Khoảng năm giờ chiều một ngày tháng sáu, gia đình Buddenbrook đang ngồi trước đình hóng mát ngoài vườn hoa. Cả nhà vừa làm xong một chầu cà phê. Bốn bức tường của cái đình hóng mát quét vôi trắng tinh, trên tấm gương dùng để soi khi mặc quần áo, vẽ những chú chim đang bay lượn. Bức tường phía sau, có hai cánh cửa đánh véc-ni, không nhìn kỹ thì khó mà biết được là hai cánh cửa giả, chẳng qua chỉ là hai cánh cửa vẽ mà thôi. Vì trong nhà nóng lắm nên họ dọn những đồ gỗ mộc, nhẹ nhàng, chưa đánh véc-ni, còn để lộ cả vết bào ra đấy.

Vợ chồng ông tham, Tony, Tom và Klothilde đang ngồi quanh nửa cái bàn tròn. Nắng chiều chiếu xuống bát đĩa để trên bàn chưa kịp dọn, sáng lấp lánh. Christian ngồi nghiêng người, chau mày chau mặt, đọc bài diễn thuyết thứ hai Cicero[70] phản đối Catilina. Ông tham ngậm xì gà chăm chú xem tờ Thương báo. Bà tham để cái khung thêu ở tay vào lòng, mỉm cười nhìn bé Klara đang cùng chị Jungmann tìm hoa vi-ô-lét nở đây đó ngoài bồn cỏ. Tony hai tay chống đầu, say sưa đọc truyện Anh em Serapion của Hoffmann. Tom đang lấy một cọng cỏ nhè nhẹ gãi vào cổ cô, nhưng cô cố làm nghiêm, không thèm để ý đến. Klothilde cũng đang đọc truyện cổ tích, đầu đề câu chuyện là Vừa mù, vừa điếc, vừa câm, nhưng lại có số đỏ. Cô ta mặc cái áo dài hoa, trông vừa gầy vừa già, mắt đọc truyện, nhưng tay thì vơ những mẩu bích quy vụn trên khăn bàn, nhón lại cho vào mồm, nhai khe khẽ.

Trời mỗi lúc một tối. Mấy đám mây trắng lơ lửng trên không. Dưới ánh chiều tà, vườn hoa nhỏ và con đường cũng như bồn hoa đối xứng với nó, trở nên rực rỡ, đẹp đẽ.

— Tom này, - Ông tham lấy điếu xì gà ở miệng ra, hớn hở nói - chỗ lúa mì đen ba nói với con, nay bán cho công ty van Henkdom, sắp xong rồi đấy!

— Họ giả bao nhiêu ạ? - Thomas thích chí hỏi, thôi không đùa Tony nữa.

— Sáu mươi thaler một tấn, hời đấy chứ?

— Hời quá chứ lị! - Tom biết ngay đó là một món rất bở.

— Tony, con ngồi chẳng ngay ngắn[71] tí nào cả! - Bà tham nhận xét. Tony nghe nói, bỏ một cùi tay xuống khỏi bàn, mắt vẫn không rời khỏi cuốn truyện.

— Ngồi như thế thì đã làm sao ạ? - Tom nói - Cô ấy thích thế nào thì ngồi thế ấy, dù sao thì vẫn là Tony Buddenbrook kia mà! Thilda và cô ấy là hai người xinh nhất nhà, không cần phải tranh cãi nữa.

Klothilde giãy nảy người, thét lên: “Trời ơi! Anh Tom!” không thể hiểu tại sao cô ta lại có thể kéo dài những âm tiết ngắn ấy ra như vậy được, nhưng Tony thì vẫn không lấy làm điều, cô biết Tom bẻm mép lắm. Chắc chắn anh ấy sẽ lại biện bác một câu gì đấy làm cả nhà cười ha hả. Cô chỉ phồng cánh mũi lên, hít một cái thật mạnh, nhún vai. Nhưng khi bà tham nói đến chuyện nhà ông tham Huneus sắp tổ chức khiêu vũ, rồi lại nói sang các kiểu giày da sơn mới xuất hiện, Tony bỏ luôn cả cùi tay kia xuống, góp chuyện một cách đậm đà, lý thú.

— Nói gì mà nói mãi vẫn không hết chuyện! - Christian trách - Tôi đang chịu tội sống đây này! Thật tình tôi cũng rất muốn làm nghề buôn!

