- Phải chăng bà cần một người đàn ông tràn đầy thiện chí cóthể làm nổ tung cả cái hầm mỏ lên? Eugène ngắt lời bà ta.

- Cần chứ? bà ta nói.

Chàng đặt tay lên ngực, mỉm cười với cô em họ của mình, vàđi ra. Đã năm giờ. Eugène thấy đói; chàng sợ là không về kịp vào giờ ăn tối.Nỗi lo này lại làm cho chàng cảm thấy niềm hạnh phúc đang đến rất nhanh. Sựthích thú hoàn toàn máy móc đọng lại trong toàn bộ những suy nghĩ đang rối tinhlên của chàng. Một người đàn ông trẻ tuổi như chàng bị tổn thương trước sựkhinh bỉ, ắt hắn nổi khùng, nổi cáu lên, hắn nắm tay đe doạ cả xã hội, hắn muốntrả thù và cũng nghi ngờ chính bản thân mình. Điều đang đè bẹp Rastignac nặngnề: chàng đã tự đóng cửa nhà bà bá tước. - Mình sẽ đi! Chàng tự nhủ, và nếu bàBeauséant có lý, nếu mình bị cấm cửa... mình... phu nhân Restaud sẽ tìm thấymình trong tất cả các phòng mà bà ấy đến. Mình sẽ học chế tạo vũ khí, học bắnsúng, và mình sẽ giết chết kẻ tình địch là Maxime! - Và tiền? chàng kêu lêntrong sự nhận thức muộn màng của mình, nhưng mà kiếm tiền ở đâu hả?

Bỗng nhiên sự giàu có được phô trương ra ở nhà bà bá tướcRestaud toả sáng trước mắt chàng. Chàng đã nhìn thấy ở đó sự tráng lệ mà mộttiểu thư nhà Goriot đã chết mê chết mệt, những lớp mạ vàng, những đồ vật có giácả rõ ràng, sự xa xỉ đầy thông minh của kẻ mới nổi, sự lãng phí của một phụ nữgiàu có. Hình ảnh lộng lẫy này bỗng nhiên đã đè bẹp được ngôi nhà sang trọngcủa bà Beauséant. Trí tưởng tượng bay đến tận đỉnh cao xã hội Paris, đã nhồi vào đầu ócchàng hàng nghìn tư tưởng xấu xa, mở rộng tầm nhìn và nhận thức cho chàng.Chàng sống trên đời như thể chàng là luật pháp và là luân lý nhưng không cóhiệu lực của giới giàu có. "Vautrin có lý, của cải là sức mạnh." chàng tự nhủ.

Đến phố Neuve- Sainte- Geneviève, chàng lên nhanh phòng mình,rồi xuống để đưa mười phrăng cho người đánh xe ngựa, và trở lại cái phòng ănmốc meo bẩn thỉu này. Ở đây chàng đã nhận ra, như những con vật vục đầu trongnhững cái máng, mười tám vị khách mời đang ăn thoả thích. Cảnh tượng về nhữngkẻ khốn cùng và khung cảnh của căn phòng này đã làm cho chàng phát ớn đến kinhtởm. Sự chuyển tiếp thật quá đột ngột, sự tương phản thì quá lớn, chúng làmtăng thêm khát vọng của chàng. Một bên là bức tranh với những hình ảnh tươi đẹpduyên dáng của xã hội thanh lịch, những bộ mặt tươi trẻ sâu sắc say mê thi casay sưa với những vẻ đẹp nhất của nghệ thuật. Một bên là bức tranh bi thảm xấuxí được viền bằng lớp bùn mà những bộ mặt trên đó chỉ còn lại sự cũ kỹ và trầntrụi. Chàng đã được phu nhân chỉ bảo nhiều trong cơn giận dữ của kẻ bị bỏ rơimột kẻ mà trong cảnh khốn cùng về tình ái đã bộc lộ hết những bản chất cao đẹpcủa mình. Rastignac quyết định mở hai chiến hào song song ở tình yêu và họcvấn, để tiến tới sự giàu sang; chàng vừa là một tiến sĩ khoa học vừa là conngười hợp thời. Nhưng chàng vẫn còn quá ngây thơ! Hai con đường đó không baogiờ đồng hướng mà nhất lại là ở con người của Eugène.

