Có những người mới thoạt nhìn lần đầu đã gây cho ta cảm giác khó chịu. Có thể do bề ngoài xấu xí, có thể do cử chỉ thô thiển, hoặc do một lí do gì đó thật khó nói. Nhưng khi ra nói chuyện với họ, và đặc biệt nếu được xem họ làm việc, thì cái ác cảm ban đầu ấy tự nhiên vụt biến mất. Thì ra dưới bộ mặt xấu xí, chả có gì hấp dẫn ấy, ẩn giấu một thế giới nội tâm phong phú. Đến lúc ấy tự bạn sẽ thấy ngạc nhiên trước sự nông nổi của chính mình. Có những con vật làm chúng ta sợ và ghét, như là rắn rết chuột bọ chẳng hạn. Chúng gây cho ta một cảm giác pha tạp: sợ hãi, nghi ngại và kinh tởm.

Tôi, chẳng hạn lại là người không thể chịu nổi loài nhện. Cứ trông thấy chúng ở đâu là tôi giẫm chết liền. Bởi tôi kinh tởm chúng còn hơn cả rắn rết, chuột bọ. Nhưng có một lần tôi đã hiểu ra rằng, mình đã nhầm.

Thứ sáu. Trong nhà không còn lấy một xu. Dứt khoát tôi phải kiếm lấy ít tiền đủ sống hai ngày thứ bảy, chủ nhật. Bởi thứ hai thể nào tôi cũng xoay được một món tiền khác rồi. Nguồn thu nhập chính của tôi lúc bấy giờ là tiền nhuận bút trả cho các truyện ngắn. Nếu thứ sáu tôi viết được một truyện, đem nộp cho tạp chí thì tôi sẽ có tiền.

Ngay từ sáng tôi đã ngồi vào bàn viết. Trước tiên tôi lục lại những ghi chép cũ của mình chứa đầy trong ba chiếc giấy dày, nhưng rồi không tìm được gì phù hợp. Có một số phác thảo tôi viết từ năm, mười năm trước vẫn nằm nguyên đấy chờ dịp sử dụng. Công việc thế là không chạy rồi. Chắc chắn sẽ mất toi một ngày làm việc. Nhưng dù thế nào đi nữa tôi vẫn phải kiếm lấy ít tiền.

Tôi lật lại những trang viết cũ. Không tìm được gì mới, hay... chỉ có chúng tôi, những văn sĩ sống ở các nước lạc hậu, buộc phải kiếm sống bằng nghề cầm bút, mới thấu hiểu hết nỗi khổ cực trong việc tìm đề tài để viết. Nếu là bài báo hoặc tiểu phẩm thì còn dễ, đằng này lại là một truyện ngắn! Trong một ngày nặn ra được một truyện đâu có dễ!

Tôi đứng ngồi không yên. Điếu thuốc đang hút dở tôi không tắt, cứ thế ném vào cái chậu thau đồng lớn dùng làm cái gạt tàn thuốc. Không viết nổi, tôi quay sang uống trà.

Bỗng có tiếng chuông cửa. Đúng vào lúc trong đầu tôi vừa loé lên một ý tưởng, nó vụt biến mất... người nhà tôi không nghe thấy tiếng chuông. Tiếng chuông vang lên lần thứ ba, tôi đành phải đứng dậy ra mở cửa. Hoá ra đó là một cháu nhỏ nhà bên cạnh, sang có việc gì đó.

Tôi trở lại phòng làm việc của mình.... Đài phát thanh đang truyền đi một bài hát mô phỏng một điệu dân ca nghe rất chối tai. Tôi thầm mong cho bài hát nhanh nhanh kết thúc, khỏi gây ức chế. Nhưng rồi không chờ được nữa, tôi đành đứng dậy đi tắt đài.

Vừa ngồi xuống ghế thì lại nghe thấy những tiếng om sòm vang lên từ các phòng bên cạnh!... "Im cái mồm đi!", - tôi đã định thét to lên, nhưng kịp kìm lại được vì sợ người nhà tôi giận. Tôi vẫn bị người nhà giận luôn và bao giờ lỗi cũng thuộc về tôi, mà thực ra thì họ đúng thật.

Lại có tiếng chuông cửa... Lần này là người bán sữa... Truyện ngắn... Tiếng chuông cửa...

- Ai mua nước uống tinh khiết đây! - Từ dưới cửa nhà vọng lên tiếng người bán nước rong.

- Này, ra mà mua nước! -

Tôi nói với người nhà.

Ai đó đáp lại:

- Nước uống nhà mình còn... Bảo họ mai hãy đến...

- Nước uống nhà tôi còn, ngày mai bác hãy đến... - tôi nói to với người bán nước.

