Sau khi về Singapore ngày 14/10, tôi gặp Philip Moore và nói với ông ta tôi đã đề nghị rằng một trong hai thượng nghị sĩ của chúng tôi tại nghị viện liên bang phải là người Malay. Tunku đã rất hài lòng và đề nghị Ahmad Haji Taff, lãnh tụ UMNO ở Singapore, và tôi đã đồng ý. Viên thượng nghị sĩ kia sẽ là Ko Teck Kin.

Tunku cũng muốn chúng tôi đóng cửa phái bộ thương mại của chúng tôi ở Jakarta, và dù không nhiệt tình, chúng tôi đã triệu hồi người đại diện thương mại ở đó, chỉ để lại một nhân viên cấp thấp. Riêng Moore e rằng chúng tôi đang có những cuộc mật đàm với người Indonesia ở Singapore để tìm cách bãi bỏ lệnh cấm vận mà họ đã tuyên bố. Tôi cam đoan với ông ta rằng các cuộc thảo luận chỉ diễn ra giữa các thương gia Singapore với các viên chức phía bên kia, chứ không phải với các viên chức chính phủ Singapore. Tôi thêm rằng tôi vui với cách mà mọi chuyện được tiến hành với Ismail. Hoạt động an ninh của Kuala Lumpur ở Singapore diễn ra tốt đẹp. Ismail điện báo với tôi về việc bắt giữ theo kế hoạch các lãnh tụ nghiệp đoàn SATU và yêu cầu tôi xác nhận rằng việc này sẽ được chính phủ Singapore ủng hộ. Tôi đã bảo đảm với ông ta. Sau đó chúng tôi trao đổi thư từ với nhau, nhờ đó tôi nắm được tình hình an ninh nội chính, các cuộc họp thường lệ vào sáng thứ Bảy của tôi với cảnh sát và Sở đặc vụ vẫn tiếp tục.

Đó là một thời kỳ yên tĩnh bề ngoài. Hội đồng Lập pháp mới đã tuyên thệ vào ngày 22/10 và dự luật đầu tiên được thông qua là dự luật về bầu cử vào Hạ nghị viện ở Kuala Lumpur. Nó được biểu quyết bằng miệng và chúng tôi chọn 12 dân biểu PAP và ba dân biểu Barisan. Khi tôi lên đường đi dự cuộc họp khai mạc ngày 3/11, tôi mô tả vai trò của PAP trong nghị viện liên bang như là một “‘đảng phái trung lập’ – một phe đối lập trung thành, thân thiện và phê phán, không như đảng Barisan hay Mặt trận Xã hội Malaysian, có xu hướng phá hoại và không trung thực”. Trong khi ở Kuala Lumpur, tôi đồng ý với Tunku là chúng tôi nên chấp nhận một cuộc viếng thăm chính thức của Quốc trưởng, đức vua của liên bang Malaysia, và khi ông đến, ông ta đã được tiếp đón long trọng theo nghi thức. Tunku là một kẻ rất coi trọng không khí huyền thoại của hoàng gia.

Riêng tôi không hoàn toàn thoải mái trong thời gian lưu tại thủ đô liên bang. Tunku quá bận rộn nên không thể thảo luận hiệu quả với tôi về mối quan hệ giữa hai bên, và trong khi đó một mối bất hòa lại tái diễn. Trong khi tường thuật lại cuộc tấn công gần như không che đậy của Albar nhắm vào tôi, báo chí Malay đã chửi đích danh Alex Josey vì đã viết một bài báo miêu tả tôi như một lãnh tụ của bốn triệu người Hoa trong liên bang Malaysia. Điều này đã gây mối bất hòa đặc biệt. Razak cũng phê phán tôi vì đã mô tả PAP như một đảng phái trung lập, thân thiện nhưng hay chỉ trích – làm sao mà chúng tôi có thể là cả hai được?

Để trả lời sự phản bác của Razak đối với việc tôi cho PAP là một đảng phái trung lập, tôi hỏi Tunku là các nghị sĩ của chúng tôi sẽ ngồi chỗ nào trong Hạ nghị viện. Ông ta đề nghị rằng một vài người trong số 12 nghị sĩ PAP ngồi cùng phía chính phủ và những người còn lại ngồi với phe đối lập. Chúng tôi đang trong vị trí không rõ rệt. Trong chuyến trở về Singapore, tôi nói với Moore rằng mối quan hệ của chúng tôi với Tunku và UMNO sẽ phải được giải quyết theo cách này hay cách khác trong vòng hai hay ba năm của cuộc bầu cử liên bang sắp tới. Tunku sẽ phải quyết định hoặc bỏ MCA và hợp tác với PAP, hoặc đấu tranh với PAP để nắm quyền kiểm soát các thành phố của Malaysia.

