- Xin chào, ông người Bồ Đào Nha vừa nói vừa bước vội ra cửakhi mà Eugène đi vào trong phòng khách xinh xắn mờ mờ hồng, nơi mà sự xa hoa cóvẻ chỉ là sự thanh lịch.

- Tối nay chúng mình không đi xem kịch ư? Bà Beauséant vừanói, vừa quay đầu lại liếc nhìn ngài hầu tước.

- Tôi không thể, ông ta vừa nói vừa cầm nắm cửa.

Bà Beauséant đứng dậy, gọi ông ta lại gần, không hề có mộtchút chú ý đến Eugène, đang đứng nghiêm, ngây ngất trước cái vẻ lấp lánh, lộnglẫy của sự giàu sang phô ra làm Eugène như đang sống ở thế giới của những câuchuyện cổ tích Ả rập và không biết là mình chui vào đâu khi đứng trước ngườiđàn bà này nếu như không được bà ta để ý.

Bà tử tước giơ tay phải chỉ, và bằng một cử chỉ xinh xắn rahiệu cho ngài hầu tước một chỗ ngồi trước bà ta. Trong hành động này, có một sựđộc đoán say mê vô cùng mãnh liệt khiến hầu tước bỏ tay khỏi cái nắm cửa vàquay trở lại. Eugène nhìn ông ta với ánh mắt ghen tị.

- Đó, chàng trai tự nhủ, anh chàng đi trên chiếc xe đẹpđẽ. Nhưng phải chăng là do những chú ngựa khoẻ mạnh, những bộ chế phục và tiềnvàng nhiều để có được cái liếc nhìn của một người đàn bà Paris? Con quỷ của sự xa hoa đã cắn chặtchàng, sự say mê đã thấm vào chàng, sự khát khao tiền vàng đã làm cổ họng chàngcháy bỏng. Chàng có một trăm ba mươi phơ- răng để chi tiêu trong một quý. Bố mẹ,anh chị em, cô dì, chú bác của chàng, tất cả không tiêu hết hai trăm phơ- răngmỗi tháng. Làm một phép so sánh nhanh chóng giữa hoàn cảnh hiện nay của chàngvà mục đích cần phải đạt đến đã làm cho chàng ngơ ngẩn cả người.

- Tại sao, bà tử tước vừa cười vừa nói: - các ông không thểvượt qua được những người Ý lãng tử sao?

- Công việc làm ăn. Tôi sẽ ăn tối ở nhà ngài đại sứ quánAnh.

- Ông sẽ rời bỏ họ.

Khi mà một người đàn ông không chung tình, thì buộc hắn phảidùng hết lời nói dối này đến lời nói dối khác. Vì vậy ngài Ajuda vừa nói vừacười:

- Bà muốn thế ư?

- Vâng, tất nhiên.

- Đó là cái mà tôi tự mình muốn nói, ông ta vừa đáp vừa cốnhìn nàng với ánh mắt tình tứ, ánh mắt đã từng làm yên tâm nhiều phụ nữ khác.Ông ta cầm tay bà tử tước, hôn bà, và ra đi.

Engène vuốt tóc và nghiêng mình chào, tin rằng bà Beauséantsẽ nghĩ đến mình; bỗng nhiên bà đứng phắt dậy vội vàng đi lên cầu thang, đếncửa sổ và nhìn ông Ajuda khi mà ông đang lên xe; bà ta lắng nghe mệnh lệnh vànghe thấy người phục vụ nhắc lại cho người đánh xe: "Nhà ngài Rochefide". Nhữngtừ và cách mà ông Ajuda ngồi vào xe như tia chớp trừng phạt đối với người đànbà này. Những thảm hoạ kinh khủng nhất trong giới thượng lưu chắc không vượtquá được điều ấy. Bà tử tước trở lại phòng ngủ, ngồi vào bàn, và cầm một tờgiấy xinh xắn và viết. "Vì ông ăn tối tại gia đình Rochefide chứ không phải nhàông đại sứ quán người Anh, nên ông phải có bổn phận giải thích cho tôi, tôi đợiông".

Sau khi đã vạch vài nét chữ viết nguệch ngoạc do tay run, bàviết một chữ C có nghĩa là Claire de Bourgogue và bấm chuông gọi gia nhân.

