Mẹ tôi là dân buôn bán gốc. Mười hai, mười ba tuổi, bà đã gánh hàng đi chợ. Suốt trong cuộc kháng chiến chống Pháp, bà hết buôn bán ở vùng tự do, đến vùng tề. Sau này, chỉ đến khi ta tiến hành cải tạo công thương 1958, bà mới không buôn bán nữa và xin vào hợp tác. Tới năm bảy hai, do chiến tranh, xã viên tan tác mỗi người một ngả, bà quay lại nghề buôn.

Bà buôn từ thuốc lào, thuốc lá, vải, giấy, đến thuốc tây, toàn thứ Nhà nước cấm. Nguồn hàng, lại chính từ các cửa hàng Nhà nước tuồn ra. Mấy ông phòng thuế, tài chính biết, nhưng họ ăn cả rồi. Ăn tiền thì ăn tiền, họ vẫn săn bắt, lùng đuổi. Bởi nếu vớ được, họ còn kiếm hơn, nhiều khi cướp trắng hàng, gọi là tịch thu.

Vào dịp nghỉ hè tôi thường phụ giúp mẹ chở hàng. Mẹ gom hàng từ thị trấn Vĩnh Bảo, tôi chở về nhà. Một lần đèo súc vải, đã né tránh và tính giờ sao cho an toàn, vừa đèo được dăm cây số, ngoái lại nhìn, tôi thấy mấy ông phòng thuế đang phi theo. Toát mồ hôi, tôi vội vàng guồng lấy guồng để, tẩu thoát. Từ đường cái, lao vào đường làng, tôi ngoằn nghèo chạy các ngõ, được một lúc, quay lại, không thấy ai nữa.

Đã thở phào nhẹ nhõm, bất ngờ, phía trước, phía sau, lù lù mấy ông phòng thuế. Tôi bị họ tóm cổ, giong về trụ sở. Hết lời xin xỏ, trình bày, rằng các chú đã biết mẹ cháu, rồi cháu mới đi lần đầu,… đều vô dụng. Họ vẫn lạnh lùng, hàng bị tịch thu, không giấy tờ biên nhận, còn bị xỉ vả cho một trận. Nhục, nhục thật, mình cũng là người, lại ăn học, mà phải hạ mình.

Về những người này thì tôi biết, biết họ ngay tại chính mảnh vườn nhà tôi. Nhà tôi án ngữ bến đò Ảnh, một địa điểm lý tưởng cho cánh phòng thuế chặn gác những kẻ buôn lậu. Thế là nhà tôi thành địa điểm rình rập. Khó chịu đấy, mà nhà tôi tịnh không ai dám nói ra. Mẹ tôi buôn bán, còn chị dâu tôi người Sài Gòn, theo chồng ra ngoài này, mở cửa hàng may. Nhà như vậy, dây với họ là phiền.

Cái ngõ dẫn vào khu vườn sau nhà tôi. Cổng ngõ trông thẳng ra bến đò. Nơi đây mấy anh phòng thuế thường tụ tập, rình rập đám buôn lậu dưới đò lên. Cánh buôn lậu chạy đằng trời!

Phòng thuế ngày ấy canh gác gắt gao. Một bà đội nồi chân nước giải đi qua trước cửa nhà tôi, mấy ông phòng thuế nom thấy, nghi ngờ bà kia buôn lậu. Họ bắt bà ta dừng lại, hạ nồi chân xuống. Nước giải ngầu đục, nhìn xuống đáy chẳng rõ. Nghi ngờ, ông phòng thuế lấy que, khoắng khoắng, mùi khai sực nức lên. Bà kia bữu môi:

Cái mùi này cũng quản sao?

Quản tất, khám tất!

Đến nước này, cáu tiết, bà ta xốc quần ngang bẹn:

- Còn cái này nữa, các ông có khám không?

Một buổi tối, tôi đi chơi về, ra sân sau rửa chân. Thoáng tôi nghe tiếng sột soạt, tiếng người thì thào. Hốt hoảng, tôi vội lia đèn pin vào mấy gốc cây. Trời ơi, có người, cả đàn ông lẫn đàn bà. Hình như họ đang vật nhau. Ăn cướp? Giết người ư? Định hét lên, thì tôi nghe giọng quen quen:

- Không... không... gì đâu. Các chú, các chú..... đang làm thuế.

Thì ra mấy ông phòng thuế. Rình chán ban ngày chưa đủ, họ còn rình cả ban đêm. Chắc họ mới chộp được mấy chị chàng buôn lậu thuốc lào từ dưới đò lên, đem vào vườn, vật ra làm thuế.