Lêa bỏ vào một chiếc túi thủy thủ mấy bộ quần áo cho bé Saclơ và cho mình, cùng một chiếc hộp nhỏ đựng những tư trang cuối cùng của mẹ nàng. Bà Ruyt mang tới cho nàng mấy cái xăng-đuých bọc trong miếng vải trắng và một cái phích đựng đầy nước lã.

- Già đã trao cho Saclơ một cái túi anh đào và ít bánh ngọt.

- Bà Ruyt, bà đi cùng chúng cháu, cháu van bà.

- Không đâu, cháu ạ. Cần có người trông nom nhà cửa và chăm sóc bà Busactô.

- Để hai bà ở lại một mình, cháu sợ lắm.

- Đối với hai mụ già như bà Busactô và già này thì cháu nghĩ còn có thể xảy ra điều gì nữa nào? Cháu lo thế là không đúng đâu. Tất cả sẽ ổn thôi.

- Bà vẫn không có tin gì về Phaya à?

- Không.

- Đến mấy giờ thì bác sĩ Giuvơnen tới?

- Ba giờ. Theo qui định, tàu hỏa sẽ chạy lúc bốn giờ nếu đường không bị tắc.

- Bà nghĩ là ở Boócđô có thể mua được vé tàu đi Pari à?

- Bác sĩ Giuvơnen đã báo trước cho người bạn làm việc ở ga Xanh Giăng.

- Cô Lêa, bao giờ chúng ta đi? - Saclơ vừa chạy vào phòng vừa hỏi.

- Lát nữa thôi. Chờ ông bác sĩ chút.

- Ông ấy đưa chúng ta đi gặp má chứ?

- Cô không biết... có lẽ thế. Cháu ra sân chơi, cô sẽ ra với cháu.

Lêa đóng va li lại và nhìn xung quanh. "Có lẽ mình không trở lại căn phòng này nữa" nàng nghĩ bụng.

Lòng se lại, nàng đóng cửa căn buồng trẻ em đã từng bao lần ấp ủ những nỗi phiền muộn và làm dịu đi những cơn giận dữ của nàng.

Bầu trời không một gợn mây. Mặt trời giữa trưa gay gắt, nóng không khác gì ngày hôm qua. Trên các cánh đồng nho, cây cối ít nhiều héo quắt lại. Vì sao Phaya lại rời bỏ Môngtiac vào lúc này trong lúc có biết bao công việc phải làm?

- Bà Ruyt, cháu mang hành lý vào túp lều của người phu sửa đường ngoài kia, để ông bác sĩ khỏi phải vào trong này.

- Tùy cháu. Này, cháu lấy ít tiền đi đường, già chỉ có tất cả chừng đó.

- Cảm ơn bà Ruyt. Thế rồi bà sẽ làm thế nào?

- Bọn này không cần đến tiền bạc. Trong vườn rau có đủ cái ăn, và mấy con gà mái đang đẻ. Vả lại, bà cô của cháu tháng sau sẽ lĩnh phụ cấp. Cháu nhanh chân lên, bữa trưa sắp xong. Cháu đội mũ vào, mặt trời độc lắm.

Lêa không muốn trái ý bà vú già và đi lấy chiếc mũ rơm. Không khí tĩnh mịch, mát mẻ. Trong tiền sảnh thật dễ chịu. Nàng rất thích căn phòng này, nơi gặp gỡ của mọi người trong nhà, và xây theo hướng bắc-nam, bao giờ cũng hơi lộn xộn, vì mỗi người để lên bàn hay lên ghế một chiếc quần, chiếc áo, một thứ đồ chơi, một cuốn sách, những tờ báo hay một vật đang đan thêu dở dang. "Hết chiến tranh, mình phải cho quét sơn lại" - nàng nghĩ bụng trong lúc nhìn lên mấy bức tường có treo những bức tranh cổ vẽ những công trình kiến trúc Boócđô, những chiếc đĩa thời Đốc chính bằng men sứ trắng và vàng có vẽ hình những nhân vật huyền thoại. Tấm gương cao đã mờ và ố vàng soi hình nàng. Nàng gày đi biết chừng nào - Chắc Phrăngxoa không thích như vậy anh ta vốn yêu những người đàn bà đẫy đà. Nhưng điều làm nàng kinh ngạc hơn hết là ánh mắt vừa nghiêm nghị vừa lạnh nhạt của mình... Nàng nhớ lại đôi mắt nhắm nghiền của Raun... Cami.. Xiđôni... bác sĩ Blăngsa... cô hầu Mari... thân phụ nàng... thân mẫu nàng... hai ông bà Đơbray... Raphaen Man.. tất cả những người đã chết mà nàng yêu thương... Còn ai chết nữa?... Anbe và Mirây? Bác Ađriêng?... Lôrăng?... Luyxiêng?... Pierô, người anh họ dễ thương chăng?...