Không phải là chúng tôi bỏ quên vùng nông thôn. Ngày 21/12 tôi phát biểu lần đầu tiên tại Hạ nghị viện trong một cuộc tranh luận về ngân sách của Tan Siew Sin. Tôi phê phán là nó không bao quát rộng khắp những vấn đề của Liên bang. Nó có lợi cho việc kinh doanh lớn thường tập trung tại các thành phố, nhưng không có lợi cho dân nghèo ở nông thôn. Tôi nhấn mạnh sự cần thiết trong việc đem lại phồn vinh cho những vùng nông thôn, nơi mà đa số người Malay sống bằng nghề nông. Trước đây các lãnh tụ đảng phái đối lập ở Malaysia không đề cập đến những chuyện này; chúng tôi đã áp dụng tư tưởng Fabian[33] vào những vấn đề của liên bang Malaysia và tin rằng đây là giải pháp.

[33] Xem chương 5. Lee Kuan Yew đã tìm hiểu và tâm đắc một vài khía cạnh của tư tưởng cộng sản Fabian trong thời gian học tập ở Anh.

Moore báo cáo với London rằng Keng Swee, người trước đây đã nghi ngờ về viễn cảnh của chúng tôi trong Malaysia, hiện đang tin chắc rằng trong khoảng chừng một năm, PAP sẽ đánh bại Mặt trận Xã hội Malaysia và MCA. Với Singapore hiện đang là một phần của liên bang Malaysia, những báo cáo của Moore được gởi qua viên Cao ủy Anh mới ở Kuala Lumpur là Tử tước Head, người thay thế Geofroy Tory. Antony Head có một tính cách khác hẳn người tiền nhiệm của mình. Ông ta là người có ảnh hưởng lớn về mặt chính trị. Là học viên của Học viện quân sự hoàng gia, ông ta đã được tặng thưởng Huy chương chữ thập quân công trong Thế chiến thứ hai và là một lữ đoàn trưởng khi ông ta đắc cử vào Hạ nghị viện năm 1945. Ông ta trở thành Bộ trưởng Quốc phòng trong nội các của Anthony Eden lúc xảy ra vụ xâm chiếm kênh Suez[34], và đã từ chức khi cuộc xâm chiếm thất bại. Ông ta được đưa vào Thượng nghị viện với tư cách một Tử tước. Bà vợ Dorothy của ông ta có một nghị lực phi thường, hoàn toàn không có tài ngoại giao và công khai quan tâm tới chính trường. Head đã từng là Cao ủy Anh ở Nigeria ba năm và bà vợ rất thích các loài chim châu Phi. Một số những con chim đó đẹp một cách lộng lẫy và kỳ lạ, trong đó có những con sếu mào vàng rực rỡ, đi lang thang khắp nơi và vào cả phòng khách của dinh Carcosa, nơi ở của họ tại Kuala Lumpur, và ỉa bậy lên những tấm nệm phủ vải hoa tuyệt đẹp. Cả hai vợ chồng đều phớt tỉnh. Họ chỉ chùi mấy bãi phân bằng mớ giấy rồi cứ tiếp tục nói chuyện. Tôi mến cả hai và chúng tôi ăn ý với nhau. Mỗi khi đến Kuala Lumpur, tôi đều dùng cơm trưa hoặc tối với ông ta và bà vợ lập dị tuyệt vời của ông ta.

[34] Vụ xâm chiếm kênh Suez: cuộc chiến tranh chớp nhoáng chỉ có tám ngày, từ 29/10 đến 6/11/1966 của liên quân Anh – Pháp – lsrael mưu chiếm kênh Suez của Ai Cập sau khi Nasser quốc hữu hóa con kênh này. Âm mưu này sụp đổ vì Liên Hiệp Quốc cùng dư luận thế giới cực lực phản đối. Liên quân phải đơn phương ngừng chiến và rút lui.

