Khi các con của mình đến tuổi đi học, Aslam thấy cần có sự giúp đỡ nếu anh hi vọng có thể giáo dục được hết thảy con cái. “Tôi đã được chúc phúc đến chín lần.” Aslam nói. “Với năm đứa con trai và bốn đứa con gái. Nhưng con gái Shakeella của tôi thông minh nhất trong số đó. Phải có một nơi nào đó để nó học và nó còn quá nhỏ để có thể đi xa nhà. Mặc dù đã có hàng nghìn nhà leo núi đi qua làng tôi trong nhiều năm, nhưng không một ai đề nghị giúp đỡ con em chúng tôi. Tôi bắt đầu nghe tin đồn về một Angrezi to lớn đã xây dựng những ngôi trường cho cả bé trai và bé gái khắp vùng Baltistan, và tôi quyết định tìm ra anh ta.”

Mùa xuân năm 1997, Aslam mất hai ngày đi bằng xe jeep đến Skardu và hỏi gặp Mortenson ở khách sạn Indus, chỉ để được nghe nói rằng anh đã đi thung lũng Thượng Braldu và có thể ở lại đó trong nhiều tuần. “Tôi đã để lại một lá thư mời Angrezi đến thăm làng tôi, nhưng tôi không bao giờ nghe tin gì từ anh ấy.” Rồi vào một ngày tháng 6 năm 1998, khi đang ở nhà tại Hushe, Aslam nghe một tài xế xe jeep cho biết Angrezi chỉ ở cách đó vài làng phía dưới thung lũng, ở Khane.

“Mùa xuân năm đó tôi phải trở lại Khane, dự định sẽ triệu tập một jirga và làm cho mọi người chống lại số phiếu của Janjungpa, để cuối cùng tôi có thể xây dựng một ngôi trường ở đó.” Mortenson nói. Nhưng Janjungpa vẫn không từ bỏ ý nghĩ kì quặc về một trường dạy leo núi cho chính mình nên đã liên lạc với cảnh sát địa phương và nói với họ một điều chắc chắn sẽ dấy lên sự nghi ngờ về một người nước ngoài ở vùng biên giới nhạy cảm này. “Lão ta nói tôi là gián điệp làm việc cho kẻ thù không đội trời chung của họ - người Ấn Độ.”

Khi Mortenson đang cố gắng xoa dịu một cảnh sát viên buộc anh phải đưa hộ chiếu để kiểm tra thì Aslam đến trên chiếc xe jeep đi mượn và tự giới thiệu về mình. “Tôi nói với anh ấy tôi lànurmadhar của Hushe và tôi đã cố để gặp anh ấy từ một năm nay.” Aslam nhớ lại. “Tôi đã nói ‘Xin vui lòng đến Hushe tối nay và dự buổi tiệc trà với chúng tôi.’” Mortenson lúc đó đã xem Khane như một ngôi làng bị nguyền rủa. Anh không còn muốn có một trăng tròn treo trên rìa hẻm núi để rơi xuống và đè bẹp nó. Nhưng anh vui mừng vì có một lí do để rời khỏi nơi đây.

Là một người muốn đổi mới trong giáo dục và những việc khác, Aslam đã sơn vẽ các bức tường trong nhà với những hình học đậm nét bằng các màu chính. Đối với Mortenson, căn nhà phảng phất một hương vị châu Phi khiến anh ngay lập tức cảm thấy như ở nhà mình. Trên mái nhà, anh nhâm nhi paiyu cha đến tận khuya với người bạn nurmudhar mới, nghe câu chuyện về cuộc phiêu lưu gian khổ của Aslam. Và khi mặt trời xuất hiện phủ lên những sông băng treo trên đỉnh Masherbrum một màu hồng nhạt như cái bánh nướng khổng lồ đong đưa bên trên họ vào lúc điểm tâm, Mortenson đã đồng ý chuyển các khoản tiền mà ban giám đốc đã duyệt cho ngôi trường Khane trên vùng cao sang cho làng này, ngôi làng mà vị trưởng làng đã phải đi xa xuống hạ lưu sông để có được sự giáo dục cho chính mình.