- Cô Lêa, cô đội mũ đi đâu thế?

Tiếng nói của Saclơ dứt nàng ra khỏi những hình ảnh chết chóc.

- Cô mang va li ra ngoài kia và đi một vòng. Cháu có muốn đi với cô không?

- Ồ có chứ? Cô Lêa. - Chú bé vừa đáp vừa nép sát vào người nàng.

Đặt xong túi và va li vào trong túp lều, tay cầm tay hai cô cháu Lêa đi theo con đường dốc xuống phía dưới. Tuy thiếu nhân công cánh đồng nho vẫn được chăm sóc cẩn thận.

- Cô nhìn xem, dép cháu bị tụt rồi.

Lêa cúi xuống và cài khuy dép lại cho chú bé.

- Đứng yên? - Nàng bỗng thì thầm và vật nó xuống đất.

Dọc con đường trồng trắc bá, bảy tám gã đàn ông mặc quân phục màu xanh nước biển đang cất bước, người gập cúi xuống, tay lăm lăm tiểu liên. Xuống hết dốc, chúng dừng lại. Phía trên, một gã cúi xuống... Lêa kìm nén một tiếng kêu: bọn lính Đức chạy theo sau hắn, không một tiếng động. Từ chỗ nàng đứng, Lêa chỉ nhìn thấy những chiếc mũ màu vỏ đồng... Tên sĩ quan Đức ra hiệu cho bọn

Vệ binh đang leo lên dốc.

Bé Saclơ ra sức vùng khỏi vòng tay Lêa.

- Cô bỏ cháu ra, cô làm cháu đau.

- Cô van cháu, cháu im đi... Bọn Đức đã vào Môngtiac.

Thằng bé run rẩy.

- Cháu sợ... cháu muốn gặp má.

- Cháu im đi, không chúng bắt cả hai cô cháu đấy.

Nó lặng im, khóc âm thầm mà không biết quần lót đã ướt đẫm nước giải.

Cảnh vật im ắng dưới ánh nắng mặt trời thiêu đốt. Lêa tự hỏi có phải mình nằm mơ thấy bọn Đức và bọn Vệ binh không. Nàng căng tai ra, nhưng không nghe thấy gì khác ngoài tiếng ve kêu. Có thể bà Ruyt và cô Becnađet đã thấy chúng tới và kịp chạy trốn. Một tiếng kêu khủng khiếp đánh tan hy vọng của nàng. Không nghĩ ngợi, Lêa đứng vụt dậy chạy về phía đồi, tay dắt bé Saclơ, miệng nguyền rủa chiếc áo dài in hoa từ xa cũng trông thấy mồn một. Hai cô cháu nấp sau một cây trắc bá. Bọn Đức và bọn Vệ binh đi đi lại lại trong sân, dùng chân và báng súng phá cửa hầm rượu; những tràng tiểu liên làm vỡ tung tất cả cửa kính; đồ gỗ bị ném từ cửa sổ tầng hai xuống. "Vì sao chúng làm như thế?" nàng băn khoăn. Lêa ở cách xa nên không thể thấy và nghe rõ những gì xảy ra. Những cái trụ vuông che mất một phần khu sân. Một chiếc camiông đi vào làm mẻ một viên đá trụ. Chúng bắt đầu cướp phá. Tiếng kêu, tiếng cười nói, tiếng súng vắng đến tai họ như hư như ảo ở chốn thân thuộc tràn ngập ánh nắng mặt trời này. Trong vườn rau, gần nhà Phaya, hai tên vệ binh đuổi theo đàn gà. Bỗng nhiên: kinh hoàng... Một bóng người như ngọn đuốc xuất hiện, la hét trên vườn ươm cây trăn, quay cuồng và đổ sập xuống trên lớp sỏi lối đi...

