Hải Phòng, nơi ba năm về trước, tôi đã từng đổ bộ dưới sự chỉ huy của Leclerc, vị tướng huyền thoại ấy mà mỗi người đều tự hào khi được nói câu: “Tôi phục vụ trong đơn vị của Leclerc” và ông là người mỗi khi có vụ chạm trán nghiêm trọng, chúng tôi lại thấy ông tay chống chiếc “can” tới nơi. Cả một khoảng cách lớn giữa một con người như vậy với vị tiểu đoàn trưởng nhỏ nhoi của chúng tôi, là con người muốn đổi mới quân đội của chúng ta nhưng lại không cảm thấy thoải mái khi nắm trong tay tám trăm chiến binh của mình.

Thành phố không có gì thay đổi. Cảm thấy hơi buồn, chắc chắn như vậy, khi nghĩ tới những giờ phút đã sống trong cái thành phố này, nơi tôi từng tìm kiếm một trạng thái thăng bằng nào đó... Phòng cà phê của khách sạn Thương Mại với những cô gái hấp dẫn vẫn luôn luôn chật ních các quân nhân. May thay, quân Việt ở cách xa nơi đây. Cần phải chăm lo đến việc này, kiểm tra lại khả năng và tính vững vàng của đại đội của tôi. Thiếu tá Chateau Jobert, còn gọi là Conan, một sĩ quan dù đã nổi danh vào thời kỳ đó, theo dõi chung chung một vài đơn vị quân dù ở xứ Bắc Kỳ. Ông giới thiệu với chúng tôi tình hình lộn xộn lúc đó, thái độ ứng xử mà chúng tôi cần có.

Thân hình nhỏ nhắn, niềm nở, khôn khéo, ông khiến cho tôi cảm giác ông là con người rất láu lỉnh. Sau này tôi còn gặp lại ông ở Algérie, ở đó tôi và ông, mỗi người chỉ huy một trung đoàn quân dù, ông ấy sẽ coi tôi là một trong số những kẻ thù quyết liệt nhất, trong khi tôi đánh giá ông ấy như là một đồng ngũ ưu tú. Có thể là chuyện ghen tức, điều đó âu cũng là lẽ thường tình của con người bởi sau này người ta sẽ nhắc tới hơi quá về cái tay Bigeard này, con người trong lúc này không đòi hỏi gì nhiều đến thế và Conan không biết được là một ngày nào đó ông ta sẽ chuyển qua tổ chức O.A.S1. Cuộc đời tiến triển là như vậy đấy.

Trong vòng hai tháng, chúng tôi hoạt động trên vùng đồng bằng, làm nhiệm vụ tăng viện cho một vài binh đoàn, ở đó tôi chẳng có sáng kiến gì nhiều và phải chấp nhận một quan niệm về cuộc chiến tranh này mà tôi không tán thành... Cơ động và tấn công ban ngày, với sự chi viện lớn của pháo binh và không quân để bóp nát một con ruồi. Rút cục, chúng ta hãy kiên nhẫn, tôi rà trơn đơn vị của tôi với không nhiều kết quả nhưng hầu như không bị tổn thất.

Thiếu tá Romain Desjossés, cấp phó của Ayrolles, đã tìm cách thoát được khỏi Sài Gòn. Là con người hấp dẫn, có văn hóa, bình tĩnh, rất thích được đứng trên điểm cao nhất để chỉ huy, vì vậy có biệt danh trong quân dù là “Romain của những đỉnh núi”. Ông bảo với tôi rằng ông vô cùng sung sướng được rời khỏi cảnh nhộn nhạo của Sài Gòn và nhất là rời khỏi được vị thiếu tá Ayrolles của chúng tôi, rằng cũng như tôi vậy, ông không đánh giá cao quan niệm về chiến tranh của thiếu tá Ayrolles.

Romain Desjossés được giao nhiệm vụ tổ chức và chỉ huy một vài trận đánh. Bộ chỉ huy dành cho ông một tiểu đoàn, trong đó có đơn vị của tôi, một đại đội lính dù của mẫu quốc, một hoặc hai đại đội bộ binh, vài máy bay và dăm khẩu pháo. Ngày hôm đó, việc phải làm là tiêu diệt một đại đội quân Việt được phát hiện là ở cách Hải Phòng khoảng bốn chục kilômét.