“Sau khi tìm kiếm anh ấy khắp Baltistan, tôi rất ngạc nhiên khi sau cùng gặp được bác sĩ Greg.” Aslam nói. “Tôi đã nghĩ rằng mình sẽ phải khúm núm van xin Angrezi Sahib. Nhưng anh ấy đã nói chuyện với tôi như một người anh em. Khi mới gặp, tôi thực sự thấy yêu quý nhân cách của anh. Cứ mỗi năm kể từ khi chúng tôi xây dựng ngôi trường, cảm giác đó lại càng lớn mạnh hơn, và sau cùng tình yêu thương đã lan sang tất cả các con tôi và mọi gia đình khác ở Hushe.”

Ngôi trường mà Aslam và những người đàn ông khác trong làng xây vào mùa xuân 1998, với ngân quỹ và sự hỗ trợ từ tổ chức CAI của Mortenson, có lẽ là ngôi trường đẹp nhất ở miền bắcPakistan. Nó không có ý nghĩa gì nếu không phải là một công trình kỉ niệm cho niềm hi vọng việc Aslam tin chắc người dân làng mình sẽ đầu tư cho con em họ. Mortenson đã giới thiệu những thiết kế cụ thể cho nurmadhar về ngôi trường, theo cái nhìn của Aslam, rõ ràng là có nước sơn màu đỏ tía với đường viền gỗ trang trí quanh mỗi cửa sổ, phần mái và cửa ra vào. Dọc theo đường biên sân trường có xây tường bao; trong những tháng ấm áp, hoa hướng dương mọc cao hơn cả những học sinh lớn tuổi nhất. Và cảnh nhìn gây cảm hứng chào đón học sinh từ mỗi phòng học - nóc nhà của thế giới, được đại diện bởi đỉnh Masherbrum vươn cao chót vót - đã giúp thuyết phục nhiều trẻ em Hushe nhắm đến những mục tiêu cao lớn.

Trong căn nhà mới thuê gần trường nữ trung học ở Khaplu của chính phủ, nơi mình đang theo học, Shakeela, con gái lớn của Aslam, hồi tưởng lại con đường mà ngôi trường Hushe đã mở ra cho cô trong năm đầu tiên nó xuất hiện ở làng, khi cô được tám tuổi. Ngồi xếp bằng trên tấm thảm len thô gần người cha đáng kính, Shakeela chững chạc và xinh đẹp ở tuổi mười lăm, cười tự tin dưới chiếc khăn choàng màu kem trang trí hình những chiếc lá rơi khi trò chuyện với mọi người.

“Thời gian đầu khi em bắt đầu đến trường, nhiều người trong làng nói rằng con gái mà đi học cũng chẳng có ích gì.” Shakeela nói. “Họ nói sau cùng em cũng sẽ làm việc trên những cánh đồng như mọi phụ nữ khác, vậy thì tại sao lại phải nhồi nhét vào đầu những thứ điên rồ trong những cuốn sách? Nhưng em biết cha mình đánh giá cao việc học như thế nào, do đó em đã cố bỏ qua những lời nói đó và kiên trì với việc học của mình.”

“Tôi cố động viên các con.” Aslam nói, hất đầu về phía hai anh trai của Shakeela, hiện đang là sinh viên cao đẳng và sống cùng em gái ở Khaplu như những người bảo trợ. “Nhưng tôi thấy một thái độ đặc biệt ở đứa con gái này từ khi nó còn rất nhỏ.”

Shakeela bối rối che mặt bằng khăn quàng, rồi gạt khăn sang một bên để nói. “Em không phải là một học sinh đặc biệt như vậy, nhưng em có thể hoàn thành việc học ở trường Hushe với những điểm số tốt.”

Việc thích nghi với Khaplu đô hội đã tỏ ra khá vất vả. “Môi trường ở đây rất đặc biệt. Mọi việc diễn ra rất nhanh. Mọi thứ đều sẵn có.” Shakeela nói và đưa cho cha mình xem bài kiểm tra vật lí gần đây, xấu hổ vì chỉ đạt được điểm số 82. “Những môn học của em rất khó, nhưng em đang thích ứng. Ở Hushe, em là học sinh khá nhất. Ở đây thì ít nhất luôn luôn có một học sinh lớp lớn hay một giáo viên sẵn sàng giúp đỡ khi em lạc lối.”