Lêa ôm sát thằng bé vào lòng, nó không nhúc nhích. Mắt tròn xoe, nàng nhìn một trong hai bà già vừa chia tay trước đây mấy phút, giờ đây quằn quại... Bà Ruyt hay bà cô Becnađet?... Lửa đỏ rực, không sao nhận ra khuôn mặt được... Vả lại, cũng chẳng có mặt nữa... nó đã chảy thành nước rồi. Tiếng kêu không còn thoát ra từ cái lỗ đen ngòm vốn là cái miệng. Chỉ còn lại một bộ xương đen đủi đang bốc cháy. Một tên lính Đức đẩy bộ xương bằng một cái ống kim loại. Chắc hắn thấy bộ xương chưa thành than hẳn vì từ cái ống kia, hắn bơm ra một ngọn lửa dài kèm theo một tiếng rít khủng khiếp. Bàn tay co quắp của xác chết, ngón chĩa lên trời như cầu xin sự che chở của Thượng đế, nát vụn ra dưới sức đốt của ngọn lửa. Tên lính cất tiếng cười... Nó quay lại và bước vào sân. Bọn chúng chất những thùng rượu nho lên camiông. Như vô tri vô giác, Lêa không sao rời mắt khỏi cái xác chết đang bốc khói, mùi nồng nặc xông đến tận chỗ nàng... Giữa cơn ác mộng, chuông nhà thờ Xanh-Mexanh điểm hai tiếng. Một đoàn tàu chạy qua cầu... Đoạn đường sắt ở Xanh-Pie-Đôriac chắc hẳn đã sửa xong...

- Cô Lêa... cô làm cháu chết ngạt... cháu muốn đi thôi, cháu sợ lắm.

Bé Saclơ... Nàng hầu như quên nó vì dường như nó là máu thịt, là một bộ phận hợp thành của chính nàng...

Nàng cố sức quay mình lại. Nó vừa bắt đầu khóc vừa nhìn nàng... Nàng lấy tay bịt miệng thằng bé và lắc mạnh nó.

- Cháu im đi... Chúng sẽ bắt cả hai cô cháu ta đấy.

Lời nàng khẩn thiết tới mức thằng bé thôi không rên rỉ nữa, nhưng nước mắt vẫn giàn giụa ướt cả má và áo sơ mi... Trên nhà, rượu nho vẫn chảy dưới cằm bọn cầm thú mặc quân phục. Một tên vệ binh chuệnh choạng bước ra sân, tay cầm chai. Hắn cởi khuy quần và cười nức lên vừa đái vào đống xương đang bốc khói, rồi quay vào nhà và giơ tay như thể nó uống để chúc mừng sức khỏe người đàn bà chúng vừa sát hại... Lêa nôn thốc nôn tháo. Bé Saclơ kéo áo nàng...

- Đi cô chúng ta trốn đi!

Nó nói đúng... Phải chạy trốn... Nàng đứng bật dậy... KHÔNG?... Lửa phụt ra từ cửa sổ căn phòng bố mẹ nàng và từ phòng bà Ruyt... Im lìm như pho tượng, từ đâu cũng có thể nhìn thấy, nàng không thể rời mắt khỏi ngôi nhà mình đang bốc cháy. Bây giờ thì chính bé Saclơ kéo nàng đi, nhưng nàng vẫn ngoái cổ lại về phía ngôi nhà vốn là phần máu thịt của nàng cũng như nó đã từng là phần máu thịt của cha nàng trước đây... Lòng dạ Lêacũng bốc cháy...

- Cô đừng nhìn nữa... Chúng ta đi thôi.

Thằng bé dùng hết sức bình sinh kéo nàng đi. Làm thế nào ra được đến đường cái mà không bị lộ?... Saclơ lôi túi và va li từ nhà người phu đường ra trao cho Lêa, nàng thẫn thờ cầm lấy. Giờ đây ngọn lửa bốc cháy đằng xa... Còi ở Xanh-Makerơ rú lên trên đồng ruộng chói chang ánh nắng... Đột nhiên, Lêa quay mặt đi. Có một cái gì trong nàng đang chết đi cùng với ngôi nhà. Ở lại làm gì cái nơi không còn gì nữa hết? Với một động tác kiên quyết, nàng đeo túi lên vai, vứt chiếc mũ rơm dùng trong khi làm việc đồng áng, nắm chặt tay Saclơ và ra đi, không quay đầu lại.