Thiếu tá đã quyết định chỉ huy từ trên một máy bay, lượn tròn trên đầu chúng tôi. Như thường lệ, chúng tôi ngụp lặn giữa ban ngày nóng nực. Tôi ca cẩm phàn nàn, việc liên lạc với máy bay rất tồi... Ông sếp làm gì ở trên cao ấy vậy? Trong lúc vị trí của ông ấy là phải ở dưới này, có một quan sát viên của không quân giúp sức.

Một thông báo giữa lúc đang căng thẳng. Thiếu tá vừa bị một viên đạn xuyên qua đùi. Máy bay phải hạ cánh khẩn cấp. Là đại úy lâu năm nhất, tôi phải nắm quyền chỉ huy và tiếp tục trận đánh. Người ta rồi sẽ nói “đó là phát súng của Bigeard” tất nhiên là để đùa vui. Trận đánh không thật quan trọng. Trước một đội quân nhiều binh chủng hợp thành như thế, có thể bị phát hiện từ cách xa nhiều kilômét, quân Việt đã có đủ thời gian để rút lui.

Ngày hôm sau, tôi đến thăm vị thiếu tá dũng cảm của tôi trên giường bệnh trong bệnh viện. Vết thương khá nghiêm trọng chắc thiếu tá phải mất hai hoặc ba tháng nghỉ dưỡng thương. Bà vợ của thiếu tá, đang có mặt ở Bắc Kỳ, đã tới đây. Xinh đẹp, nước da ngăm đen, chúng tôi cùng ăn bữa trưa tạiquán cà phê ở khách sạn Thương Mại. Bà ấy không hề biết rằng bà ấy đã mang tới cho tôi một tình cảm âu yếm mơ hồ mà tình cảm của người tôi yêu không thể ghen tị, bởi lẽ bà ấy dành cho tôi tình cảm ấy, ở một nơi cách rất xa quê nhà.

Hai tháng trời buồn tẻ vừa mới trôi qua, các biến cố gia tăng tốc độ, quân Việt quấy rối ngày một thêm nhiều... Ở vùng thượng du, vị trí Yên Châu do một vài sĩ quan người Âu và chừng một trăm dân binh Thái trấn giữ vừa mới bị tấn công. Đồn này chống giữ được nhưng bị bao vây hoàn toàn... Đã có những thương binh cần được chuyển đi. Cách đây hai năm tôi đã đánh chiếm ngôi làng này sau một trận đánh gay go suốt một ngày trời, ở đó chúng tôi đã phải xung phong đánh chiếm năm vị trí.

Do vốn hiểu biết của tôi về vùng đất này, đại đội của tôi được chỉ định nhẩy dù và giải vây cho đồn Yên Châu. Tôi sung sướng lại được tiếp cận với cái xứ sở trẻ trung, ác liệt này, được tiến hành cuộc chiến tranh “của tôi” theo như ý mình muốn, cùng với một đại đội giờ đây đã vững mạnh. Binh sĩ, sĩ quan của tôi nôn nóng được khám phá cái vùng đất mà tôi đã bao lần kể cho họ nghe.

18 tháng giêng 1949.... Sân bay Cát Bi ở gần Hải Phòng. Tám chiếc Dakota xếp hàng thẳng tắp chờ đợi chúng tôi lên máy bay. Đây là trận nhẩy dù đích thực đầu tiên đối với đơn vị của tôi. Chuyện gì sẽ diễn ra đây? Mỗi người huênh hoang phách lác đôi chút, cố làm ra vẻ thoải mái... Vallet de Peyraud giữ vẻ mặt bình thản của người dân thành Olympíc, Lhuillier thì đã từng trải như vậy trên chiến trường Italia, Chevret đọc những lá thư của các cô bạn gái nhỏ, Emptoz diễn trò hề như mọi khi, Rougier thì im lặng… Không có vấn đề gì đội quân vững vàng.