- Jacques, bà nói với tên hầu vừa đến, - anh hãy đến nhà ôngRochefide lúc 7 giờ 30 phút, anh sẽ hỏi ngài hầu tước d’Ajuda. Anh đưa mẩu giấynày cho ông ta mà không cần trả lời; nếu ông ta không ở đấy thì anh quay về vàtrả lại tôi bức thư.

- Thưa bà, có người đợi bà trong phòng khách.

- Chao ôi! Đúng thật, bà vừa nói vừa đẩy cánh cửa.

Engène đã bắt đầu cảm thấy khó chịu, cuối cùng chàng nhậnthấy bà tử tước nói với chàng bằng một giọng mà sự xúc cảm đã làm cho những sợitơ lòng của chàng xao xuyến: "Xin lỗi ngài, tôi có một vài từ cần viết, bây giờtôi là tất cả đối với ông". Bà ta nói mà không biết là mình nói gì, vì bà đangmải nghĩ ngợi: "À, ông ta muốn lấy cô Rochefide. Mà ông liệu có được làm ngườitự do không? Buổi tối nay, cuộc hôn nhân sẽ bị phá vỡ, hoặc là mình...nhưngngày mai sẽ không còn là vấn đề đó nữa."

- Cô em họ của tôi... Eugène nói.

- Hả? Bà tử tước vừa liếc nhìn chàng bằng ánh mắt bề trênlàm cho cậu sinh viên phát ớn.

Eugène hiểu cái hả này. Trong khoảng ba giờđồng hồ gần đây chàng đã biết rất nhiều thứ khiến chàng luôn cảnh giác.

- Thưa phu nhân, chàng nhắc lại khi mà mặt đã đỏ bừng. Chàngchần chừ. Sau đó nói tiếp: - Xin hãy tha thứ cho tôi; tôi cần nhiều sự che chởmà phu nhân là người thân nhất chắc sẽ không từ chối.

Bà Beauséant nở một nụ cười buồn: bà ta cảm thấy sự bất hạnhgầm lên trong không khí sắp sửa rơi xuống đầu mình.

- Nếu như phu nhân hiểu được hoàn cảnh của gia đình tôi hiệnnay, chàng nói tiếp, thì bà sẽ thích đóng vai như những bà tiên cứu rỗi đứa trẻlàm tiêu tan đi những lo lắng, trở ngại của nó.

- Ê này! Ông anh họ của tôi, bà vừa nói vừa cười, tôi có íchgì đối với anh?

- Tôi cũng không biết chính xác nữa. Nhưng chỉ một điều làmối thân thuộc của phu nhân dành cho tôi cũng đem lại cho tôi biết bao hạnhphúc. Tôi muốn nói bao điều nhưng phu nhân đã làm rối loạn hết lên rồi. Ôichao! Tôi vừa muốn xin ý kiến phu nhân vừa muốn được che chở và sẵn sàng chếtvì phu nhân.

- Ông sẽ giết chết ai đó vì tôi chứ?

- Tôi sẽ giết hai người nào đó, Eugène nói.

- Trẻ con thật! Phải, anh là một thằng trẻ con, bà ta nói vàcố kìm nén những dòng nước mắt; anh sẽ yêu chân thành chứ, hỡi ông anh họ?

- Vâng. Chàng vừa nói vừa gật đầu.

Bà tử tước đã thực sự chú ý đến cậu sinh viên vì một câu trảlời của người đầy tham vọng. Bà cho người miền nam là như vậy đó theo cách nhìnvà suy nghĩ ban đầu của bà. Qua hai lần viếng thăm phòng khách của hai quí bà,chàng đã nghiên cứu được một bộ luật của riêng Paris mà không có một trường nào dạy cả.Nếu thuộc và ứng dụng nó tốt thì sẽ đạt được mọi điều mà mình mong muốn.

- À, tôi hiểu, Eugène nói. - Tôi đã chú ý bà Restaud tại nhàkhiêu vũ của phu nhân, sáng nay, tôi đã đến nhà bà ấy.

- Ông đã làm phiền bà ấy quá, bà Beauséant vừa nói vừa mỉmcười.

- A, đúng, tôi là một kẻ không biết gì và để mặc cho mọingười chê cười, nếu phu nhân từ chối giúp tôi. Tôi chắc rằng rất là khó khăn đểgặp một người đàn bà trẻ, đẹp, giàu có, lịch sự mà rảnh rỗi ở Paris này, và tôicần một người phụ nữ dạy tôi cái mà phu nhân và những người phụ nữ khác biếtcùng với những lời giải thích rõ ràng: cuộc sống. Vì thế tôi đến với bà để xinbà giải đáp cho một ẩn số, và mong bà hãy nói cho tôi về bản chất của sự ngudốt nào đó mà tôi đã mắc phải với bà. Tôi đã nói về một lão...

