Đám đông bắt đầu tụ họp trên ilo của làng khi ánh nắng bớt gay gắt, không còn làm bỏng, rát da thịt người ta nữa. Hầu hết các cuộc lễ công cộng đều cử hành vào lúc đó, riết rồi, dù trong bố cáo có nói rõ cuộc lễ sẽ bắt đầu “sau bữa ăn trưa” thì ai cũng hiểu rằng nó chỉ bắt đầu khi ánh nắng đã dịu dịu, nghĩa là trễ hơn nhiều.

Cứ coi cách đám đông đứng hoặc ngồi, người ta cũng biết ngay rằng buổi lễ này của giới đàn ông. Có nhiều người đàn bà tới dự, nhưng họ ở những hàng cuối cùng ngó lên, như người bàng quan vậy. Các bô lão và những người có chức phận ngồi trên ghế đẩu mà đợi phiên xử bắt đầu. Trước mặt các vị đó có một hàng chín cái ghế đẩu nhưng không ai ngồi cả. Hai nhóm nhỏ đứng ở phía bên kia dãy ghế, hơi xa một chút. Một nhóm gồm ba người đàn ông, nhóm kia gồm ba người đàn ông và một người đàn bà. Người đàn bà này tên là Mgbafo và ba người đàn ông đứng chung quanh nàng là ba người anh. Trong nhóm bên kia có chồng của nàng tên là Uzowubu và hai người trong họ. Mgbafo và mấy người anh đứng yên như pho tượng, nét mặt khiêu khích. Còn phe Uzowubu thì nói chuyện riêng với nhau. Họ có vẻ nói chuyện riêng với nhau nhưng sự thực là nói bô bô lên. Đám đông cũng đua nhau nói, y như một buổi họp chợ. Từ xa có tiếng sấm do gió đưa lại.

Người ta gõ vào một cái chiêng bằng sắt, mọi người như một làn sóng, quay cả lại, chăm chú ngó về phía nhà các egwugwu. Tiếng chiêng kêu gôm, gôm, gôm rồi tới một tiếng sáo trong mà cao vút lên. Rồi tới tiếng ồ ồ, rùng rợn của những egwugwu. Làn sóng đó đập vào bọn đàn bà, trẻ con, họ xô đẩy nhau, lùi lại. Nhưng chỉ lùi lại một chút thôi vì chỗ họ đứng đã khá xa rồi, và nếu một hay hai egwugwu có tiến về phía họ thì họ cũng có đủ khoảng trống để chạy.

Tiếng trống và tiếng sáo vang lên. Nhà các egwugwu bây giờ là cõi âm ti, phát ra những tiếng run run: aru oyim de de de dei! vang trong không khí, trong khi hồn thiêng các tổ tiên ở dưới đất chưa lên, chào hỏi nhau bằng thứ ngôn ngữ thần bí của họ. Ngôi nhà egwugwu, nơi họ họp nhau khi hiện lên cõi trần này, quay mặt về khu rừng, cách xa đám đông; đám đông chỉ nhìn thấy bức tường phía sau vẽ nhiều hình đủ màu, cách nhau đều đều. Những người đàn bà đã được lựa chọn kĩ để vẽ những hình đó không được trông thấy phía trong ngôi đền. Tuyệt nhiên không có một người đàn bà nào được thấy. Khi họ chùi và vẽ phía ngoài các bức tường, có một bọn đàn ông coi chừng họ. Và nếu họ có tưởng tượng phía trong đền bày biện những gì thì họ cũng không dám nói ra. Tuyệt nhiên không có một người đàn bà nào hỏi về sự thờ phụng ghê gớm nhất, bí mật nhất của thị tộc này.

Aru oyim de de de dei! Những thanh âm đó như những ngọn lửa bay chung quanh ngôi đền tối tăm cửa khép kín đó. Hồn thiêng các tổ tiên của thị tộc đã được giải phóng. Tiếng chiêng vang lên không dứt, và tiếng sáo trong mà cao vút bay bổng lên trên cả những thanh âm hỗn độn đó.

Rồi thì các egwugwu hiện ra. Đàn bà, trẻ con rú lên và cắm cổ chạy. Đó là một phản ứng tự nhiên, do bản năng. Hễ một egwugwu xuất hiện thì đàn bà bao giờ cũng chạy trốn. Và khi nào như hôm đó, chín hồn thiêng lớn nhất, đeo mặt nạ của thị tộc cùng xuất hiện một lần, thì cảnh tượng thật hãi hùng. Ngay như Mgbafo cũng cắm cổ chạy và mấy người anh của nàng phải giữ nàng lại.

Mỗi egwugwu đại diện cho mỗi thôn của thị tộc. Hồn thiêng cầm đầu của egwugwu tên là Rừng Ác. Một luồng khói dày từ đầu ngài bốc lên.