Hải Phòng biến mất. Hai trăm kilômét để tới được bầu trời của Yên Châu. Chúng tôi bay trên cái xứ sở tươi đẹp này với những rặng núi, những thung lũng khép kín, thỉnh thoảng xuất hiện một khoảng rừng thưa và ngôi làng nhỏ... Đây, Mộc Châu, giờ đang nằm trong tay quân Việt và con đường thuộc địa số 41 như một dải lụa mà tôi biết quá rõ và không ngờ rằng số phận sau này sẽ còn đưa tôi tới đó.

Tôi là người đầu tiên bước ra cửa chiếc Dakota. Đồn Yên Châu ở phía dưới chân tôi, cách bốn trăm mét, những ngọn núi ghê gớm ở đó tôi đã chiến đấu. Tôi nghĩ tới thượng sĩ Bruillot, “ông Bournazel” của tôi. Tôi những muốn vẫn có cậu ấy ở bên cạnh mình. Nhẩy! Lại bị thu hút bởi cái xứ sở này, thật dễ chịu khi cảm thấy thân hình của mình đung đưa ở đầu chiếc dù. Một cuộc tiếp đất gay go trên những bờ ruộng khô cằn đưa tôi trở lại với hiện thực... Không một tiếng súng. Tôi ngắm nhìn đại đội của tôi từ trên trời lần lượt rơi xuống. Quân Việt đã rút lui trước cuộc nhẩy dù này.

Thật tuyệt vời khi tới nơi đây với tư cách người cứu nạn. Người ta có cảm tưởng là mình thống trị thế giới. Cuộc tiếp đón thật cảm động và rất nhiệt tình. Những con người này đã gánh chịu cuộc tấn công của quân Việt, cuối cùng cũng đã thở được... Trời nóng nực, hẳn đã là 10 giờ. Chúng tôi nghỉ đôi chút để lấy lại sức và thu gom số dù của chúng tôi lại. Tiểu đoàn trưởng Paccioni, một người dân đảo Corse nhỏ nhắn, đen đủi, trung thực, nhân hậu, độ lượng là người chỉ huy phân khu nhưng ông ta bị điếc và phải hét to mới mong nói cho ông ta hiểu được mình. Ông thuật lại cho tôi nghe trận tấn công của quân Việt, nói cụ thể cho tôi biết số thương binh phải khẩn cấp chuyển đi.

Buổi chiều bằng các mũi sục sạo, chúng tôi đi giải toả khu vực xung quanh đồn và chuẩn bị việc chuyển thương vào lúc sẩm tối. Bệnh viện ở Sơn La, cách đây sáu mươi kilômét. Chúng tôi sẽ phải đi bộ cho tới tận Nà Sản, tức là bốn mươi kilômét, ở đó một đội hộ tống gồm nhiều xe cộ đến từ Sơn La, sẽ chờ đón chúng tôi. Như vậy là chúng tôi sẽ khởi hành bất ngờ lúc 20 giờ với chừng ba chục người hộ tống. Thiếu tá Paccioni quyết tâm tham gia cuộc hành quân này. Vallet de Peyraud, cấp phó của tôi, sẽ ở lại Yên Châu để chỉ huy đồn quân.

Trong đêm tối như mực, lại một lần nữa tôi đi trên con đường đá ong này, phỏng đoán về lúc đi qua Chiềng Đông, lúc trèo lên đèo Cò Nòi, ngôi làng Hát Lót nhỏ bé. Tôi rất mệt mỏi: cuộc nhẩy dù buổi sáng, những cuộc bàn cãi trong ngày, công việc chuẩn bị xuất phát. Tôi thử vừa đi vừa mơ mộng: cái nhà bằng gỗ nhỏ bé của tôi, những người thân của tôi ở Lorraine, những cuộc trốn chạy của tôi, nhiệm vụ của tôi ở Ariège và lại một lần nữa, cái con đường ngoằn ngoèo này, con đường trên đó tôi đã bao lần phải nhọc nhằn.