- Bà công tước Langeais…

Jacques bước vào ngắt lời cậu sinh viên, khiến chàng ta làmcử chỉ của một người đàn ông bị phật ý một cách mạnh mẽ.

- Nếu anh muốn thành công, bà tử tước thấp giọng nói, thìtrước hết anh cũng không nên vội vàng.

- À. Xin chào, người bạn thân thiết, bà ta vừa nói vừa đứngdậy đón bà công tước và bắt tay bà này với rất nhiều cử chỉ thân thiết mà lẽ rabà ta có thể chứng tỏ đối với một người chị. Bà công tước đáp lại bà bằng nhữngcử chỉ dịu dàng mơn trớn nhất.

- Đó là hai người bạn tốt, Rastignac tự nhủ. - Có lẽ bây giờmình sẽ có được hai người che chở; cả hai người đàn bà này cần phải có nhữngtình cảm giống nhau. Mong rằng bà kia cũng sẽ lưu ý tới mình.

- Tôi cảm thấy thật hạnh phúc khi được gặp bà - phu nhânBeauséant nói.

- Bởi tôi đã thấy ông d'Ajuda Pinto đi vào nhà ôngRochefide, và vì vậy tôi nghĩ rằng bà đang ở nhà một mình.

Bà Beauséant không hề mím môi, không đỏ mặt, ánh mắt của bàvẫn vậy, trán của bà đã có vẻ sáng ra trong khi bà công tước nói những lời đó.

- Nếu tôi biết rằng bà bận bịu... bà công tước lại nói tiếpkhi quay về phía Eugène.

- Ngài Eugène de Rastignac, một trong những người họ hàngcủa tôi - bà tử tước nói. Bà có nhận được tin tức gì về đại tướng Montriveaukhông? Sérisy hôm qua đã nói cho tôi rằng người ta không gặp ông ta nữa, hômnay bà đã đón tiếp ông ấy ở nhà bà chăng?

Bà công tước mà mọi người nghĩ rằng đã bị ngàiMontriveau từ bỏ, bà ta vô cùng say mê ngài Montriveau, cảm thấy đau nhói tronglòng khi nói tới vấn đề này. Bà đỏ bừng mặt mà đáp:

- Ông ấy ở nhà thờ hôm qua.

- Ông ấy đến đấy à? bà Beauséant nói.

- Chưa, bà công tước lại nói, và để lộ những sự ác ý qua cáinhìn của mình, dĩ nhiên bà biết rằng, ngày mai việc công bố kết hôn giữa ngàid'Ajuda Pinto và cô Rochefide sẽ được công khai chứ?

Câu nói này quả nhiên đã làm bà tử tước bị thương tổn tộtđộ, dù vậy bà vẫn gượng cười nói:

- Dư luận này có lẽ làm cho bọn ngu dốt có cớ để chế giễungười khác. Tại sao một người danh giá nhất Bồ Đào Nha lại đưa vào nhà mình mộtkẻ mang dòng họ Rocherfide? Dòng họ này trước kia đâu phải là cao quí gì.

- Nhưng nghe nói nhà ấy sẽ cho cô Rocherfide hai trăm nghìnphơ- răng làm của hồi môn đấy.

- Điều này chắc ngài Ajuda chẳng để tâm đâu, ông ta đã quágiàu rồi.

- Này, bà bạn thân mến, cái cô Rocherfide đó cũng rất duyêndáng.

- Vậy ư? Hôm qua ông ta ăn tối ở đó và mọi việc đã xong xuôirồi. Tôi thật ngạc nhiên vì bà không biết điều đó. Thôi Berthe, họ nói, sẽ soạnra hai trăm nghìn quyển sách mới nhất đấy. Ngài d'Ajuda rất giàu có để thựchiện những dự tính này...

- Thôi mà, bạn thân mến, cô Rochefide rất duyên dáng…

- Vậy thưa ông, ông đã mắc phải sự dại dột nào vậy? BàBeauséant quay sang Eugène nói. Anh chàng đáng thương này bị ném bỏ vào thếgiới vô cùng mới mẻ, khiến anh ta chẳng hiểu gì, Antoinette thân mến của tôi.Bà hãy đối xử tử tế đối với anh ta, ngày mai chúng ta lại tiếp tục tâm sự vềđiều đó. Ngày mai, bà thấy không, mọi thứ sẽ chính thức, và chắc chắn có thể sẽlà không chính thức.