Tom nói:

— Ừ, mày thì mỗi ngày mày thay đổi một nghề!

Giữa lúc đó, Anton ở ngoài sân đi vào, bê khay trà trên có một tấm danh thiếp. Tất cả con mắt đổ dồn về phía anh ta, có vẻ chờ đợi.

— Grünlich, đại lý các hãng buôn ở Hamburg đến. - Ông tham nói - Anh ta được mọi người mến, ai cũng giới thiệu cả. Bố anh ta là một nhà truyền giáo... Anh đã đi lại buôn bán với anh ta. Hiện giờ muốn bàn một việc... Anton, ra mời ông ấy vào trong này! Em không thấy có gì bất tiện chứ, Bethsy?

Một người đàn ông, vóc người tầm thước, khoảng băm hai tuổi, đi qua vườn hoa bước tới, tay cầm mũ và can. Anh ta bước nhẹ nhàng, đầu hơi cúi về phía trước, mặc áo đuôi én bằng len màu vàng thẫm, tay đi găng len màu ghi, dưới mái tóc màu vàng nhạt, thưa thớt, lộ rõ bộ mặt tươi cười, hồng hào. Chỉ đáng tiếc là cạnh mũi có cục thịt thừa không làm sao che kín được. Cằm và miệng cạo nhẵn thín, chỉ để hai dải râu quai nón kiểu người Anh, vàng óng. Từ đằng xa, anh ta đã đưa cái mũ màu ghi nhạt của mình về phía bên này, chào...

Cuối cùng, anh ta bước một bước dài đến trước mặt mọi người, cúi gập xuống theo hình vòng cung, chào chung tất cả.

— Tôi làm dở cuộc vui của cả gia đình. - Anh ta ăn nói nhẹ nhàng, thái độ rất nhã nhặn - Người thì đang đọc sách, người thì đang nói chuyện. Xin hãy thứ lỗi cho tôi!

— Hoan nghênh anh Grünlich thân mến! - Ông tham nói, rồi cùng hai người con trai đứng dậy, bắt tay khách - Rất vui sướng được tiếp anh không phải ở phòng giấy mà ở nhà riêng. Xin phép giới thiệu. Bethsy! Đây là anh Grünlich, khách hàng của anh... Tony, con gái... Klothilde, cháu gái... Thomas, anh đã biết rồi... Đây là con trai thứ hai, Christian đang học trung học.

Mỗi lần nghe giới thiệu một người, Grünlich lại cúi chào một cái.

— Xin phép cho tôi được nói lại một lần nữa - Anh ta nói - Tôi không muốn quấy rầy gia đình... Tôi đến định bàn chuyện buôn bán. Nếu ông tham vui lòng cùng tôi dạo một vòng quanh vườn hoa...

Bà tham trả lời:

— Xin khoan bàn chuyện buôn bán với nhà tôi đã! Anh ngồi đây với chúng tôi một lát thì hân hạnh quá. Mời anh ngồi!

— Xin đa tạ! - Grünlich có vẻ cảm động lắm. Anh ta ngồi xuống cái ghế Tom vừa bê đến, nhưng cũng chỉ ngồi ở mép mà thôi. Mũ và can để trên đầu gối. Anh ta đưa một tay lên vuốt vuốt bộ râu quai nón, khẽ ho một tiếng, nghe như là tiếng “a... hè... em!”. Tất cả những cử chỉ đó cho người ta ấn tượng hình như anh ta đang nói: “Hay lắm! Giáo đầu như thế là ổn! Bây giờ sẽ nói gì đây?”.

Bà tham lập tức mở đầu câu chuyện:

— Anh ở Hamburg à? - Bà để kim chỉ vào lòng rồi nói với khách, đầu hơi nghiêng nghiêng.

— Vâng, thưa bà, đúng như vậy! - Grünlich trả lời và cúi người xuống một lần nữa - Tôi ở Hamburg nhưng phần lớn thì giờ của tôi đều hao phí dọc đường. Dạ, tôi bận lắm ạ! Còn như công việc làm thì, a... he... èm, thì cũng tương đối, nếu như có thể nói như thế...

Bà tham dựng ngược lông mày lên, mấp máy môi, nói một câu đầy kính trọng:

— Như thế kia à?