Một lát sau nghe tiếng chân ai đó bước vào phòng tôi... Không, cứ tiếp diễn thế này mãi thì không thể chịu được! Đã tháng nay rồi tôi mỏi mệt, căng thẳng thần kinh. Tôi cần phải được nghỉ ngơi ở một chốn khuất nẻo, yên tĩnh nào đó. Chỉ có thế tôi mới có thể hồi người lại được... Nhưng còn việc kiếm tiền trong ngày hôm nay thì sao?

Tôi lẩm bẩm một mình điều gì đó nên không rõ người nhà hỏi gì tôi. Chỉ đến khi thấy người nhà giận dỗi, tôi mới hiểu là mình lại trả lời không đâu vào đâu rồi. Đành vậy. Cốt cho họ nhanh chóng để tôi yên. Tôi phải làm việc. Nhưng làm việc thế nào được khi những người thân thích giận dỗi anh?

Cuối cùng tôi đứng dậy đi vào nhà tắm. Thực ra tôi không cần vào đó, nhưng vẫn cứ đi. Trên đáy bồn tắm tôi nhìn thấy một con nhện bé tí tẹo có cái bụng hung hung đỏ. Con nhện con trông rất đặc biệt, khác hẳn những con nhện vẫn giăng tơ, dệt lưới ở khắp mọi nơi.

Thường thì trong các trường hợp như thế, tôi liền mở vòi nước để dòng nước cuốn trôi các vị khách không mời ấy đi. Nhưng lần này tôi không thể rời mắt khỏi con nhện con, xem nó đang cố hết sức bò lên thành trơn, nhẵn của bồn tắm. Nó chỉ bò lên được một đoạn ngắn là lập tức bị rơi xuống ngay.

Mọi việc lại diễn ra từ đầu. Tôi biết rõ là con nhện không thể thoát ra khỏi cái nhà tù trắng này. Nhưng tôi vẫn không vội mở vòi nước. Và cũng không định giẫm chết nó! Tất nhiên tôi có nhiều cách giúp nó thoát khỏi cảnh cực nhục này. Nhưng tôi quyết định không làm điều này.

Một lát sau tôi trở lại bàn làm việc. Và lại cầm lấy những quyển vở ghi chép cũ. Chao ôi! Bấy nhiêu năm theo nghiệp văn chương, cây bút trong tay đã khá thành thạo, đáng lý ra chỉ cần một sự kiện nhỏ nhặt gì đó là tôi có thể dễ dàng nhào nặn ra một truyện ngắn. Thế mà, chả hiểu sao lúc này tôi lại lúng túng và khó viết đến thế. Những người viết trẻ tuổi có lợi thế trong những tình huống tương tự thế này. Họ viết dễ dàng hơn. Những người viết văn thế hệ tôi có biết bao nhiêu cặp mắt đó vẫn chưa có! Tôi phải viết bằng được!... Tôi phải vắt kiệt não để nuôi sống gia đình.

Giờ thì tôi ngồi vào bàn để ăn trưa. Ăn xong tôi lại ngồi vào bàn viết. Mà nếu như ta viết về đề tài này thì sao? Chắc là sau khi nó xuất hiện, nhiều người hiện đang dành cho tôi những tình cảm ưu ái, sẽ tha hồ mà nhận xét. "Ông ấy đánh mất mình rồi," họ sẽ lắc đầu vẻ thông cảm vờ vĩnh mà nói thế. Thậm chí cả viên chủ bút tờ tạp chí, người đặt tôi viết truyện, cũng sẽ rất khoái chí nếu thấy tôi viết dở. "Cạn hết vốn rồi... Đánh mất mình rồi!". Thể nào lão ta cũng sẽ nói đi nói lại mãi câu ấy với tất cả những người quen. Thậm chí, nếu tôi viết không dở hơn những truyện bình thường khác, có thể lão ấy vẫn không nhận bản thảo mà bảo rằng, tôi cứ nghĩ là anh phải viết hay hơn thế này cơ!

Tôi lại bước vào buồng tắm, mặc dù chẳng có việc gì... Đơn giản là để... đi thôi. Chú nhện con vẫn đang ra sức bò lên thành bồn tắm. Trèo lên - tụt xuống, tụt xuống - trèo lên, tội nghiệp thay cho chú không làm sao thoát khỏi cái hố sâu này.

Thế mà tôi lại không hề muốn giẫm chết để giải thoát cho nó khỏi cực hình này!...

Về con người thì người ta đã nói đủ điều: "Con người là động vật biết cười đùa", "tôi tư duy nghĩa là tôi tồn tại", "Con người là động vật biết suy nghĩ", "Con người là một sinh vật hoàn thiện nhất".

Con người đã phát biểu nhiều quan niệm về chính mình.