Bà công tước quay nhìn Eugène, một trong những cái nhìn ngạonghễ bao trùm người đàn ông từ chân đến đầu, làm cho anh ta bị đẩy vào tìnhtrạng của một người vô dụng.

- Thưa bà, không ngờ tôi đã thọc dao găm vào tim bà Restaudrồi. Vì tôi không ngờ, đó là lỗi của tôi - Chàng sinh viên nói, và chàng cũngvừa nhờ có trí thông minh mà kịp hiểu được những điều châm chọc chua cay saunhững lời nói trìu mến của hai người đàn bà này. Có lẽ chàng còn phải giáp mặtnhiều lần với những kẻ chuyên gây thương tích cho người khác nhưng họ cũngkhông biết được nỗi đau do vết thương ấy gây ra như thế nào. Chàng sợ một ngàykia sẽ trở thành một người vụng dại không biết lợi dụng gì cả mà tất cả mọingười đều có thể cười chê được.

Bà Beauséant nhìn chàng sinh viên với ánh mắt chứa chan tìnhcảm chỉ có ở những tâm hồn cao thượng. Cái nhìn này như một liều thuốc xoa dịuđi vết thương trong tim chàng bởi đôi mắt của bà công tước nhìn chàng lúctrước.

- Phu nhân chắc hẳn nghĩ rằng tôi vừa mới được đón nhận tấmlòng khoan dung từ ngài bá tước Restaud ư? Bởi vì, chàng vừa nói vừa quay vềphía bà công tước với một vẻ vừa kính cẩn vừa ranh mãnh, thưa bà, cần phải nóivới bà rằng tôi chỉ là một cậu sinh viên quỷ sứ đáng thương mà thôi, rất côđơn, rất nghèo khổ...

- Thưa ông Rastignac, ông đừng nói điều đó. Chúng ta khôngbao giờ muốn làm những điều mà người ta không muốn làm với người phụ nữ khác.

- Ôi chao! Eugène kêu, tôi mới chỉ có 22 tuổi, cần phải biếtchịu đựng những điều bất hạnh ở độ tuổi này. Vả lại, tôi đang xưng tội; vàkhông thể không quỳ xuống trong một phòng xưng tội nào đẹp đẽ xinh xắn như ởđây: người ta phạm tội ở nơi này và người ta phải thú tội với người ở nơi khác.

Bà công tước nghe bài luận văn chống tôn giáo này với một vẻlạnh nhạt rồi bà nói với bà tử tước:

- Ông đây....

Bà Beauséant đã bật lên cười một cách tự nhiên vì ông anh họcủa mình và cả bà công tước.

- Bà bạn thân mến của tôi, ông ta mới đến và đang tìm kiếmmột cô giáo dạy cho ông ta biết phép thanh lịch.

- Thưa bà công tước - Eugène nói tiếp - chắc không trái vớitự nhiên nếu như tôi muốn bước đầu được tìm hiểu những bí mật của cái làm chúngta say mê chứ? Nào, chàng thầm nghĩ, có lẽ mình đang nói những câu mới học đượccủa anh thợ cắt tóc đây mà.

- Nhưng bà Restaud, tôi tưởng rằng bà là học trò của ngàiTrailles, bà công tước nói.

- Tôi chẳng biết gì về điều đó, thưa bà, cậu sinh viên nhắclại. Cho nên tôi xông vào giữa họ, thật là ngốc nghếch. Cuối cùng, tôi rất hợpý với người chồng, nhưng ngay sau đó, tôi thấy mình bị một người đàn bà làm chođau khổ, khi mà tôi nói với họ rằng tôi biết gã đàn ông vừa mới ra khỏi nhà quacầu thang bí mật, và ông ta đã ôm bà bá tước lúc ở hành lang.

- Ai vậy? cả hai người đàn bà nói.

- Một ông già thuê trọ với giá 40 phơ- răng mỗi tháng ở giữavùng ngoại ô Saint Marceau, cũng như tôi, một cậu sinh viên nghèo; đấy là mộtngười bất hạnh thực sự khiến mọi người chế nhạo mà chúng tôi gọi là lão Goriot.

- Thôi mà, ông thật là ngây thơ, bà tử tước thốt lên, bàRestaud chính là cô Goriot.