— Đối với tôi thì không thể ngừng hoạt động được. Đó là lẽ sống còn - Grünlich quay nửa người sang nói với ông tham. Anh ta thấy Tony đang nhìn mình, bất giác lại “a... hèm” một tiếng. Đó là cái nhìn vừa lạnh nhạt vừa khiêu khích của các cô thiếu nữ khi xem xét những người lạ, còn trẻ. Hình như cái nhìn đó lúc nào cũng có thể chuyển sang khinh bỉ và không thèm để ý đến.

— Chúng tôi cũng có họ hàng ở Hamburg. Tony nói. Cô nói vậy cũng cốt để nói mà thôi.

— Bên họ Duchamps ấy mà! - Ông tham nói rõ - Đấy là họ ngoại bà nội các cháu.

— Ồ! Thế thì tôi biết rõ quá! - Grünlich vội nói - Tôi rất lấy làm vinh hạnh là có quen biết mấy người bên họ Duchamps. Người họ này rất được mọi người khâm phục, vừa tháo vát, vừa hiền lành. A-he-èm... xin nói thật, nếu như người họ nào cũng như người họ ấy thì đời đẹp biết bao nhiêu! Họ thờ Thượng đế rất thành kính, lại nhân từ, lương thiện. Tóm lại, đó chính là tinh thần đạo Cơ đốc chân chính trong lý tưởng của tôi. Với lại những người họ ấy cũng rất hiểu nhân tình thế thái, vừa cao sang vừa phong nhã. Tôi khâm phục lắm, bà tham ạ!

Tony nghĩ bụng: “Anh chàng dò đâu ra mà biết được tính khí ba mẹ mình thế nhỉ? Toàn nói những chuyện ba mẹ mình thích nghe...” Cô đang nghĩ vậy thì nghe ông tham nói giọng tán thành:

— Cả hai phong cách cao thượng ấy đối với bất cứ ai cũng thích hợp cả.

Bà tham không ghìm được, làm động tác theo thói quen của bà để tỏ ý khâm phục, tức là ngả bàn tay chìa về phía khách, những chiếc xuyến vàng chạm vào nhau khẽ kêu leng keng, giòn tan... Bà nói:

— Quả thật, anh nói đúng tim đen tôi rồi đấy, anh Grünlich thân mến ạ!

Grünlich lại cúi mình một lần nữa, rồi ngồi xuống, tay sờ râu, và ho khàn hai tiếng, hình như muốn nói: “Chúng ta tiếp tục nói chuyện đi”.

Bà tham nhắc lại những ngày khủng khiếp ở thành phố Hamburg, quê hương Grünlich, hồi tháng năm năm 1842...

Grünlich nói:

— Vụ cháy ấy quả là một tai họa lớn, một tai họa làm ai cũng phải khủng khiếp. Tính ước chừng thiệt hại khoảng một trăm năm mươi ba triệu. Nói ra thì tôi phải cảm ơn Chúa... Vụ cháy ấy, tôi không thiệt hại tí nào cả. Khu vực bị nặng nhất chủ yếu là cái vườn hoa vô cùng đẹp đẽ của hai khu công giáo Thánh Peter và thánh Nikolai. - Grünlich dừng lại một lúc, cầm điếu xì-gà ông tham đưa - Trong thành phố, ít có những vườn hoa rộng như thế! Hoa đủ các màu sắc, ôi chà! Tôi có cái nhược điểm là rất yêu hoa, yêu cảnh sắc thiên nhiên. Những bông hoa hồng cánh mỏng đằng kia, quả đã tô điểm cho vườn hoa này trở nên khác thường...

Grünlich lại khen tòa nhà này ở vào một địa điểm thật là vừa ý, khen cả thành phố này, khen xì-gà của ông tham. Với tất cả những người có mặt ở đây, anh ta đều nói một vài câu lấy lòng.

— Xin mạo muội hỏi cô Antonie, cô đang đọc sách gì thế kia? - Anh ta cười hỏi.

Không hiểu tại sao, Tony chau mày lại, mắt không nhìn Grünlich, trả lời:

— Truyện Anh em Serapion của Hoffmann!