Tôi lại ngồi vào bàn viết, chiều muộn đã cập kề bên ngưỡng cửa. Chao ôi! Sao đầu óc tôi lại uể oải trống rỗng thế này? Tôi lật đi lật lại những trang ghi chép phù hợp. Tôi cố tìm lấy một cốt truyện. Lại có tiếng chuông cửa với những tiếng kêu thét nào đó từ xa vọng lại.

Một người bạn tôi đến chơi. Chúng tôi cùng nhau uống trà và nói chuyện rất lâu... Mãi sau vị khách mới hỏi vay tôi hai mươi lia. Anh ấy có lẽ còn "hoàn cảnh" hơn tôi nhiều. Tôi hứa...

Lát sau nhân viên sở điện đến thu tiền điện...

- Anh hãy để lại hoá đơn, còn... tiền thì để cho thư thư đã...

Tiếng chuông gọi cửa... Tiếng kêu ngoài phố. Những tờ giấy trắng nằm trên bàn viết... Con nhện trong buồng tắm...

- Ông ơi, đi ăn tối!

Tôi vào buồng tắm rửa tay. Chú nhện con vẫn đang vật vã trèo lên - tụt xuống, tụt xuống lại trèo lên trong chiếc bồn tắm.

Chúng tôi ăn tối... Sau đó... Ôi, cái thằng tôi sao mà xấu tính vậy, cái mặt lúc nào cũng khó đăm đăm ra thế! Mi hãy thử nhếch mép cười lên một chút xem sao, hãy thử vui đùa một chút với con cái xem sao!

Có ba vị khách ghé thăm. Tôi ngồi tiếp họ một lát rồi đi vào buồng tắm, để các vị khách ngồi lại với nhau. Chú nhện con tội nghiệp đã hoàn toàn kiệt sức. Cuối cùng các vị khách cáo từ, tự về. Người nhà chuẩn bị đi ngủ.

Tiếng đài đang nói bỗng im bặt. Trong nhà hoàn toàn yên lặng. Giờ mới đến lúc bắt tay vào làm việc thực thụ đây. Tôi ngoáy bút phác ra một số cốt truyện. Nhưng đến khi đọc lại, tôi không thích một cốt truyện nào cả. Không có cái nào đủ độ chín. Tôi xoá bỏ, viết tiếp, lại xoá bỏ...

Đêm nay tôi phải viết bằng được một truyện ngắn hay. Ngài mai thứ bảy, sáng sớm tôi sẽ đi nộp bản thảo và nhận nhuận bút. Nếu không ngày chủ nhật cả nhà sẽ không có tiền đâu! Vì thức khuya và căng thẳng nên hai mi mắt tôi húp híp, nặng trình trịch, díp lại buồn ngủ. Tôi đứng dậy đi đi lại lại trong phòng một lát rồi vào buồng tắm vã nước lạnh vào mặt để xua cơn buồn ngủ. Chú nhện con vẫn còn trong bồn tắm, không làm sao giành được tự do. Trở lại bàn làm việc, đọc lại những gì đã viết, tôi nhận ra câu chuyện chẳng có gì đáng cười. Còn bạn đọc thì lại muốn tôi gây cười cho họ. Và chính chủ báo cũng trả tiền thuê tôi làm việc đó. Tôi cúi người trên những tờ giấy trắng. Rồi từ lúc nào không rõ đôi mắt dính liền lại, tôi lim dim ngủ, chỉ đến khi trán đập xuống mặt bàn mới tính. Tôi nhìn đồng hồ: ba giờ rưỡi. Tốt nhất là nên đi ngủ, sáng dậy sớm. Lúc này tôi không thể viết gì được nữa. Biết đâu trong mơ lại xuất hiện một tứ truyện nào đó? Điều đó đã xảy ra nhiều lần đối với tôi. Buổi sớm thức dậy trong đầu tôi bỗng hiện lại những chi tiết chính của một câu chuyện nào đó, cứ như là tôi sáng tác ra trong khi ngủ. Tôi chỉ việc cầm bút viết ra giấy, thế là được một truyện ngắn, mà lại hay mới chết chứ! Nhưng trước khi đi ngủ tôi lại vào buồng tắm đã.

Chú nhện con vẫn đang vật lộn để giành tự do. Đức tính kiên trì của con vật này khiến tôi phải khâm phục, cơn buồn ngủ tự nhiên biến mất. Tôi ngồi xuống mép bồn tắm quan sát chú nhện... Thân nhện gồm hai khớp nối, khớp trước nhỏ hơn màu hung đỏ, khớp sau màu đỏ sẫm, hai bên thân mỗi bên có bốn cái chân... chú nhện dùng cả tám cái chân của mình ráng sức cào cấu vào thành bồn tắm, nó chỉ nhích lên được một đoạn ngắn rồi lại ngã lăn quay xuống dưới... Nó giẫy giụa hồi lâu trong vũng nước nông trên đáy bồn tắm, mãi sau mới thoát ra được, lảo đảo bò đến chân thành bể. Nó dừng lại nghỉ lấy sức. Rồi lại tiếp tục ráng sức bò lên thành. Dù đã hết sức cố gắng, nó chỉ bò lên được một đoạn ngắn, rồi lại ngã lăn quay xuống, tám chân chổng vó lên trời, cào cấu tứ phía tìm cách lật bụng xuống dưới. Một lúc sau, bám vào được cái gì đó, chú nhện mới lật lại được. Rõ ràng là chú nhện không còn sức để cựa quậy nữa. Đã hai mươi tiếng đồng hồ nó tìm cách vượt khỏi cái ngục tù màu trắng này rồi. Có lẽ nó đã hết cách, giờ chỉ còn chờ chết. Không, không phải thế! Kìa nó lại bắt đầu bò lên... Lại trượt xuống, lại ngã...