Với con đường hiện đã có thể đưa cô đi xuống miền xuôi, con đường đi đến giáo dục cấp cao hơn ở Khaplu đã không còn nguy hiểm như con đường của cha cô. Nhưng trên con đường riêng của mình, cô lại là người tiên phong tạo ấn tượng sâu sắc với mọi người trong làng. “Shakeela là đứa con gái đầu tiên của cả thung lũng Hushe có được đặc ân của một nền giáo dục cấp cao hơn.” Aslam nói đầy tự hào. “Và giờ đây, tất cả trẻ em gái ở Hushe đều kính trọng nó.”

Lời khen của người cha làm Shakeela nhanh chóng rút vào sau tấm khăn choàng. “Đầu óc người dân ở Hushe ngày nay đang bắt đầu thay đổi.” Shakeela nói năng động trở lại. “Giờ đây, khi trở lại làng, em thấy mọi gia đình đều gửi con gái đến trường. Và họ nói với em, Shakeela, chúng tôi đã sai. Cô đã đúng khi đọc nhiều sách và có can đảm để đi học xa nhà. Cô đã đem lại vinh dự cho làng.”

Nếu có thể nắm vững được những môn học mới và khó như môn vật lí, Shakeela nói rằng cô muốn đi xa hết mức mà việc giáo dục có thể đưa cô đi - lí tưởng nhất là theo học trường y. “Em muốn trở thành bác sĩ và làm việc ở bất cứ nơi nào cần đến em, em đã được học để biết thế giới là một nơi rất rộng lớn và cho đến nay em chỉ mới thấy được một phần nhỏ.”

Thành công trong học vấn của Shakeela không chỉ ảnh hưởng đến những phụ nữ của thung lũng Hushe mà còn ảnh hưởng tốt đối với các anh em trai của cô. Yakub, 18 tuổi, đã học đại học ởLahore được một năm, nhưng thi rớt sáu trong số tám môn học. Hiện theo học tại trường cao đẳng địa phương ở Khaplu, cậu đang nỗ lực học tập trở lại với hi vọng sớm kiếm được một chỗ làm trong chính quyền. “Tôi không có chọn lựa nào khác.” Yakub nói, thẹn thùng chỉnh lại cái nón bóng chày có gắn ngôi sao vàng, loại huy hiệu mà em gái anh thường xuyên đạt được trong những năm cô học ở trường Hushe. “Em gái tôi đã thúc đẩy tôi. Nó học rất chăm chỉ, do đó tôi cũng phải cố gắng.”

Xem tờ bảng điểm mới đây của Shakeela, Aslam thấy có một bài kiểm tra con gái mình đã đạt được điểm tuyệt đối 100 - một bài kiểm tra tiếng Urdu. Anh cầm tờ giấy một cách trân trọng, như một viên quặng quý sàng đãi được từ dòng sông Shyok. “Vì những ân huệ này, tôi cảm ơn Thánh Allah toàn năng và ngài Greg Mortenson.” Aslam nói.

Khắp miền bắc Pakistan, hàng nghìn người đã ca ngợi Mortenson như thế suốt mùa hè và mùa thu năm 1998. Trở vềPeshawar, thành phố vẫn tiếp tục ám ảnh anh, Mortenson đi xem xét các trại tị nạn đang gặp căng thẳng về thực phẩm, chỗ ở và giáo dục cho hàng trăm nghìn người. Giờ đây, khi mà nhánh Taliban không khoan nhượng của Hồi giáo chính thống đã chinh phục phần lớn Afghanistan, việc xây dựng những ngôi trường trong các điều kiện hỗn mang như vậy rõ ràng là không được xét đến. Nhưng ở trại tị nạn Shamshatoo, tây nam Peshawar, anh đã tổ chức tám mươi giáo viên, duy trì các lớp học cho bốn nghìn học sinh Afghanistan, và đồng ý trả lương cho họ chừng nào mà những người tị nạn vẫn còn ở Pakistan.

Với bệnh đau mắt lan tràn ở miền bắc Pakistan, Mortenson đã sắp xếp để bác sĩ Geoff Tabin, một bác sĩ phẫu thuật giác mạc người Mỹ, tổ chức phẫu thuật miễn phí cho sáu mươi người già ở Skardu và Gilgit. Và gửi bác sĩ Niaz Ali, bác sĩ mắt duy nhất ở Baltistan, đến bệnh viện Mắt Tinlanga nổi tiếng ở Nepal để được đào tạo chuyên khoa, sao cho ông có thể tự mình thực hiện các cuộc phẫu thuật sau khi bác sĩ Tabin trở về Mỹ.