— Thật đấy! Nhà văn này có một số tác phẩm rất hay, - Anh ta nói - À, dạ thưa bà, xin bà tha lỗi cho... tôi quên khuấy mất, không biết cậu hai tên là gì nhỉ?

— Christian.

— Cái tên hay đấy! Tôi rất thú những cái tên như thế, nếu được phép nói vậy. - Grünlich lại quay mặt sang chủ nhà - Qua tên, cũng có thể biết được người; người có những cái tên như thế đều rất mực thờ kính Chúa. Tôi thấy ở gia đình nhà ta, Johann là tên cha truyền con nối... Ai nghe tên ấy mà chẳng nghĩ đến vị môn đồ tin yêu của Chúa Cứu thế kia? Lại ví dụ như tôi đây này, xin tha lỗi cho tôi về việc nhắc đến mình - Anh ta nói thao thao bất tuyệt - Tôi và hầu hết các vị tổ tiên chúng tôi đều lấy tên Bendix; Bendix là tên thường gọi của “Benedikt”. Cậu Christian này, cậu đang học...? À, Cicero! Tác phẩm của nhà diễn thuyết trứ danh La-mã này đọc cũng vất vả lắm đây! Quousque tandem, Catilina[72]... A-he-èm, tôi vẫn chưa hoàn toàn quên tiếng La-tinh đấy nhé!

Ông tham nói:

— Về điểm này, ý kiến tôi khác ý kiến ông cụ nhà tôi. Tôi không tán thành nhồi nhét vào đầu óc trẻ con những tác phẩm Hy-la. Để bước vào cuộc sống thực tế, có khá nhiều chuyện nghiêm túc, quan trọng, cần phải biết hơn nhiều.

— Ông tham ạ! - Grünlich vội vàng trả lời - Tôi chưa kịp nói rõ ý kiến của tôi thì ông đã nói hộ rồi. Loại sách này đọc rất mệt, với lại... vừa rồi tôi quên nói là cũng không phải không có chỗ nào đáng chê cả. Không nói đâu xa, tôi nhớ là ngay trong bài diễn thuyết này có mấy chỗ có thể nói là văn chương không được nhã lắm!

Câu chuyện tạm thời lắng xuống một lúc. Tony nghĩ: “Bây giờ chắc lại đến lượt mình!”, vì mắt Grünlich đang nhìn vào người cô. Quả nhiên, Grünlich chuyển câu chuyện sang Tony. Bỗng anh ta ưỡn người lên, đưa tay làm động tác gọn gàng, nhanh nhẹn và duyên dáng về phía bà tham, rồi nói rất khẽ, giọng đầy tình cảm:

— Kìa! Bà tham, xin bà hãy nhìn! - Bỗng anh ta cất cao giọng như cốt để cho Tony nghe rõ câu này - Tôi xin cô hãy ngồi trong cái tư thế này thêm một phút nữa...! Bà nhìn kìa! - Anh ta lại nói giọng thì thầm như lúc nãy - Ánh nắng đang đùa giỡn trên mái tóc tiểu thư, con bà! Xưa nay tôi chưa hề được trông thấy mái tóc nào đẹp hơn! - Làm ra bộ say sưa, câu cuối cùng, anh ta nói lơ lửng giữa trời, phảng phất như đang nói với Thượng đế, hoặc là nói với tâm linh anh ta.

Bà tham cười sung sướng. Ông tham nói:

— Đối với em nó, xin anh đừng nói nịnh!

Tony lại chau mày ngồi im lặng. Mấy phút sau, Grünlich đứng dậy cáo từ:

— Thưa bà tham, tôi không dám quấy rầy nữa, không dám quấy rầy nữa! Tôi đến định bàn công việc... Nhưng ai có thể từ chối được... Bây giờ thì phải đi làm việc! Xin phép mời ông tham...

— Nói thế này thì không phải nhưng... - Bà tham nói - trong thời gian lưu lại thành phố này, nếu anh có thể đến đây ở với chúng tôi thì vui lắm đấy!

Trong giây lát, Grünlich cảm động không nói nên lời:

— Thưa bà, xin chân thành cám ơn bà! - Lòng cảm kích của anh ta lộ rõ trên nét mặt. - Nhưng cũng không nên lạm dụng lòng tốt của bà đối với tôi! Tôi đã thuê mấy buồng ở khách sạn Hamburg.