- Con gái của một gã làm mì, bà công tước lại nói, người phụnữ bé nhỏ được giới thiệu trước hoàng thượng ngày hôm đó lại là con gái củangười bán bánh ngọt. Bà còn nhớ không bà bạn? Hoàng thượng cũng phải cười, vàđã nói một từ rất hay bằng tiếng la tinh. Những người, thế nào nhỉ, nhữngngười...

- Ejusdem farinoe ([4]).

[[4]:Thành ngữ Latinh, có nghĩa là cùng một giuộc.]

Eugène nói:

- À, đó là bố của nàng ư? Cậu sinh viên nhắc lại với một cửchỉ rất kinh ngạc.

- Đúng thế, người đàn ông nhân từ này có hai đứa con gái màông rất say mê, mặc dù cả hai gần như đã không chịu nhận ông.

- Đứa thứ hai đã lấy một ông chủ ngân hàng người Đức, bà tửtước vừa nói vừa nhìn bà Langeais, hay còn là nam tước Nucingen? Cô ta có phảitên là Delphine? Có phải là cô bé tóc hoe có tòa nhà gần nhà hát kịch Opera,cũng hay đến xem kịch, và cười rất to để được chú ý đến?

Bà công tước cười tủm và nói:

- Thôi, bạn thân mến, tôi phục bà đấy. Tại sao bà lại bậntâm đến những con người đó? Nên yêu say đắm, như là Restaud vậy, để được tônvinh cái tên Anastasie ấy. Ô! ông ta chẳng phải là một tên lái buôn tốt bụngđâu? Cô ta nằm trong bàn tay của ông Trailles và ông này sẽ làm cho cô ta khốnđốn đấy.

- Họ không chịu nhận cha mình? Eugène nhắc lại.

- Phải, cha của chúng, người cha, một người cha, bà tử tướclại nói, một người cha tốt đã cho chúng cuộc sống, đã cho mỗi đứa năm hoặc sáutrăm nghìn phơ- răng của hồi môn để tạo hạnh phúc khi mà gả chồng cho chúng, vàchỉ giữ lại cho mình từ 8 đến 10 nghìn phơ- răng lợi tức. Ông tin rằng những đứacon của mình sẽ vẫn là những đứa con mình như hồi nào, và ông đã tạo ra hai giađình, hai căn nhà nơi mà ông được tôn thờ, được nuông chiều, được chăm lo.Nhưng chỉ trong hai năm, những đứa con của ông ta đã đuổi ông ta khỏi cuộc đờichúng như một người khốn khổ...

Nghe những điều ấy Eugène rưng rưng nước mắt. Chàng vừa bướcvào chiến trường của nền văn minh thượng lưu, đang say mê với niềm tin trẻtrung thì bắt gặp một tình cảm gia đình cao cả, một tình cảm trong sáng. Nhữngcảm xúc thiết thực vô cùng dễ lây đến nỗi trong một lúc cả ba người im lặngnhìn nhau.

- Ôi? Lạy Chúa, bà Langeais nói, phải, điều đó thật là kinhkhủng, vậy mà hàng ngày chúng ta vẫn phải chứng kiến nó. Chẳng lẽ điều đó lạikhông thể lý giải được hay sao? Này bạn thân mềm Hãy nói cho tôi biết đi, chẳnglẽ chưa bao giờ chị nghĩ đến con rể của mình ư? Đúng, một cậu con rể và rồichúng ta sẽ phải nuôi nấng đứa con mình cho nó, chị hoặc tôi, chúng sẽ ràngbuộc với ta bởi hàng nghìn mối liên kết, khi đó đứa trẻ chào đời sẽ là niềm vuicủa cả gia đình trong mười bảy năm, Lamartine đã nói, đứa trẻ có một tâm hồntrong trắng và rồi sau đó trở thành một người độc ác. Khi người đàn ông nàymang đi đứa con gái chúng ta hắn đã coi tình yêu của mình như một cái rìu đếcắt đứt sợi dây tình cảm trong trái tim và da thịt của con bé này đối với giađình mình. Mới hôm trước, con gái của chúng ta là tất cả đối với chúng ta, vàngược lại, chúng ta đối với nó cũng vậy; đến hôm sau nó trở thành kẻ thù củachúng ta. Liệu chúng ta có nên nhìn vào cảnh bi đát này khi mà hàng ngày nó vẫndiễn ra không? ở đây, cô con dâu xấc láo với ông bố chồng khi ông ta dành tấtcả mọi thứ cho cậu con trai của mình. Và kia, cậu con rể còn đuổi mẹ vợ mình rakhỏi cửa chứ. Tôi muốn hỏi còn đâu là đạo lý nữa trong xã hội ngày nay; nhưngbi kịch mà cậu con rể tạo dựng ra thật là khủng khiếp, không kể đến cuộc hônnhân của chúng ta ngày nay cũng trở thành một điều ngu ngốc. Tôi đã thấy rõ baochuyện xảy đến với lão già làm mì sợi này Tôi tin vào trí nhớ của mình, lãoForiot ấy...