Tự giải thoát cho mình bằng mơ mộng là một cách làm rất hay, để khỏi phải nhìn đồng hồ đeo tay, tránh không nghĩ tới những kilômét còn phải đi nữa. Chiến đấu ở nước Pháp, trên dải đất tổ quốc của mình, thật dễ dàng biết bao nhiêu. Trong lúc ở đây, chúng tôi bị đơn độc trong một cuộc chiến tranh mà tôi có cảm giác là những người dân Pháp phản đối mạnh mẽ. Rút cục, cần phải kiên trì, phải đứng vững, phải hi vọng.

Nà Sản. Hẳn đã là 2 giờ sáng. Chúng tôi đã kết thúc chặng đường bốn mươi kilômét sau sáu tiếng đồng hồ, theo sau là hai mươi người dân Thái, thay nhau cáng thương binh... Các xe cứu thương, đội hộ tống chờ đợi chúng tôi. Thật dễ chịu được trèo lên một chiếc xe Jeep và ngủ gà ngủ gật một chút. Lúc tảng sáng, các thương binh đã vào bệnh viện. Một bác sĩ giải phẫu, đeo lon bốn vạch, nét mặt thô kệch, trước kia ở bệnh viện tại Cayenne1 chăm lo cho họ.

Tôi tiếp xúc với đại tá Lajoix, chỉ huy trưởng tiểu khu. Ông vốn là lính thuỷ đánh bộ, con người cuồng tín của đội quân thuộc địa. Bình tĩnh, dễ mến, ông tôn thờ cái xứ sở này. Ngay từ lúc đầu, tôi đã thấy thích ông. Về sau, ông tỏ ra là một thủ trưởng rất nhân hậu, hấp dẫn, để mặc cho tôi hành động, có ý định giữ tôi lại ở bên ông khi nhiệm vụ của tôi đã hoàn thành... Tôi gặp lại ông trong nhiệm kỳ tiếp sau của tôi trong những hoàn cảnh bi thảm, lúc đó chúng tôi chỉ có thể tiếp xúc với nhau qua máy bộ đàm.

Khu đồn Sơn La đã được sửa sang mới. Toà nhà của viên tỉnh trưởng đã được chỉnh trang và cái mỏm núi ấy bao quát các giải thung lũng chạy về phía đông và phía nam trông rất có dáng. Một bữa ăn ngon, một cuộc tiếp khách mặc dầu rất thân thiện vẫn làm tôi hơi mệt... Sẽ rất tốt nếu được nghỉ ngơi bốn mươi tám tiếng đồng hồ, được ra sông tắm rửa. Nhưng lại phải lên đường.

Nà Sản. 10 giờ sáng. Chúng tôi bỏ lại đám xe cộ để đi bộ về Yên Châu. Lại phải nuốt trọn bốn mươi kilômét. Tôi cho tách ra sáu người đi đầu, cách ba trăm mét làm nhiệm vụ trinh sát để không bị đánh úp trong một trận phục kích bất ngờ. Trên cái con đường chạy qua hẻm núi này, rất nóng nực, những mỏm núi vây quanh như đè bẹp con đường. Tôi hét rất to tranh luận với vị thiếu lá, ông rất hãnh diện được cùng hành quân với lính dù. Ông kể lại với tôi là cuộc nhẩy dù hẳn đã làm cho quân Việt hoảng hồn và chắc là họ đã buộc phải rút lui về phía nam.