Head có một sự am hiểu về những thăng trầm của các dân tộc và các quốc gia. Ông ta suy xét mọi việc đến cùng. Trong khi người Anh kiên quyết giữ vững đường lối chống lại cuộc tấn công không ngừng hiện nay của Sukarno vào Borneo, thì ông ta lại cảnh cáo tôi rằng cả Anh và Malaysia phải tiến hành những hoạt động theo một cách như thế nào để khi tất cả những chuyện này qua đi, chúng tôi có thể chung sống hòa bình với người Indonesia, rằng nếu chúng tôi hạ nhục họ, thì sẽ làm cho mối quan hệ trong tương lai khó khăn hơn. Sự thận trọng của người Anh đã kéo dài xung đột, nhưng nó lại khiến cho việc hòa giải tiếp theo được dễ dàng hơn. Khi Sukarno bị hất ra khỏi quyền lực vào năm 1965, tướng Suharto, lúc đó là người cai trị trên thực tế, đã gởi các phái viên đến Kuala Lumpur và Singapore để thiết lập liên lạc và bắt đầu khôi phục lại lòng tin của chúng tôi vào Indonesia. Head có sự khôn ngoan, đó là phẩm chất hiếm hoi của việc rút kinh nghiệm từ những sai lầm của chính mình, và nhất là từ những sai lầm của người khác. Ông ta cũng hiểu rõ Tunku và cấu trúc trật tự xã hội của người Malay. Nó không giống những gì ông ta đã nhận thấy ở miền Bắc Nigeria.

Thật may mắn cho tôi khi Thủ tướng Anh quyết định đưa một chính khách hàng đầu trong bộ máy chính quyền đến Kuala Lumpur thay vì một nhà ngoại giao chuyên nghiệp như Tory. Nếu không thì lịch sử của liên bang Malaysia và Singapore sẽ hoàn toàn khác. Head áp dụng kinh nghiệm phong phú của mình, bao gồm những vấn đề ông đã thấy ở Nigeria. Ông cũng biết rõ những khó khăn trong việc phát triển từ chế độ thuộc địa đến chính phủ tự trị và trở thành một quốc gia độc lập. Trong hai năm trước tháng 8/1965, tôi còn có nhiều việc để làm với ông ta. Những đánh giá và báo cáo của ông ta cho London đã làm thay đổi hẳn kết quả của cuộc đấu tranh giữa Tunku cùng những người theo phái cực đoan của ông ta ở một bên, và tôi cùng các cộng sự của tôi ở bên kia. Những người cực đoan đòi hỏi một liên bang Malaysia với người Malay chiếm ưu thế hoàn toàn. Chúng tôi ở Singapore – đặc biệt những người được sinh ra hoặc gắn bó chặt chẽ với nội địa Malaysia như Chin Chye, Pang Boon và Raja – thì kiên quyết thành lập một liên bang Malaysia cho các công dân Malaysia thuộc mọi chủng tộc. Đây là cốt lõi của vấn đề.

Head có một cảm tưởng tốt về châu Phi và các lãnh tụ châu Phi trong Khối thịnh vượng chung. Ông ta tin rằng một cuộc viếng thăm châu Phi do một phái đoàn gồm các Bộ trưởng thuộc các bang của Malaysia tiến hành sẽ đạt được sự đồng tình của họ trên các diễn đàn quốc tế như Liên Hiệp Quốc chẳng hạn. Ông ta cười ha hả khi tôi nói Tunku cho rằng những người Phi là lũ đần độn, vì Head đã gặp nhiều người Phi châu khôn khéo hơn Tunku, khá đông họ là những kẻ đậu điểm cao ở Oxford. Ông ta có cảm giác rằng tôi là một người hoạt động không ngừng, muốn làm một điều gì đó để chống lại sự tấn công của Sukarno. Ông ta đề nghị tôi thuyết phục Tunku phái tôi đến châu Phi để tranh thủ sự ủng hộ của họ, mà theo ông ta nó sẽ hữu ích trên mặt trận tâm lý trong khi người Anh nắm mặt trận quân sự. Ông ta cũng tiên đoán rằng như thế sẽ khiến cho thế giới biết đến tôi nhiều hơn, điều đó có nghĩa là nếu như mọi việc đi đến chỗ mà Tunku muốn vô hiệu hóa tôi, thì cái giá phải trả sẽ lớn hơn nhiều.