“Mấy buồng cơ à?” Bà tham nghĩ bụng. Grünlich cũng đoán là nhất định bà tham phải nghĩ như vậy.

— Dù thế nào đi chăng nữa, - Cuối cùng bà nói, và sốt sắng chìa tay cho anh ta bắt - mong đây không phải là lần cuối cùng.

Grünlich hôn tay bà tham. Anh ta chờ một lát xem Tony có chìa tay cho mình không, nhưng Tony không chìa, anh ta đành khom người xuống theo hình vòng cung, lùi lại một bước dài, cúi chào rất thấp và ngửa đầu ra phía sau, đưa tay mạnh, đội cái mũ màu ghi lên đầu, sau đó cùng ông tham đi khỏi nơi này...

— Con người thật là hòa nhã, dễ thân! - Khi trở lại với người nhà, vừa ngồi xuống, ông tham đã khen ngợi.

— Con thấy ông ta hơi quýnh - Không chờ ai hỏi, Tony đã nói, cô hết sức nhấn mạnh chữ cuối cùng.

— Tony! Lạy Chúa phù hộ! Sao con lại có thể bình phẩm người ta như thế nhỉ? - Bà tham có vẻ hơi bực - Anh ấy còn trẻ mà lại dốc lòng theo Đạo Cơ đốc như thế!

— Một người có giáo dục, lại am hiểu nhân tình thế thái như thế! - Ông tham cũng phụ họa theo - Chắc con không biết con đang nói gì!

Hai vợ chồng ông tham thường vì tôn kính lẫn nhau mà cứ kẻ xướng, người họa như vậy, điều đó khiến hai người tin rằng họ rất tâm đầu ý hợp.

Christian chun cái mũi to tướng của mình lại, nói:

— Anh ta nói chuyện hay quá nhỉ? Toàn là tán nhảm! Không có gì nói nữa hay sao mà cứ “hoa hồng cánh mỏng tô điểm cho vườn hoa này trở nên khác thường!”. Có lúc anh ta làm điệu bộ giống như là anh ta đang nói to với anh ta... “Tôi đã quấy rầy”... “Xin tha lỗi cho tôi”...

“Xưa nay tôi chưa hề được trông thấy mái tóc nào đẹp hơn!”.

Cậu bắt chước điệu bộ của Grünlich giống như đúc, ngay cả ông tham cũng không nhịn được cười.

— Lại không à! Ông ta làm duyên làm dáng quá chừng! - Tony lại nói - Ông ta lúc nào cũng nói về mình! Nào là ông ta làm ăn phát tài, ông ta yêu thiên nhiên, ông ta thích đặt tên này tên nọ, rồi lại nói đến tên mình là Bendix... Con không hiểu những cái đó có liên quan gì đến chúng ta! Ông ta nói những điều đó ra, chẳng qua là muốn khoe khoang mà thôi! - bỗng cô bực bội nói to - Những lời ông ta nói với ba mẹ đều là những lời ba mẹ thích nghe, ông ta chỉ lấy lòng ba mẹ thôi!

— Tony! Không nên trách người ta chuyện đó! - Ông tham nghiêm nét mặt nói - Gặp ai lần đầu mà mình bộc lộ mặt tốt của mình, lựa một vài câu ngọt ngào, dễ thương, nói cho người ta vui lòng, thì đó là chuyện rất tự nhiên!

— Cháu thấy ông ta hay đấy chứ! - Klothilde nói thong thả và thỏ thẻ, mặc dù cô ta là người có mặt ở đấy, nhưng rất ít được Grünlich để ý đến. Còn Thomas nãy giờ cứ ngồi im, không nói năng gì cả.

— Nói tóm lại, - Ông tham kết luận - anh ấy là người thông minh, tháo vát, kính Chúa và có giáo dục. Còn con thì năm nay đã mười tám, mười chín tuổi đầu rồi đấy, con ạ! Người ta ân cần niềm nở với con như vậy, con cũng không nên một mực tìm nhược điểm của người ta. Chúng ta ai mà chẳng có nhược điểm! Còn con, ba nói thẳng với con là con không có quyền gì trách cứ người khác... Tom, chúng ta làm việc đi thôi!

Tony lẩm bẩm một mình: “Râu quai nón vàng khè!”. Cô lại chau mày như lúc nãy.