- Ông vẫn buồn đấy à, ông hầu tước, Vautrin nói với chàng,rồi đưa cái nhìn chăm chú lên khuôn mặt chàng bởi con người này đang định bắtđầu moi móc những bí mật được giấu kín trong tim người khác.

- Tôi căm ghét những lời trêu đùa của những kẻ gọi tôi làông hầu tước, chàng đáp lại. Bây giờ, để thực sự trở thành hầu tước, cần phảicó hàng trăm nghìn tiền phơ- răng, và khi chúng ta sống ở trong nhà trọ Vauquer,thì chẳng bao giờ có cơ hội đâu.

Vautrin nhìn Rastignac với vẻ nhân từ và khinh bỉ, như muốnnói: "Thật là trẻ con? Nếu là ta thì thật đơn giản?" Rồi ông ta nói:

- Anh luôn ở trong trạng thái buồn bã, bởi vì anh đãkhông.thể thành công khi ở bên cạnh bà bá tước Restaud xinh đẹp.

- Bà ta không muốn tiếp tôi chỉ vì tôi đã trót nói rằng ônglão này thường cùng chúng ta ăn tối.

Tất cả những vị khách được mời đều nhìn. Lão Goriot cụp mắtxuống, và quay về phía khác để khỏi phải chịu đựng những cái nhìn kia.

Lão Goriot đưa tay dụi mắt, rồi nói với người ngồi bên cạnh:

- Anh làm bắn cả thuốc lá vào mắt tôi.

- Từ nay nếu ai làm nhục lão Goriot tức là đã làm nhục tôi,Eugène nhìn người ngồi cạnh cụ làm mì nói, tất cả chúng ta ngồi đây không ai cóthể tốt hơn ông cụ. Tôi không nói với các quí bà; chàng nói tiếp mắt nhìn vềphía cô Taillefer.

Eugène nói điều ấy như một lời tuyên bố khiến tất cả đều yênlặng. Vautrin nói với chàng như một lời chỉ bảo riêng:

- Cậu muốn làm người bảo vệ cho ông cụ một cách có tráchnhiệm thì phải biết đấu kiếm và bắn súng giỏi đấy.

- Tôi sẽ làm được điều đó, Eugène nói.

- Và điều đó sẽ được cậu thực hiện ngay bây giờ?

- Chắc thế, Rastignac đáp. Nhưng tôi chẳng phải chịu ơn ai,ngay cả trong công việc của tôi, hy vọng rằng tôi không phải cố gắng để đoánxem những cái mà người khác làm vào ban đêm.

Vautrin lườm Rastignac.

- Anh bạn bé nhỏ của ta, nếu chúng ta không muốn biến thànhkẻ ngu ngốc như những con rối bị giật dây, thì cần phải vào hẳn trong cái nhàlụp xụp chẳng nên đứng ngoài nhìn vào qua cái lỗ thủng của tường, ông ta vừanói thêm vừa nhìn Eugène lúc đó gần như phản kháng một cách mãnh liệt. Chúng tasẽ có một cuộc trò chuyện thân mật nếu anh muốn điều đó.

Bữa tối trở nên buồn tẻ và nhạt nhẽo. Lão Goriot, đã ăntrong sự đau đớn tột cùng trước câu nói của cậu sinh viên, và lão không hiểurằng từ nay mọi người đã nhìn lão với con mắt khác, chàng trai trẻ tuổi đã đứngvề phía lão.

- Vậy kể từ giờ phút này lão Goriot sẽ là cha của nữ tử tướcư? Bà Vauquer hỏi nhỏ.

- Và của cả nữ nam tước, Rastignac đã đáp lại bà Vauquer.