Cả chín thôn của Umuofia đều là hậu duệ của chín người con trai của cụ thủy tổ thị tộc. Rừng Ác đại diện cho thôn Umu eru, có nghĩa là “các con của Eru”, mà Eru là con cả của cụ thủy tổ.

Hồn thiêng cầm đầu của egwugwu đó vừa đưa những cánh tay bằng lá dứa ra để xô đẩy vào không khí vừa hét lớn:

- Umuofia kwenu!

Các bô lão của thị tộc đáp: Yaa!

- Umuofia kwenu! - Yaa!

- Umuofia kwenu!

- Yaa!

Rồi Rừng Ác cầm cây gậy loảng xoảng, có mũi nhọn, cắm đánh phập một cái xuống đất. Cây gậy rung rung, leng keng như có một sinh khí kim thuộc. Ngài chiếm ngay cái ghế đẩu thứ nhất còn trống, và các egwugwu kia, ngồi xuống theo thứ tự lớn nhỏ.

Mấy người vợ của Okonkwo và có lẽ vài người đàn bà khác nữa, chắc đã để ý nhận thấy rằng vị egwugwu thứ nhì có dáng đi nhún nhảy của Okonkwo. Họ chắc cũng nhận thấy rằng Okonkwo không có mặt trong nhóm các bô lão và nhóm người có chức phận ngồi sau dãy các egwugwu. Nhưng họ có nhận thấy vậy thì cũng giữ kín trong lòng. Vị egwugwu có dáng đi nhún nhảy đó là một vị tổ đã chết của thị tộc. Cái thân hình bằng lá dứa xông khói đó, cái mặt to lớn bằng gỗ sơn trắng chỉ để chừa hai lỗ tròn cho cặp mắt đó, hai hàm răng cháy đen to bằng ngón tay đàn ông đó, coi thật rùng rợn. Trên đầu lại có hai cái sừng lớn đâm lên.

Khi các vị egwugwu an tọa mà tiếng lục lạc và mõ đeo ở mình họ hết rung lên rồi Rừng Ác mới cất tiếng nói với hai nhóm người đứng trước mặt. Ngài bảo: - Nhục thể của Uzowulu, ta chào anh.

Hồn thiêng mà nói với người sống thì luôn luôn gọi họ là nhục thể. Uzowulu cúi xuống, bàn tay mặt chạm đất, tỏ vẻ phục tòng. Chàng thưa:

- Thưa tổ, bàn tay con đã chạm đất rồi.

Hồn thiêng hỏi:

- Nhục thể của Uzowulu, anh biết ta không?

- Thưa tổ, làm sao con biết được? Tổ ở ngoài sự hiểu biết của chúng con.

Rừng Ác quay về nhóm kia, nói với người anh cả trong bọn:

- Nhục thể của Odukwe, ta chào anh.

Và Odukwe cúi xuống, bàn tay chạm đất. Rồi cuộc thẩm vấn bắt đầu.

Uzowulu tiến lên, khiếu nại: - Người đàn bà đứng kia là vợ con. Mgbafo. Con đã cưới nó bằng tiền và khoai mài của con. Con không thiếu nợ bên nhạc gia con một đồng nào cả. Con không thiếu một củ khoai mài nào cả. Con không thiếu một củ khoai sọ nào cả. Một buổi sáng nọ, ba người bên nhà nhạc gia con lại nhà con, đánh đập con, rồi lôi vợ của con đi. Việc đó xảy ra trong mùa mưa. Con đợi nhà con về, nhưng luống công. Sau cùng con lại kiếm các anh vợ con, bảo: “Các anh đã dắt em gái các anh về. Tôi không đuổi nó. Các anh đã bắt nó. Theo lệ thị tộc, các anh phải trả sính kim cho tôi.” Nhưng các anh vợ con đáp rằng không nói chuyện với con. Vì vậy con phải đưa vụ này lên các tổ thị tộc xử cho. Con đã nói hết. Con kính chào tổ.

Vị cầm đầu các egwugwu bảo:

- Lời của anh nghe có lí. Nào, tới phiên Odukwe. Có thể rằng lời của hắn cũng có lí không kém.

Odukwe lùn và mập. Chàng tiến lên, cúi chào các hồn thiêng rồi thưa:

- Em rể con nói với tổ rằng chúng con lại nhà hắn, đánh đập hắn rồi lôi vợ con hắn đi. Những điều đó đúng hết. Hắn nói với tổ rằng hắn lại đòi chúng con phải trả sính kim nhưng chúng con không chịu trả. Điều đó cũng đúng nữa. Em rể con, Uzowulu là một đứa ngu xuẩn tàn nhẫn. Em gái con sống với hắn chín năm trời, suốt chín năm đó, không ngày nào hắn không đánh vợ. Đã nhiều lần chúng con ráng hòa giải, mà lần nào kẻ có lỗi cũng là Uzowulu...

Uzowulu la lớn:

- Nói láo!

Odukwe nói tiếp:

- Cách đây hai năm, em gái con có mang mà hắn còn đánh đập đến nỗi bị sảy thai.