Mãi tối hôm sau vợ chồng Phaya mới về nhà. Nhờ sự tận tâm của lính chữa cháy, nhà ở của họ, nho lúa, hầm rượu và các gian nhà kho khác không bị thiêu cháy. Nhưng tòa lâu đài thì chỉ còn trơ lại những bức tường cháy đen. Khi họ trở về thì những người cứu trợ đang đào bới dừng tay lại. Hai vợ chồng lão há hốc mồm đứng ngó trân trân cảnh đổ nát. Một người đàn ông có tuổi, mặt mũi, tay chân đầy bồ hóng bước về phía họ. Ông nhìn họ hồi lâu rồi bình thản nhổ nước bọt vào mặt cả hai vợ chồng.

- Bôđoanh, ông điên đấy à? - Phaya kêu lên - Ma quỷ lấy mất hồn ông hay sao?

- Đồ khốn nạn, mày làm như thể mày không biết gì hay sao ấy. - Ông lão vừa nói vừa chỉ vào cảnh hoang tàn.

Phaya nhìn ông như thể không hiểu gì hết. Bôđoanh nhảy lên nắm chặt lấy cổ áo lão.

- Đồ chết tiệt, mày đừng làm ra vẻ thơ ngây nữa. Có lẽ không phải mày mời cái bọn tóc quăn đến đây hay sao?... Có lẽ không phải mày mưu mô với bọn chúng, cung cấp cho chúng với giá rẻ rượu nho của mày hay sao?... Nói đi! - Đồ giòi bọ... Có lẽ không phải mày hả?...

- Nhưng có bao giờ tôi muốn họ đốt tòa lâu đài đâu!

- Có thể như thế! Mày dòm dỏ đã từ lâu rồi mà. Mẹ kiếp? Muốn xây dựng lại, mày phải tốn ra trò đấy.

Một người đàn ông thứ hai bước tới gần mụ Phaya.

- Thế nào, mụ Mêlani, mụ không hỏi xem các bà ấy ở trong lâu đài ra sao rồi hả?... Ê?... Mụ đừng có run lên như thế! Chúng tôi không có súng phóng lửa đâu, mà chỉ có những nắm đấm tống vào mõm vợ chồng mụ thôi.

- Bình tĩnh, ông Phlôrăng, chúng ta đừng làm bẩn cả tay.

Dưới chiếc mũ rơm màu đen, mụ Mêlani Phaya tròn xoe mắt, sợ hãi.

- Tôi không hiểu gì hết những điều các ông nói!

Chúng tôi đi theo chị gái tôi ở Bada.

- Đồ dối trá? Vợ chồng mụ bỏ đi vì đã tố giác cô Lêa và bà đờ Acgila với bọn Giextapô...

- Không đúng!

Và không muốn chứng kiến những gì xảy ra ở đây. Ê! Vợ chồng mụ không muốn nhìn thấy bà chị gái Đenmax bị thui như người ta nướng bánh và bà Ruyt đầm đìa máu me chứ gì! Còn cô Lêa và thằng bé, thì không thấy đâu hết... Có thể họ nằm dưới đống tro tàn này rồi. Như thế đối với họ còn hơn là để cho bọn Đức hay bọn tay chân chúng bắt đi.

- Chúng tôi đâu có biết cô Lêa và Saclơ về đây.

- Có lẽ chỉ có vợ chồng mụ là không biết. Còn chúng tôi, ở Xanh-Makerơ, chúng tôi biết họ về đây, trừ bà đờ Acgila đã bị giết chết ở Lôret... Thế mà các người ở ngay bên cạnh lại không biết!... Giá có công lý thì cũng phải thiêu sống các người.

- Ông đừng cáu, ông bạn ạ. Chiến tranh sắp kết thúc đến nơi, và những kẻ như thế sẽ phải trả giá thôi, ông cứ tin tôi. Chúng sẽ bị Tòa án nhân dân xét xử và trừng phạt.