Hát Lót, Cò Nòi, đoạn đèo đi xuống dẫn về Chiềng Đông. Chúng tôi tiến bước nhanh nhẹn... Tàn nhẫn một màn hoả lực dữ dội nổ thẳng trước tiên vào nhóm đi đầu. Sau đó vào đội hình của chúng tôi... Khoảng một trăm quân Việt, được ngụy trang kín đáo sau các mỏm đá điên cuồng xả đạn về phía chúng tôi bằng súng tự động và lựu đạn. Hoàn toàn bất ngờ. Chúng tôi là con mồi, họ là những thợ săn lành nghề. Tôi con người trong nhiệm kỳ trước, luôn luôn né tránh loại trò vớ vẩn này. Rơi vào một ổ phục kích không bao giờ tốt lành được. Những loạt đạn đầu tiên thật tệ hại, bốn người chết và hai bị thương ở đội hình đi đầu. Nhóm trinh sát của tôi bị xóa sổ. Chúng tôi nằm dán mình vào vệ đường đoạn bờ dốc, họ ở trên cao hơn chúng tôi. Nằm dài dưới một rãnh nước, những mảnh lựu đạn bay rào rào trên đầu chúng tôi. Chúng tôi bắn hú họa. Tôi bắn hết ba băng đạn của khẩu các bin, ném hai trái lựu đạn. Paccioni bình thản, có vẻ không hiểu hết chuyện xẩy ra, chắc chắn là bởi vì tai điếc. Tôi lấy các băng đạn và những trái lựu đạn của ông ta và tiếp tục bắn... Quân sĩ của tôi phản ứng tốt. Không hề có hoảng loạn. Tôi hét to: “Hỏa lực tối đa và nhẩy cóc để rút về mỏm núi bỏ không” ở phía bên kia con đường. Chúng tôi tới chỗ đó, có thêm hai hay ba thương binh nhẹ. Trận đánh kéo dài phải đến một tiếng đòng hồ. Đơn độc giữa núi rừng thiên nhiên, một chọi ba hay bốn, không hi vọng chi viện ở bất cứ ai... Martellino và Sautereau, hai “cậu bé” người Paris của tôi, chiến đấu không chê vào đâu được.

Lúc này, chúng tôi đã ẩn nấp kín đáo phía sau các mỏm đá. Quân Việt, cảm thấy nếu xung phong cũng không ăn thua gì, bắt đầu rút đi... Chúng tôi thu gom những người chết, chăm sóc số thương binh, làm mấy chiếc cáng bằng tre và thận trọng tiếp tục đi về Yên Châu, nơi chỉ mãi đến 20 giờ chúng tôi mới tới, người mệt nhoài. Lần gặp lại vùng thượng du thật ác liệt.

Tin tức tình báo không xác thực. Tôi tin tưởng ở vị thiếu tá dũng cảm vốn đã nghĩ là quân Việt đã tháo chạy. Rồi đây phải nắm lại tất cả những chuyện này. Tôi tự cảm thấy có trách nhiệm về trận thất bại tạm thời này. Lẽ ra tôi phải nắm tình hình đầy đủ hơn và thực hiện một cuộc hành quân trở về ban đêm, có đội trinh sát đi trước. Để lộ tâm tư của mình với quân sĩ liệu có ích gì? Buổi tập đi bộ sáng ngày hôm sau, tôi đi một mình trên con đường để cho họ lấy lại được niềm tin, để cho họ thấy là “ông già” không cho vụ việc vừa xẩy ra là nghiêm trọng.

Lại phải bắt đầu từ con số không, đây sẽ là một bài học rất tốt và trong tất cả những trận đánh không thiếu gì trong tám năm trời nữa, bao giờ tôi cũng nhón gót chân lên để lại ra đi, không nói rằng “Tôi đã làm xong” mà là “Còn có việc phải làm”. Những trận đánh phần nào giống như thời gian hay trạng thái của mặt biển. Chúng không bao giờ giống nhau. Kinh nghiệm, tất nhiên là có ích, nhưng giác quan thứ sáu là cái cần thiết để cảm nhận điều phải làm và điều không được làm.

Tôi lại phải tổ chức di chuyển thương binh. Một đường liên lạc về Nà Sản sẽ được thiết lập đến chi tiết cùng với toàn thể đại đội của tôi. Xuất phát và quay về trong đêm, những điểm có thể bị phục kích do chúng tôi chiếm giữ và mọi việc sẽ diễn ra tốt đẹp. Đại tá Lajoix giao cho tôi quyền chỉ huy phân khu. Tiểu đoàn trưởng Paccioni, không bao lâu nữa được hồi hương, đã đi về Sơn La với niềm luyến tiếc. Tôi đưa mắt trông theo dáng người sĩ quan đáng mến này, con người đã xử sự một cách hoàn hảo, bất chấp khuyết tật tai điếc nặng đến như vậy.