiên hồi kí này. Tôi không hi vọng tất cả những mong ước của tôi đặt vào thiên hồi kí có thể thành tựu. Tôi cũng không dám tin rằng thiên hồi kí này soi sáng được những biến cố lịch sử phức tạp trong mấy chục năm qua. Tôi chỉ muốn góp vào những tài liệu lịch sử một vài hiểu biết riêng của tôi và giúp cho những kẻ muốn tìm hiểu lịch sử một lối nhìn riêng.

L. M. Cao Văn Luận.

Nguyên Viện trưởng đại Học Huế - Giáo sư đại học Văn khoa Sài Gòn.