- Điều này hiển nhiên là như thế. Bianchon nói vớiRastignac, tôi đã xem kỹ cái đầu ông ta: chỉ có một cái bướu, cái bướu chứađựng tư cách làm cha, đó là một người cha bất tử.

Eugène quá nghiêm trang đến nỗi câu nói đùa của Bianchoncũng không làm cho chàng cười.

Chàng muốn tận dụng những lời khuyên của bà Beauséant, và tựhỏi chàng sẽ kiếm tiền từ đâu và như thế nào. Chàng trở nên trầm tư, tưởngtượng ra một cánh đồng cỏ rộng lớn đang trải rộng trước mắt mình vừa trống rỗngvừa tràn đầy. Rồi mọi người để chàng một mình trong phòng ăn khi bữa tối đã kếtthúc.

- Vậy cậu đã nhìn thấy con gái của ta chưa? Lão Goriot nóivới chàng bằng một giọng xúc động.

Và như lão đã đánh thức sự trầm tư sâu kín trong conngười chàng, Eugène cầm tay lão và nhìn lão với sự mủi lòng: - Cụ quả là mộtcon người nhân hậu và đáng kính. Sau tôi sẽ nói chuyện với các cô con gái củacụ. Chàng đứng dậy không muốn nghe lão Goriot nói thêm nữa, và chàng đi vàophòng của mình, sau đó viết cho mẹ chàng một bức thư:

"Mẹ kính yêu, con tự hỏi liệu có phải mẹ đã không tincon. Con đang trong thời điểm làm giàu nhanh chóng. Con cần 1.200 phơ- răng, vàcon cần chúng với bất cứ giá nào. Mẹ đừng nói gì về yêu cầu của con với bố, cóthể bố sẽ phản đối điều đó, và nếu con không có được khoản tiền này, nỗi thấtvọng sẽ giày vò ám ảnh con và có thể nó sẽ làm nổ tung cái đầu bé nhỏ này mẹ ạ.Con sẽ giải thích với mẹ về những lý do của con ngay khi con gặp mẹ, bởi vì concần phải cho mẹ biết những lý do để mẹ hiểu được tình thế mà con đang gặp phải.Con không chơi bời, người mẹ tốt bụng của con, con không nợ nần gì cả; nhưngnếu mẹ đã cho con cuộc sống thì mẹ hãy đảm bảo cuộc sống cho con. Cuối cùng,con phải đến nhà tử tước Beauséant, người đã che chở con dưới sự bảo trợ củabà. Con phải bước vào cuộc sống, và không có lấy một xu để mua đôi găng tayriêng cho mình. Con sẽ chỉ ăn bánh, chỉ uống nước, con sẽ nhịn ăn nếu cần;nhưng con không thể thiếu dụng cụ để làm ăn ở nơi đây được. Đối với con vấn đềlà bước lên hay đứng ì ra đấy. Con biết tất cả những kỳ vọng mà bố mẹ đặt ởcon, và con muốn thực hiện được chúng một cách nhanh chóng. Người mẹ tốt bụngcủa con, hãy bán một vài thứ trong đống đồ trang sức cổ xưa của mẹ, con sẽ thaycho mẹ bằng những đồ mới trong thời gian ngắn. Con cũng biết rõ hoàn cảnh củagia đình mình và biết giá trị của những hy sinh lớn lao đó, và mẹ hãy tin rằngcon không đòi hỏi mẹ làm những điều đó một cách vô ích, nếu không con sẽ trởthành một con quỷ.

Mong mẹ thấy được rằng đây là lời cầu xin khẩn thiết nhấtcủa con. Tương lai của con hoàn toàn nằm trong khoản tiền cứu trợ này, vớikhoản tiền đó con sẽ có những kế hoạch chiến lược; bởi vì cuộc sống ở đất thịthành Paris là những trận chiến liên miên không dứt. Vậy, để cho đủ khoản tiềnđó, không có cách nào khác ngoài việc bán những tấm vải ren của dì con, mẹ hãynói với dì là con sẽ gửi lại cho dì những cái đăng ten đẹp hơn." v. v..