Tôi không rời mắt khỏi nó. Đầu óc tôi rất nhẹ nhàng, thoải mái cứ như vừa được ngủ một giấc rất dài và sâu... Tôi bước nhanh vào phòng làm việc cầm lấy tập "Sinh vật" trong bộ Bách khoa toàn thư rồi trở lại buồng tắm. Chú nhện con vẫn tiếp tục chiến đấu, còn tôi thì giở mục "Nhện" trong tập sách để đọc.

Từ lúc nào không rõ, trong tôi đã dần dần hình thành mối thiện cảm với loài nhện, thế chỗ cho sự kinh tởm, ghét bỏ trước kia. "Chả lẽ mi lại không thương xót nó?"- Tiếng nói thứ nhất vang lên trong tôi. - Mi hãy giết nó đi, cho nó khỏi khổ? "Tiếng nói thứ hai phản đối: "Hãy để nó tự cứu lấy nó".

Chú nhện con tám chân này chiến đầu giành lại quyền được sống với một nghị lực phi thường đáng kính nể?

- Hỡi chú nhện con, hãy dũng cảm tiến lên!... Hãy vượt qua bức tường trắng!...

"Mi hãy giúp nó, đưa nó ra khỏi bồn tắm đi!" Tiếng nói kia nhắc nhở tôi.

Nhưng tôi không thể buộc mình động đến chú nhện.

Tôi bỗng trào lên lòng kính trọng vô bờ con vật bé nhỏ ấy. Chiếc bồn tắm của tôi có ba thành dựng đứng, còn một thành hơi thoai thoải. Thật diệu kỳ, lần này chú Nhện bò tới thành thoai thoải, ấy! Điều gì đã xui khiến chú đi tới quyết định này? Tự nó hiểu ra, hay đó là bản năng?... Tôi không thể ngờ lại có bước ngoặt đột ngột này. Hơn hai mươi tiếng đồng hồ nó bò theo các bức thành dựng đứng không thoát ra được, giờ nó quyết định bò theo bức thành này. Nó tiến lên, tiến lên từng đoạn ngắn, một lát sau đã được nửa đoạn đường. Nó dừng lại nghỉ. Kìa, nó lại tiến lên. Đang bò, bỗng nó bị trượt nhẹ, nghiêng người, thế là quay sang bò xiên ngang. Hoan hô chú nhện cừ khôi! Không, không, chú không thể chết. Chỉ còn một đoạn đường ngắn nữa thôi, chỉ cần một lần cố gắng nữa thôi là chú vượt qua được bức thành, sau dó... ta sẽ giết chết chú...

Nhưng, kìa, chú nhện lại ngã. Tự đáy lòng mình, tôi xót thương cho chú. Chú đã bò đến đỉnh thành rồi còn bị ngã! Chú nhện nghỉ một lát dưới đáy bồn, rồi lại bắt đầu tấn công bức thành. Hãy tiến lên, tiến lên! Chú nhện bò lên đến đỉnh. Kìa nó đang bò đến chỗ bằng phẳng trên thành. Nó dừng lại một lát, rồi bỗng tung mình chạy hối hả. Giờ thì tôi sẽ giẫm chết nó. Không, không, không thể giết một con vật cừ khôi đến như thế! Chú nhện đáng được ta tôn trọng sâu sắc. Hoan hô, hoan hô chú nhện tám chân, mi có quyền được sống!...

Tôi bước ra khỏi buồng tắm. Trời đã rạng, sáu giờ sáng. Tôi đã quan sát con nhện trong hai tiếng rưỡi đồng hồ.

Xin chào một ngày mới! Tôi không thấy buồn ngủ chút nào, liền ngồi ngay vào bàn viết. Câu, chữ tự nhiên theo ngòi bút cứ tuôn ra ào ào. Tôi không còn để ý đến thời gian nữa. Chả lẽ bây giờ tôi có thể gặp được ai đó ở toà soạn tạp chí. Biết làm sao được? Thôi đành ngày chủ nhật này không có tiền vậy.