Sau khi dự hội nghị về việc phát triển các chuyên gia ởBangladesh, Mortenson đã quyết định các trường CAI chỉ dạy học sinh đến lớp năm và tập trung vào việc gia tăng số học sinh nữ. “Khi bạn giáo dục các em trai, chúng thường rời làng đi tìm việc ở các thành phố.” Mortenson giải thích. “Nhưng các em gái thì ở lại nhà, trở thành những người lãnh đạo trong cộng đồng và chuyển giao những gì mình đã được học. Nếu bạn thực sự muốn thay đổi văn hóa, để tạo sức mạnh cho phụ nữ, cải thiện vệ sinh cơ bản, chăm sóc sức khỏe và chiến đấu chống lại tỉ lệ tử vong trẻ sơ sinh cao, thì lời giải là giáo dục các em gái.”

Đi đến từng làng nơi CAI đã có hoạt động trên chiếc Land Cruiser màu xanh lá của mình, Mortenson tổ chức những buổi họp với các bô lão và thúc giục họ kí những cam kết để gia tăng số học sinh nữ theo học tại mỗi trường lên 10% mỗi năm, nếu họ muốn CAI tiếp tục hỗ trợ. “Chỉ cần các em gái có được trình độ lớp năm, mọi chuyện sẽ thay đổi.” Mortenson nói.

Ban giám đốc CAI đã phát triển cùng với triết lí của nó. Karen, vợ của George McCown, người đã thành lập hệ thống trường công ở Bay Area, đã tham gia cùng với Abdul Jabbar, một giáo sư người Pakistan của trường cao đẳng thành phố San Francisco. Toàn bộ ban giám đốc lúc này gồm các nhà giáo dục chuyên nghiệp.

Giờ đây, với một chục ngôi trường đã hoàn thành và đang hoạt động, Julia Bergman, với sự hỗ trợ của hai giáo viên ở trường Cao đẳng Thành phố là Joy Durighello và Bob lrwin, đã tổ chức một khóa học về phương pháp giảng dạy ở Skardu mỗi mùa hè và sưu tầm một tủ sách sử dụng lâu dài cho tất cả giáo viên của CAI. Trong những buổi họp vào mùa hè năm đó ở Skardu, cùng với Ghulam Parvi, các giảng viên mà Bergman đã đưa từ Mỹ sang, và tất cả giáo viên Pakistan hưởng lương của CAI, Mortenson đề ra một triết lí giáo dục.

Các trường của CAI phải dạy theo đúng chương trình của bất cứ trường học tốt nào của chính phủ Pakistan. Không có các lớp “so sánh các nền văn hóa”, cho đến lúc đó khá phổ biến ở phương Tây, không có điều gì mà các lãnh tụ Hồi giáo bảo thủ có thể chỉ ra là “chống Hồi giáo” trong một nỗ lực để đóng cửa trường. Mặt khác, họ cũng không để cho các trường thuyết giảng về nhánh Hồi giáo chính thống hung hăng đã được giảng dạy tại nhiều madrassa trong cả nước.

Anh nói, “Tôi không muốn dạy cho trẻ em Pakistan suy nghĩ như người Mỹ. Tôi chỉ muốn chúng có một sự giáo dục cân bằng, không cực đoan. Ý tưởng đó là điều cốt lõi nhất của những việc chúng tôi làm.”

Mỗi dự án kết thúc thành công làm tăng thêm danh tiếng cho Mortenson ở miền bắc Pakistan. Hình ảnh của anh đã bắt đầu xuất hiện trên lò sưởi ở các gia đình và trên tấm chắn bùn của tài xế xe jeep. Bị ràng buộc bởi sự cấm đoán của Hồi giáo đối với việc tôn sùng thần tượng, người Pakistan không đón nhận hết thảy những vị thần dán đầy trên kính chắn gió của xứ sở Hindu ở phía đông. Nhưng cũng như người Ấn, một số nhân vật của công chúng ởPakistan bắt đầu vượt ra ngoài lĩnh vực của người trần.

Người hùng bóng chày Imran Khan đã trở thành một vị thánh đời thường. Và lan ra khỏi tổng hành dinh của Mortenson ở Skardu, trên những đụn cát khô cháy, qua những hẻm núi lởm chởm và lên đến những thung lũng Baltistan, truyền thuyết về một anh chàng ngoại đạo hiền lành tên gọi Bác sĩ Greg cũng đã phát triển tương tự như vậy.