Chàng đã viết thư cho các em gái của mình để hỏi về tìnhhình kinh tế của các cô, và để moi tiền từ hầu bao của các cô mà không để nóivới gia đình về việc này, để cho họ phải giúp cậu trong sự hạnh phúc, chàngquan tâm đến sự tế nhị của họ bằng cách tấn công vào vấn đề danh dự mà vấn đềnày là nốt nhạc kêu vang trong những trái tim non trẻ.

Khi chàng viết những bức thư này, chợt nhận thấy một sự rungđộng không cố ý xảy ra: chàng run rẩy, chàng rùng mình. Con người trẻ tuổi đầytham vọng này đã nhận thấy rất rõ sự cao thượng trong trắng của những tâm hồnbị chôn vùi trong sự cô đơn, chàng cũng đã biết được những vất vả mà chàng gâyra cho hai em gái của mình, cũng như những niềm vui của họ do chàng đưa tới;với niềm vui sướng họ sẽ kín đáo trao đổi với nhau về ông anh yêu quý.

Chàng biết rất rõ khoản tiền nhỏ bé đó là tài sản của họ,nhưng chàng cũng biết họ sẽ rất vui sướng khi giấu gia đình lén gửi món tiềnnày cho chàng và cho đây là một việc làm cao thượng của họ. "Trái tim của nhữngcô em gái như những viên kim cương của sự thuần khiết". Chàng thầm nghĩ nhưvậy, chàng cảm thấy xấu hổ vì đã viết thư. Những mong ước của họ mới lớn laolàm sao, sự khao khát hướng về phía trời cao trong tâm hồn họ mới thuần khiếtlàm sao? Họ sẽ vui vẻ đến chừng nào nếu họ hi sinh vì chàng? Mẹ chàng sẽ đauđớn đến nhường nào nếu bà không thể gửi được toàn bộ số tiền đó?

Những tình cảm cao đẹp này, những sự hy sinh lớn lao này sẽgiúp cho cậu ta đến với quý bà Delphine de Nucingen. Bất giác những giọt nướcmắt trào ra rơi trên đôi gò má chàng trai, chàng đi lại trong phòng với nỗichua xót dâng trào. Lão Goriot nhìn thấy chàng qua khe cửa liền bước vào vàhỏi:

- Cậu sao thế?

- Ông lão hiền hậu đấy à, tôi cũng là một người con, mộtngười anh cũng như cụ đang là người cha vậy. Cụ thật đúng khi lo lắng cho nữ bátước Anastasie, cô ấy là người của ngài Maxime de Trailles, gã này chắc sẽ làmcô ta nguy mất thôi.

Lão Goriot lui ra ngoài nhưng vẫn nói một vài câu trong sựấp úng mà Eugène không hiểu.

Ngày hôm sau, Rastignac đi gửi những bức thư. Đến phút cuốicùng thì chàng lại do dự nên hay không nên gửi đây, cuối cùng chàng cũng quyếtđịnh để chúng vào hòm thư, rồi nói: "Ta sẽ thành công".

Câu nói ấy của những kẻ đầy tham vọng, của một viên tướng,ngôn từ của người theo thuyết định mệnh đã làm bao người thất vọng không phươngcứu chữa. Mấy ngày sau, Eugène đến nhà bà Restaud nhưng đều không gặp. Ba lần,chàng quay lại đó, là ba lần chàng thấy cửa đóng, mặc dù chàng đã biết rằng vàogiờ đó bá tước Maxime de Trailles không có ở nhà. Bà tử tước đã có lý. Cậu sinhviên không theo đuổi việc học nữa. Chàng đã đến lớp để điểm danh, và khi chàngđã xác nhận sự có mặt của mình thì lại muốn chạy trốn ra ngoài.