- Goriot chứ, bà...

- Phải, cái lão Moriot này đã từng giữ chức chủ tịch chi bộtrong thời kỳ cách mạng; ngay cả trong lúc cơ cực nhất lão ta cũng biết giữ bímật đấy, và cùng thời gian ấy, lão bắt đầu cơ nghiệp của mình bằng cách bán bộtmì đắt mười lần so với giá của nó. Lão ta đã có nhiều bột như lão mong muốn.Người quản gia của bà tôi đã bán bột cho ông ta để có được một khoản tiền kếchsù. Lão Goriot chắc chắn đã chia phần cho tất cả mọi người trong ủy ban SalutPublic. Tôi nhớ rằng người quản gia đã nói với bà tôi rằng bà cứ yên tâm mà ởlại Granvilliers, bởi vì lúa mì của bà đã có cái giấy chứng nhận quyền công dânrất có giá trị. Thật ngạc nhiên! Lão Loriot chỉ có một niềm đam mê là bán lúamì cho những người thợ chuyên cắt quần áo Người ta nói Loriot rất yêu quí cáccô con gái của lão. Lão ta đã gả đứa con lớn cho nhà Restaud, đứa còn lại thìlàm vợ nam tước Nucingen, một giám đốc ngân hàng giàu có làm trong nền quân chủbảo hoàng. Chắc các bạn hiểu rằng, dưới thời đế chế, hai cậu con rể không cảmthấy quá phật ý khi có lão già chín ba tuổi này ở trong nhà họ; điều đó cũng cóthể xảy đến với Buonaparte. Nhưng khi những người thuộc dòng họ Bourbons quaytrở lại, ông lão là vật ngăn cản ông Restaud và ngài giám đốc ngân hàng. Các côcon gái thường thì rất yêu bố mình nên đã muốn dọn món thịt dê và bắp cải rađãi bố và chồng; khi các cô không có ai, các cô mới nhận lão Goriot làm bố, cáccô đã tưởng tượng ra những lời lẽ dịu dàng nói với bố của mình nào là "Bố, hãyđến với chúng con, chúng con sẽ hạnh phúc hơn, bởi vì chúng con chỉ có mộtmình?"... Tôi, người tin ở chính mình, tôi tin rằng những tình cảm thực sự chỉcó được ở trong mắt và trí thông minh: vì vậy trái tim của lão già khốn khổchín ba tuổi này đã bị chảy máu. Khi lão nhận thấy các con lão phải xấu hổ vìmình; ông lão nhận thấy rằng ông đã gây nguy hại cho các cậu con rể của mình màcác cô con gái của ông thì yêu thương chồng chúng. Vì vậy, cần phải hy sinh.Ông lão đã hy sinh, bởi vì ông lão là bố. Ông lão đã tự loại trừ chính mình.Nhìn các cô con gái hài lòng, ông lão hiểu rằng ông lão làm thế là đúng. Ông bốvà những đứa con đã trở thành những kẻ tòng phạm cho chính những hành động đángkhinh bỉ này.

Chúng ta nhìn thấy điều đó ở khắp mọi nơi. Có phải lãoGoriot này đã không để lại một vết bẩn dầu mỡ trong phòng khách của các con gáimình không? Lão rất ngại khi ở trong đó, lão cảm thấy buồn tẻ và chán nản. Điềuđến với ông bố này cũng có thể đến với người phụ nữ xinh đẹp nhất cùng ngườiđàn ông mà cô ta yêu thương nhất: nếu cô ta chán ngán nhìn hắn thì hắn lại rađi, hắn sẽ làm những hành động hèn nhát để chạy trốn nó. Tất cả tình cảm đềunằm ở những hành động hèn nhát đó. Trái tim của chúng ta là một kho báu, nếulàm cạn kho báu đó trong chốc lát, các bạn sẽ bị sạt nghiệp. Chúng ta không thathứ cho một người đàn ông không có đến một xu dính túi khi ông ta bộc lộ tìnhcảm. Ông bố này đã cho tất cả. Trong hai mươi năm, ông dành trọn tình thươngcủa một người mẹ, tình yêu của một người cha cho các con mình; rồi một ngày ôngcụ cho đi tất cả cơ nghiệp của mình. Quả chanh đã bị vắt kiệt, rồi chính các côcon gái lại đem miếng chanh ấy vứt bỏ ở góc đường đi.