- Những kẻ như chúng không đáng được xét xử.

- Tôi xin thề với các ông là không phải chúng tôi đâu? Quả là từ nhiều năm nay tôi dòm dỏ cái cơ ngơi này, và tôi có bán rượu cho người Đức, nhưng cũng không nhiều hơn những người khác. Nếu không bán rượu đi thì tôi làm thế nào để chăm sóc ruộng nho? Tôi lấy gì để trả công thợ và mua sắm thiết bị? Điều đó, các ông biết chứ?

- Mày đừng bịp bọn tao nữa. Mày tưởng chúng tao không biết mày đã bỏ túi những gì hả!

- Tất cả cái đó chỉ là chuyện bày đặt, chuyện ganh ghét.

- Thế còn con trai mày, cái thằng Machiax, nó không dòm dỏ cô con gái ông chủ và cái cơ ngơi này à? Nó không thậm thà thậm thụt với bọn Đức ở Boócđô hả?

- Không dính dáng gì đến con trai tôi cả...

- Rồi hắn, người ta cũng sẽ lột da. Đây, trong lúc chờ đợi, nhận lấy cái này...

- Thôi nào!

Hai hiến binh bước xuống xe đạp. Một gã bảo lão coi hầm rượu:

- Phaya.

- Xác chết nào?

- Người ta cho là xác bà Busactô.

- Ồ! Lạy Chúa. - Mêlani Phaya kêu lên và lấy mùi soa che mặt.

- Sáng mai, đầu giờ, mời cả hai ông bà tới.

Hai gã hiến binh quay sang Bôđoanh:

- Ông không tìm thấy những nạn nhân khác?

- Không, người ta đã đào bới khắp nơi, tôi chắc là không còn một ai nữa đâu.

- Càng tốt! Thế nhưng người ta bảo chúng tôi là trong nhà có một cô gái và một cháu bé. Họ như thế nào rồi?

Bôđoanh phác một cử chỉ bất lực.

- Được thế đủ rồi!

- Ông đã báo cho gia đình ở Boócđô chưa?

- Ông xã trưởng đã lo việc ấy. Luật sư Đenmax ngày mai sẽ đến.

- Có thể ông ấy sẽ biết tin cô cháu gái. Còn ông giáo sĩ đã được báo chưa?

- Ông đùa đấy à? Ông biết rõ là ông ta bị Cảnh sát Pháp và Giextapô truy nã? Nếu biết ông ta ở đâu, ông nên tố giác, sẽ có một khoản tiền thưởng ra trò dấy.

- Ông cho tôi là người thế nào? Tôi không làm cái trò ấy đâu.

- Đồng bào chúng ta đâu có kiêu hãnh đến thế. Không ngày nào chúng tôi không nhận được thư nặc danh tố giác người Do Thái, quân du kích, những người nuôi giấu phi công Anh hoặc nghe đài Luân Đôn. Ít lâu nữa, cũng lại chính họ sẽ tố giác những cô gái ngày chủ nhật nhảy với binh sĩ Đức trong tiệm nhảy ở động Xanh-Makerơ.

- Và họ sẽ xử sự đúng. - Một gã trẻ tuổi mặt đầy trứng cá và mắt lé nói.

Sáng ngày 22 tháng Bảy, Becnađet Busactô được mai táng trong khu mộ họ Đenmax, với sự chứng kiến của cha con luật sư Đenmax và nhiều người khác: một số những người này chỉ đến để biểu thị sự phản đối hay cơn giận giữ của họ. Một chiếc camiông của sở Hiến binh đỗ dưới bóng những cây đoạn trên quảng trường. Hai tên cảnh sát mặc thường phục từ Boócđô tới, chăm chú nhìn từng người đến chia buồn với ông luật sư. Vợ chồng Phaya đứng riêng ở ngoài, không dám lại gần vì biết sự phẫn nộ của số đông. Luych Đenmax tới gặp và bắt tay họ với một thái độ thân thiện mà ai nấy đều cho là quá đáng. Tang lễ diễn ra suôn sẻ.

Ở bệnh viện Lănggông, bà Ruyt vẫn nửa sống nửa chết.