Chàng đã tự mình suy luận như phần lớn các sinh viên. Chàngquyết định bỏ qua những năm thứ hai và thứ ba, những bài vở sẽ dồn tập trungvào lúc gần thi, khi ấy chàng sẽ thực sự học luật một cách nghiêm túc và liềnmạch. Như thế chàng đang có trước mắt mười lăm tháng để bơi lội trên đạidương Paris,mặc sức vùng vẫy với các phu nhân hay tìm kiếm những tài sản cho mình. Trongtuần này, chàng đã hai lần ở trong nhà phu nhân Beauséant, chỉ vào khi đã nhìnthấy chiếc xe của hầu tước Ajuda khuất bóng đi xa. Một vài ngày nữa người phụnữ nổi danh này, người có khuôn mặt ngây thơ trong trắng của vùng ngoại ôSaint- Germain, vẫn là một người hạnh phúc vì đã làm tạm hoãn đám cưới của côRochefide với hầu tước Ajuda. Nhưng những ngày gần đây, nỗi sợ hãi đánh mấthạnh phúc càng dâng lên cao hơn, rồi rơi vào một thảm hoạ. Hầu tước Ajuda, đồngý với Rochefide, đã nhìn sự giận dỗi và hòa hoãn này như một tình huống đầy maymắn: họ hy vọng rằng bà Beauséant sẽ làm quen với ý tưởng của cuộc hôn nhân nàyvà phải hi sinh những lần gặp gỡ ban ngày để ông ta có cuộc sống tự do củamình. Mặc dù những lời hứa tốt đẹp thường được nhắc lại mỗi ngày nhưng ai cũngbiết là hầu tước Ajuda đang đóng kịch và bà tử tước cũng vào vai giả dối. Nữcông tước Langeais, người bạn thân nhất của bà tử tước đã nói về bà thế này:"Đáng lẽ phải dũng cảm nhảy qua cửa sổ thì bà ấy lại lăn xuống cầu thang". Tuynhiên vai diễn vẫn chưa kết thúc nên bà tử tước vẫn còn ở lại Paris để giúp ngườihọ hàng của mình với một thứ tình cảm yêu thương cuồng tín.

Eugène cũng thể hiện sự tận tụy và thông cảm với bà tử tướctrong mọi hoàn cảnh, cả trong những lúc người phụ nữ không còn cảm nhận được sựyêu thương vỗ về an ủi thực sự mà bất cứ ai cũng có thể cảm nhận được. Nhữnglúc như vậy nếu người đàn ông nói những lời lẽ mật ngọt với bà ta tức là hắnđang trục lợi đấy.

Với ý muốn hoàn toàn tìm hiểu rõ đấu trường của mình trướckhi thử tiến gần đến ngôi nhà của Nucingen, Rastignac muốn tự đặt mình vàochính cuộc sống trước kia của lão Goriot, và để biết được tiểu sử ông lão,Eugène đã thu thập được những thông tin cần thiết nhất giúp ích cho chàng.

Jean - Joachim Goriot, trước cách mạng, đơn giản lão chỉ làmột người công dân làm mì chuyên cần, thành thạo, tiết kiệm, và khá là táo bạokhi mua lại hẳn cả cơ nghiệp của ông chủ mình, ông này là nạn nhân trong cuộcnổi loạn năm 1789, Goriot đã mở cửa hàng của mình ở khu phố Jussienne, gầnHalle- aux- blés, với ý tưởng khôn ngoan là cùng lúc đảm nhiệm chức chủ tịch khuvực này, ông có thể dễ dàng kinh doanh nhờ vào sự giúp đỡ của các nhân vật quantrọng có ảnh hưởng nhất trong giai đoạn nhốn nháo này. Sự khôn ngoan ấy bắtnguồn từ gia cảnh nghèo đói của ông ta và có thể xuất phát từ tình hình giá ngũcốc ở Paris hồiđó vô cùng đắt đỏ. Dân chúng chen nhau trước tấm cửa kính để mua cho bằng đượcbột mì.