- Con người thật là bẩn thỉu, bà tử tước vừa nói vừa tháochiếc khăn choàng vai ra và không hề ngước mắt, vì bà đang cố gắng lắng nghenhư nuốt từng câu chữ để hiểu những gì bà Langeais kể lại.

- Bẩn thỉu ư? Ồ không, bà công tước nhắc lại, Cuộc đời làthế đấy. Vì vậy nếu tôi nói điều đó với bà, tức là tôi không phải là người dễbị lừa trên thế gian này. Tôi cũng nghĩ như bà, bà ta vừa nói vừa nắm tay bà tửtước. Thế gian này là một vũng bùn, chúng ta hãy cố gắng giữ lại những gì gọilà thanh tao. Bà ta đứng dậy, hôn lên trán bà Beauséant rồi nói tiếp: "Lúc này,bà thật là đẹp, bà bạn thân mến của tôi ạ. Bà có những sắc thái đẹp nhất mà tôichưa bao giờ nhìn thấy". Rồi bà ta ra ngoài sau khi khẽ nghiêng đầu chàoEugène.

- Lão Goriot tuyệt vời đấy chứ! Eugène nói rồi nhớ lại cáiđêm lão ngắm bộ đồ bạc mạ vàng.

Bà Beauséant không nghe thấy, bà đang suy tư. Thời gian imlìm trôi đi, trong một trạng thái sững sờ đến xấu hổ, cậu sinh viên đáng thươngtiến thoái lưỡng nan chẳng nói chẳng rằng gì.

- Con người thật bẩn thỉu và độc ác, cuối cùng bà tử tướcnói. Ngay khi số phận đen tối đến với chúng ta, sẽ có ngay một người bạn đến đểsẵn sàng nói với chúng ta về điều đó, và sẵn sàng đâm vào con tim chúng ta bằngmột con dao găm, khiến cho chúng ta đau đớn nhìn ngắm cái cán của nó ư? Đó làsự sỉ vả, sự chế nhạo! Phải rồi, ta sẽ tự bảo vệ mình. Bà ta ngẩng đầu đúng nhưphong cách của một bà lớn, và sự lanh lợi toát lên từ đôi mắt kiêu hãnh. - Ủa?Cậu còn ở đó sao? bà ta nhìn Eugène.

- Còn, chàng nói một cách thảm hại.

