Một di sản nối dài qua hiện tại

Đó là ngôn ngữ. Chỉ có ở con người, ngôn ngữ là tài sản vô giá do con người tạo ra và đến lượt nó, ngôn ngữ như là chiếc thuyền chở con người đến những bờ bến của văn minh, tiến hoá. Bởi lẽ ngôn ngữ là công cụ của tư duy. Vật chất của tư tưởng chính là ngôn ngữ.

Từ động-tác-chỉ-trỏ ở vượn người đến cử-chỉ-chỉ-trỏ của người vượn. Từ âm thanh tình thế đến âm thanh có ý nghĩa chỉ đối tượng, tức âm thanh chỉ trỏ, phải mất cả hàng triệu năm hình thành. Nếu như ngôn ngữ bắt đầu ở con người từ kỳ đệ tứ – kỳ nhân sinh – cách đây chừng một triệu rưỡi năm thì nghĩa là rất nhiều triệu năm trước đó con người phải ú ớ trong câm lặng, âm u trong hoang sơ. Tiếng nói đưa chân con người từ con người – ngu si đến con người – khéo léo. Tiếng nói làm bừng tỉnh con người tiền sử. Để trao đổi, để ra lệnh, để thủ thỉ, để dô hò, để hát ca. Có tiếng đớn đau, có lời thấu hiểu, có tiếng hân hoan, có lời hiệu triệu… Các nhà ngôn ngữ có thể khai quật trong tiếng nói để thấy những vỉa tầng “địa chất” xa xăm.

Bản chất của con người là đời sống giao tiếp xã hội. Có người vì số phận đặc biệt phải sống một mình trong rừng sâu hay như Robinson ngoài đảo hoang, họ thèm biết bao, dù chỉ là những thanh âm không có hình hài ý nghĩa. Như em bé mẫu giáo mỗi chiều tan học ngồi sau xe mẹ và líu lo những lời tưng bừng vô nghĩa “trời mưa trời nắng, hai con rắn cắn nhau, hai cây cầu đổ ùm”. Miễn là được bộc lộ với thế giới đầy sắc màu quanh em. Miễn là được nói, được ca hát. Niềm vui của con người cũng là giao tiếp. Sở dĩ chiếc màn hình Win-word phổ cậpvì nó gần gũi hơn và giao tiếp được. Còn chiếc màn hình Dos xanh lè, thách thức với những ký hiệu máy tíh lạng lùng thì người thường ai cũng ngán và phần nào ít phổ cập hơn.

Mất hàng triệu năm mới định hình những nếp nhăn ngôn ngữ trong não bộ, khó khăn lắm con người mới có tiếng nói. Không có tiếng nước bạn dở, tiếng nước tôi hay. Không có tiếng làng tôi nhẹ nhàng, làng bạn nặng trịch. Ý thức kỳ dị đó có thể lưu giữ được “bản sắc” văn hoá làng xã nhưng nghèo tính tiến hoá biết bao. Tiếng nói của đất nước nào cũng đáng kính trọng, bởi tiếng nói suy cho cùng là di sản tổ tiên loài người sinh học có chung một nguồn cội, chung một cây tiến hoá. Một loại di sản đặt biệt. Bởi nó không chỉ nằm trong ký ức mà nối dài trong hiện tại và bắc cầu đến tương lai. Người ta thường sử dụng di sản vào những mục đích tốt đẹp. Tiếng nói cũng vậy. Xin em đừng lộng ngữ tà ngôn. Biết dành những lời yêu thương cho cha mẹ. Dành những lời tốt đẹp, trung thực cho bạn bè. Tuổi hoa chỉ nói những lời “hoa cười, ngọc thốt đoan trang”.

Và muôn đời, lời nói thành thực vẫn là lời hay nhất. Bởi mất đi sự chân thực, mất đi trách nhiệm trong lời nói, con người sẽ tuột dốc lỗi lầm.

ĐOÀN CÔNG LÊ HUY