- Nói láo. Nó sảy thai vì ngủ với thằng tình nhân của nó.

Rừng Ác nói:

- Nhục thể của Uzowulu, ta chào anh. Một người đàn bà có thai thì ngủ với hạng tình nhân nào đây?

Trong đám đông có tiếng thì thào đồng ý. Odukwe nói tiếp:

- Năm ngoái, em gái con mới hết bệnh thì bị hắn đánh nữa, tới nỗi nếu hàng xóm không can thì chắc đã chết với hắn rồi. Chúng con hay tin đó và đã lại nhà hắn dắt vợ con hắn về, như hắn đã nói. Theo lệ của Umuofia khi vợ trốn nhà chồng thì phải trả lại sính kim. Nhưng trong trường hợp này, em gái con phải trốn để cứu mạng mình. Hai đứa con thuộc về Uzowulu, điều đó, chúng con không dám cãi, nhưng chúng còn nhỏ quá, chưa thể xa mẹ được. Vả lại, nếu Uzowulu chừa cái tật điên khùng đó, theo đúng nghi lễ, lại năn nỉ vợ trở về nhà thì em gái con sẽ về liền, và dĩ nhiên là nếu hắn còn đánh đập em gái chúng con nữa thì chúng con sẽ thiến hắn.

Cả đám đông cười rộ. Rừng Ác đứng dậy, tức thì trật tự được lập lại. Một làn khói luôn luôn từ đỉnh đầu ngài tuôn lên. Ngài ngồi xuống, kêu hai người làm chứng lại. Cả hai đều là láng giềng của Uzowulu và đều nói rằng Uzowulu quả có đánh vợ. Rừng Ác bèn đứng dậy, nhổ cây gậy lên rồi lại cắm phập xuống đất. Ngài chạy vài bước về phía đàn bà; bọn này hoảng hồn chạy trốn, nhưng lại quay về chỗ cũ ngay. Chín vị egwugwu vô đền bàn tính với nhau một hồi lâu, không ai nghe thấy gì hết. Rồi chiêng và sáo lại vang lên. Các egwugwulại ở dưới đất chui lên, nghĩa là lại ở trong đền bước ra. Họ chào nhau rồi trở ra ilo.

Rừng Ác quay về phía các bô lão và các người có chức vị, hét lớn:

- Umuofia kwenu!

Đám đông đáp vang như sấm:

- Yaa! Rồi sự yên lặng từ trên trời hạ xuống và hút hết tiếng ồn ào.

Rừng Ác bắt đầu nói, và trong khi đó, mọi người nín thinh, mà tám vị egwugwu kia cũng ngồi yên như những pho tượng. Rừng Ác bảo:

- Chúng ta đã nghe cả hai bên. Bổn phận của chúng ta không phải là khen người này, chê kẻ kia, hoặc hòa giải.

Ngài quay về nhóm Uzowulu, làm thinh một chút rồi mới nói.

- Nhục thể của Uzowulu, ta chào anh.

Uzowulu, bàn tay chạm đất, đáp:

- Thưa tổ, tay con đã chạm đất.

- Nhục thể của Uzowulu, anh biết ta không?

Uzowulu đáp:

- Thưa tổ, làm sao con biết tổ được. Tổ ở ngoài sự hiểu biết của con.

- Ta là Rừng Ác đây. Ta giết một người vào cái ngày sung sướng nhất của nó.

- Thưa tổ, đúng vậy.

- Mang một bình rượu lại nhà các anh vợ và yêu cầu vợ về đi. Đàn ông mà đánh nhau với đàn bà, can đảm cái nỗi gì.

Ngài quay lại phía Odukwe, ngừng một chút, rồi bảo:

- Nhục thể của Odukwe, ta chào anh.

Odukwe đáp:

- Bàn tay con đã đặt trên đất.

- Biết ta không?

- Không một người nào có thể biết tổ được.

- Ta là Rừng Ác đây, ta là Miếng-thịt-khô-đầy-miệng đây, là Ngọn-lửa-cháy-mà-không-cần-củi đây. Nếu em rể anh đem rượu lại thì cho vợ hắn về với hắn. Ta chào anh.

Ngài nhổ cây gậy cắm trên mặt đất cứng lên rồi lại cắm nó xuống, rồi hét lớn.

- Umuofia kwenu!

Đám đông đáp lại. Một vị bô lão nói với một vị khác:

- Chuyện vặt mà cần gì phải trình lên các đấng egwugwu.

Vị kia đáp:

- Vậy chứ cụ không biết thằng Uzowulu đó là hạng người ra sao ư? Nó có chịu nghe quyết định nào của ai đâu.

Trong khi hai cụ nói chuyện với nhau thì hai nhóm khác đã thay chỗ hai nhóm trên, đứng trước mặt các egwugwu. Và một vụ xử kiện về đất đai bắt đầu.