Tôi đưa ý kiến này với Tunku, và thật ngạc nhiên là ông ta đồng ý ngay. Cuộc chiến đối đầu có chiều hướng tối tăm. Đợt sóng kích động và nhiệt tình đầu tiên từng đưa đến những cuộc biểu tình bên ngoài tòa đại sứ Indonesia đã lắng xuống. Tunku đi khắp đất nước đọc diễn văn để đánh thức tinh thần dân tộc của người Malaysia, vì liên bang Malaysia là một khái niệm quá mới. Nhưng từ các cuộc chuyện trò riêng với ông ta, tôi biết ông ta sợ sức cuốn hút mà tài hùng biện của Sukarno có thể tác động lên người Malay ở Malaysia, đặc biệt là dân nhập cư mới, con cháu thuộc thế hệ thứ nhất hoặc thứ hai của những người đến từ Sumatra và Java.

Riêng tôi hoàn toàn tin vào khả năng của người Anh, và đã không biết rằng chính sách tích cực chống cự cuộc chiến đối đầu sẽ không thể kéo dài nếu chính phủ Mỹ chấp nhận một đường lối ngược lại. Tôi không chú ý lắm khi báo chí tường thuật rằng người đại diện của Mỹ dự buổi lễ thành lập liên bang ngày 17/9 ở Kuala Lumpur đã nói rằng Mỹ không đứng về phe nào trong cuộc tranh luận. Nhưng những tài liệu ngoại giao trong văn khố Anh thời đó để lộ sự lo lắng sâu sắc về thái độ lừng khừng của người Mỹ. Những tài liệu ấy nhận định rằng người Mỹ sợ người Anh bị kiệt sức vì cuộc chiến đối đầu và cuối cùng người Mỹ sẽ phải nhận lãnh gánh nặng đó. Chúng cũng ghi nhận sự lo ngại rằng bằng việc cản trở Sukarno, người Anh sẽ làm mất uy tín của một chính phủ không cộng sản tại Jakarta, như thế là đẩy Indonesia vào tay cộng sản, và lực lượng sẽ gây ra mối đe dọa cho các căn cứ của Mỹ ở Phillipines.

Người Anh phải vất vả lắm mới khiến cho chính phủ Kenedy đình chỉ ít nhất một số hình thức viện trợ kinh tế của Mỹ cho Indonesia và ngăn cấm các vụ chuyển giao đồ phụ tùng vũ khí mới của hãng Lockheed vào tháng 11/1963. Để chứng tỏ quyết tâm về lời hứa của mình, người Anh đã tuyên bố hồi tháng 11 rằng quân đội của Úc và New Zealand sẽ tham gia việc bảo vệ liên bang Malaysia chống lại những đợt tấn công quân sự ngày càng tăng của Indonesia.

Do sự thúc giục của người Anh, lúc đó thái độ của Tunku đối với Indonesia không còn lưỡng lự nữa. Ngày 3/12, Sukarno đã đọc một bài diễn văn cho là công tác quan sát trước đây của Liên Hiệp Quốc tại Bắc Borneo đã không được tiến hành theo đúng các thủ tục dân chủ. Ông ta hứa sẽ hoan nghênh việc thành lập liên bang Malaysia nếu một phái bộ quan sát thứ hai chứng tỏ rằng dân chúng của các lãnh thổ muốn trở thành một phần của Liên bang. Một phát ngôn viên của Bộ Ngoại giao liên bang Malaysia đã bác bỏ đề nghị này, nhưng thực chất chính Tunku đã từ chối nó. Vài ngày sau, một quả bom lớn đã nổ tại Sennett Estate, một khu ngoại ô của dân trung lưu, làm hỏng một xe hơi và chết hai người. Đó là số thương vong đầu tiên trong cuộc chiến đối đầu ở Singapore; chúng tôi đã chuẩn bị cho những rắc rối kế tiếp. Ngày 18/12, Tunku vạch trần một âm mưu của người Indonesia nhằm làm nổ tung trạm điện Pasir Panjang, những ống dẫn nước chính giữa đảo và Johor, và những cơ sở quan trọng khác. Cùng lúc đó, tôi phát giác rằng một tùy viên hải quân Indonesia đang huấn luyện những tên phá hoại tuyển từ Singapore, và người Indonesia đã thành lập những công ty ma để nhập vũ khí.