Năm ấy ông Goriot phát tài và số vốn liếng đó đã giúp ôngsau này buôn bán dễ dàng với ưu thế của kẻ giàu có. Những điều không thành côngxảy ra với một số người thì chẳng bao giờ xảy ra với ông. Thân phận trước đâyhay vẻ chân thật bên ngoài đã cứu giúp ông chăng. Vả lại tuy đã giàu có nhưngông chẳng làm hại ai nên cũng chẳng ai ghen ghét ông làm gì. Công việc buôn bánngũ cốc dường như đã lôi cuốn tất cả sự thông minh sáng suốt của lão. Vấn đề làở chỗ, lúa mì, bột nhào, hạt khô là phải nắm rõ chất lượng, nguồn gốc củachúng, phải bảo quản chúng cẩn thận, dự đoán về giá cả, được mùa hay mất mùalàm sao để có thể mua được ngũ cốc với một giá rẻ và xoay sở một mình như thếnào ở Sicile, Ucraine vì lão chẳng có một người phụ tá nào trợ giúp. Nhìn chungcách làm việc của ông thì thấy ông đúng là một nhà buôn bán đại tài. Nhẫn nạikiên trì tích cực năng động nhanh nhẹn trong mọi thứ. Ông là một con người nhìnxa trông rộng, biết tất cả và cũng giấu giếm tất cả. Nhưng khi rỗi rãi hoặc saunhững nỗi vất vả phải hứng chịu thì ông lại trở lại là một người thợ ngu độn vàthô lỗ, một con người không hiểu biết thậm chí không biết suy luận, không mảymay ham muốn những niềm vui tinh thần, tóm lại chỉ là một người giỏi ngu ngốcmà thôi. Những con người như thế này hầu như chẳng mấy khác nhau.

Ở những người này có thể thấy được những tình cảm cao siêutrong tâm hồn. Những tình cảm cố chấp choán đầy con tim ông phó mì, nó mang đitất cả những gì ấm áp của con tim cũng như nghề buôn bán phải huy động tất cảtrí thông minh trong bộ não. Vợ ông, là con gái duy nhất của ông chủ nông trạiBsie, được ông dành cho một tình yêu tôn kính vô bờ bến. Ông Goriot thực sự cảmphục người vợ nhạy cảm và quyến rũ, mảnh mai nhưng rất mạnh mẽ, những tính cáchấy tương phản hoàn toàn với ông. Nếu như có một tình cảm bẩm sinh của người đànông phải chăng đó là sự kiêu hãnh được thường xuyên bảo vệ phụ nữ? Nếu bạn thêmvào đó tình yêu thì nó trở thành lòng biết ơn sôi nổi của tất cả những ngườithẳng thắn đối với những lạc thú của họ; và bạn sẽ hiểu được những điều kì quặcvề tâm lý. Sau bảy năm sống hạnh phúc thì điều bất hạnh ập xuống đầu Goriot: vợông chết khi mà bà đang bắt đầu có ảnh hưởng với ông ngoài phạm vi tình cảm.Nếu vợ ông chưa chết có lẽ ông không còn là con người ngu ngốc nữa vì có thể bàta sẽ nhồi nhét vào đầu ông những hiểu biết về cuộc sống. Trong tình cảnh nàythì tình cha con của ông Goriot đã phát triển không bình thường. Bởi tình yêudành cho người vợ đã chết không tròn vẹn nên ông chuyển hết sang cho hai cô congái và lúc đầu họ làm cho ông luôn cảm thấy mãn nguyện.

Nhiều người giàu có rất muốn gả con gái cho Goriot, nhưngông nhất định không ưng ai mặc dù họ đưa ra rất nhiều cám dỗ. Ông cụ thân sinhra vợ quá cố của ông, người được ông Goriot kính trọng duy nhất, đã nói rằng:ông Goriot thề mãi chung thủy với vợ cho dù là bà đã mất. Ở cái khu chợ nàytoàn là những kẻ không có khả năng hiểu được điều cao thượng ấy. Họ giễu cợt vàgán cho ông một danh hiệu lố bịch. Người đầu tiên trong bọn họ, trong khi uốngrượu đã lôi cái danh hiệu đó ra và ngay lập tức bị ông Goriot tặng một quả đấmngã lộn cổ ở đầu khu phố Oblin. Sự tận tâm thiếu suy nghĩ, tình yêu thương nóngnảy và quá nâng niu của ông dành cho hai cô con gái ngày càng quá.