- Này? Cậu Rastignac, hãy đối xử với cuộc đời này đúng vớibản chất của nó. Cậu muốn biết điều đó, ta sẽ giúp cậu. Cậu sẽ nhìn thấy sự hưhỏng của người đàn bà nó sâu đến mức nào. Rồi cậu sẽ cảm thấy khinh bỉ đến độnào trước tính sĩ diện kiêu căng đến khốn khổ của bọn đàn ông. Mặc dù tôi đãđọc cuốn sách đời người, tuy nhiên có những trang tôi vẫn chưa biết đến. Bâygiờ thì tôi biết tất cả. Cậu càng tính toán lạnh lùng, cậu sẽ càng đi đến đíchtrước. Đánh không thương tiếc, cậu sẽ được thiên hạ sợ. Chỉ chấp nhận nhữngngười đàn ông và những người đàn bà như những con ngựa đưa thư mà cậu sẽ để mặccho nó mệt lử qua mỗi trạm nghỉ tiếp sức thôi, cậu sẽ đến được đỉnh cao của dụcvọng. Hãy nhìn xem, cậu sẽ chẳng là gì ở đây cả nếu không có một phụ nữ quantâm đến cậu. Người phụ nữ mà cậu cần phải trẻ trung, giàu có và rộng lượng.Nhưng nếu cậu có tình cảm thực sự, hãy giấu nó đi như một tài sản; đừng bao giờđể tài sản đó bị nghi ngờ, anh bạn sẽ mất tất cả đấy. Cậu sẽ không còn là kẻtàn nhẫn nữa nếu cậu trở thành nạn nhân. Nếu cậu chưa bao giờ yêu, hãy giữ lạithành bí mật của mình, đừng giao nó trước khi biết rõ về người mà cậu muốn mởtrái tim mình. Để cố giữ tình yêu này trước khi nó không còn tồn tại nữa, cậunhớ hãy học cách đề phòng cái thế giới này. Hãy nghe tôi, Miguel... (bà tanhầm lẫn tên một cách ngớ ngẩn mà không hề nhận ra điều đó) Còn gì ghê sợ bằngviệc ông bố bị bỏ rơi bởi hai cô con gái của mình, chúng mong cho ông chết đi.Đó là sự tranh đua của hai chị em gái. Restaud có con, vợ chàng đã được chấpnhận; nhưng còn em gái cô ta, người em gái giàu có, quý bà Delphine de Nucingenxinh đẹp, vợ của một người đàn ông có tiền bạc, nhưng có thể chết vì buồn sầu;lòng ghen ghét cắn xé cô ta, cô ả đứng cách xa chị gái mình; giờ đây chị em họcó còn là chị em nữa? Hai con người này từ mặt nhau như họ từ bỏ chính bố đẻcủa mình. Như thế, cái cô nàng Nucingen sẵn sàng hít tất cả những bụi bặm ở phốSaint - Lazare và phố Grenelle để được đến nhà tôi. Cô ta đã tin rằng de Marsaysẽ làm cho cô đạt được mục đích của mình, cô ta tình nguyện làm nô lệ cho deMarsay, quấy rầy de Marsay. De Marsay cũng lo lắng một chút cho cô ả. Nếu cậuđược giới thiệu tôi với cô ấy, cậu sẽ là người đáng yêu nhất, cô ta sẽ si mêcậu. Cậu hãy yêu cô ấy nếu cậu có thể, nếu không cậu hãy lợi dụng cô ta. Tôi sẽnhìn cô ta một hay hai lần, vào buổi dạ hội lớn, cảnh tượng lúc ấy rất ồn ào;nhưng tôi sẽ chẳng bao giờ nhìn thấy cô ta vào buổi sáng đâu đấy. Tôi sẽ chàoquý cô đó, thế là đủ. Cậu đã tự đóng cửa nhà bà bá tước vì đã gọi tên lãoGoriot. Phải rồi, bạn thân mến, cậu đến nhà phu nhân Restaud hai mươi lần, thìhai mươi lần cậu đều sẽ thấy bà ta vắng mặt. Hãy nhớ lại xem. Này! chỉ có lãoGoriot mới có thể đưa cậu đến gần Delphine de Nucingen. Quý bà Nucingen xinhđẹp sẽ là một bảng hiệu cho cậu. Các đối thủ của cậu, những người bạn của cậu,những người bạn tốt nhất của cậu đều muốn cậu chinh phục được người đàn bà xinhđẹp đó. Có những người phụ nữ chỉ yêu những người đàn ông đã có người phụ nữcủa đời chàng, có những trưởng giả đáng thương, đội những chiếc mũ của chúngta, hy vọng rằng sẽ có được những phong cách của chúng ta. Cậu sẽ thành côngở Paris,thành công là tất cả, đó là chìa khoá của quyền lực. Nếu như giới phụ nữ tìmthấy ở cậu về tinh thần, tài năng, thì giới đàn ông tin vào điều đó, nếu cậukhông làm họ thất vọng. Như vậy cậu có thể mong ước mọi điều, cậu sẽ được tớimọi nơi. Cậu sẽ biết mọi cái trên thế giới, của những người dễ bị lừa gạt vànhững kẻ lừa đảo. Cậu đừng rơi vào trong số những người dễ bị lừa gạt và cũngđừng là một trong số những kẻ lừa đảo. Tôi sẽ chỉ cho cậu cái kim chỉ nam đểvào trong cái mê cung này, đó là tên họ tôi, dòng dõi tôi. Đừng làm hỏng nó - bà ta nói trong khi uốn cong cổ mình và đưa cái nhìn của một bà hoàng về phíacậu sinh viên - hãy mang cái đó còn nguyên vẹn về cho tôi. Thôi, hãy để tôi yênnhé. Chúng tôi, những người phụ nữ, chúng tôi cũng phải chiến đấu cho cuộc sốngcủa chúng tôi.