Một hôm do sự ghen ghét giữa hai cô con gái, một cô đã nóirằng chiếc xe chở cô chị vừa bị lật ngược, mong muốn ông đi khỏi nhà để tâmtình với một gã cùng buôn bán. Người cha sợ hãi tái nhợt mặt mũi và lập tức mắcmưu. Do những điều dối trá ấy và những tình cảm trái ngược luôn xảy ra nên ôngGoriot bị ốm liền mấy ngày, và rồi có kẻ vì nói xấu con gái ông đã bị ông tốngra khỏi khu buôn bán, sau đó nhân có cơ hội ông đã dẫn gã đó đến chỗ phá sản.

Sự giáo dục con cái của ông ngày càng vô lý.

Một người có tới hơn sáu mươi ngàn phơ- răng lợi tức nhưngchỉ dành cho cuộc sống của mình một nghìn hai, còn bao nhiêu chỉ lo thỏa mãnnhững đòi hỏi ngông cuồng của các cô con gái và điều ấy là hạnh phúc của ông.Ông còn cho mỗi cô một người hầu gái, và thật may mắn là những cô hầu ngườinông thôn rất thông minh hiểu biết; họ theo các cô mỗi lúc lên xe xuống ngựa. Cònhai cô con gái sống một cuộc sống của một bà hoàng có người cha giàu có. Cho dùnhững đòi hỏi tốn kém thế nào cũng chẳng bao giờ ông từ chối, ông chỉ mong đượcbù đắp lại bằng những cử chỉ âu yếm nhỏ nhoi của đứa con dành cho cha mà thôi.Goriot đặt các con gái của mình vào hàng thiên thần, và nếu cần thiết còn đượcđặt trên cả lão nữa, đúng là một người đàn ông đáng thương. Lão yêu cả nhữngcái xấu mà các cô con gái làm với lão. Khi các cô con gái của lão đến tuổi lấychồng, chúng có thể chọn cho mình một tấm chồng theo sở thích vì mỗi ngườitrong các cô đều có của hồi môn, một phần hai gia tài của bố mình. Anastasie đãcó những thiên hướng quý tộc và bá tước Restaud đã đưa cô rời khỏi nhà bố đẻmình để bước chân lên những nấc thang xã hội quyền lực. Delphine thích tiền: côđã cưới Nucingen, giám đốc ngân hàng gốc là người Đức trở thành nam tướcSaint- Empire. Goriot lại trở về với nghề làm mì. Các cô con gái và các cậu conrể của ông tỏ vẻ khó chịu, chướng tai gai mắt thấy ông tiếp tục buôn bán, mặcdù đó là tất cả cuộc sống của ông. Sau năm năm chịu đựng những lời thúc giụccủa chúng, ông thôi không buôn bán nữa, rút lui khỏi thương trường với số tiền bán cửa hàng và một ít tiền trong năm năm kinh doanh vừa qua. Số tiền này theo sự tính toán của Vauquer là khoảng tám đến mười vạn phơ- răng.

Điều bắt buộc ông phải vào ở trong quán trọ là do những côcon gái ông - do sự cưỡng bức của chồng - đã chối bỏ ông ở trong nhà chúng vàthậm chí không được gặp ông một cách công khai nữa.

Những điều kể trên biết được là do ông Maret - người đã mualại cửa hàng của ông Goriot - cung cấp, ông này hiểu rất rõ gia đình ông lão Goriot.

Những điều mà công tước Langeais nói với Eugène hôm trướcnay đã là sự thật. Đến đây có thể kết thúc phần mở đầu tấn bi kịch Paris âm thầm nhưng vô cùng bi đát và kinh khủng này.