BIỂU ÐỒ PHÁT TRIỂN CỦA TRẺ TRONG THÁNG THỨ 13

Phát triển về thể chất

Các phần cơ lớn

• Cúi xuống nhặt đồ ở dưới sàn bằng cách lấy một tay bám vào một đồ vật nào đó;

• Trèo lên được những bậc cầu thang thấp;

• Khi xuống cầu thang hoặc xuống từ một điểm ở trên cao sẽ quay lưng lại tụt dần xuống;

• Không thích tất cả các điều cấm đoán, cản trở;

• Có thể tự đứng ít nhất 5 giây mà không cần ai giữ hoặc bám vào ai;

• Đang đứng có thể tự ngồi xuống;

• Có thể nhún nhảy theo điệu nhạc;.

• Đi men theo đồ vật (như các đồ nội thất).

Các phần cơ nhỏ

• Cầm được hai miếng xếp hình trên cùng một tay;

• Dùng ngón trỏ để chỉ;

• Nhặt những đồ vật nhỏ từ bát ra ngoài;

• Vứt đồ vật xuống và nhìn theo nó rơi xuống đất;

• Biết chơi trò xếp hình và xếp được hai lớp;

• Nhặt được ba hoặc nhiều hơn ba miếng xếp hình cho vào bát;

• Nhặt được những vật nhỏ như hạt nho khô bằng ngón tay trỏ và ngón tay cái;

• Có thể đẩy, đập, kéo, đánh, vặn, xoay tất cả những đồ vật ở gần tầm với.

Phát triển về ngôn ngữ

• Nói được 3 - 4 từ, bao gồm cả từ “pa pa”, “ma ma”;

• Biết đưa đồ vật theo lời sai bảo hoặc điệu bộ yêu cầu;

• Nhìn ra đúng vị trí của sự vật mà người khác nhắc đến như “Quả bóng đâu?”, “Cha đâu?”;

• Phát ra những âm thanh riêng để ám chỉ một số đồ vật mà chỉ trẻ và cha mẹ mới hiểu;

• Có phản ứng đáp lại khi được gọi tên;

• Phát ra âm thanh ê a để bày tỏ thái độ;

• Hiểu các cử chỉ;

• Hiểu những mệnh lệnh đơn giản như “Đưa đây cho mẹ”;

• Cố gắng nói những từ mới;

• Bắt đầu hiểu tên của những người, đồ vật và con vật quan trọng với bản thân;

• Nghe hát hoặc tiếng nhạc cụ được 3 phút hoặc lâu hơn;

• Học cách phản ứng trước lời nói bằng cử chỉ;

• Thể hiện yêu cầu bằng cử chỉ thay vì khóc lóc.

Phát triển tâm sinh lý

• Bày tỏ sự gắn bó bằng cách ôm hoặc thơm cha mẹ;

• Bày tỏ được nhiều trạng thái cảm xúc, có thể đã hiểu được cảm xúc của người khác;

• Tỏ ra lo lắng khi bị tách rời khỏi mẹ (nhưng sẽ dần dần kiểm soát được);

• Phân biệt và tỏ thái độ tin tưởng khác nhau đối với mọi người;

• Có thể phân biệt được bản thân với người khác;

• Sợ hãi khi đến những địa điểm lạ;

• Biết từ chối nhiều hơn;

• Bắt đầu nhận biết được rằng cha và mẹ là hai cá thể tách rời đối với trẻ, và cha mẹ cũng có những mối quan tâm riêng của họ.

Phát triển về mặt xã hội

• Thích thú khi có người đến nghe hoặc vây xung quanh, hài lòng khi có tiếng vỗ tay tán thưởng;

• Sẽ lặp lại hành động để thu hút sự chú ý;

• Đi theo sau người lớn nếu bị bỏ lại một mình;

• Khoe và cho người lớn đồ chơi;

• Tiến đến, lôi kéo và lên tiếng gọi người thân quen;

• Cười to khi bị đuổi bắt hoặc khi đi trốn mà bị người khác tìm ra;

• Muốn được mọi người quan tâm;

• Đặc biệt thích một số người;

• Ngay cả lúc chơi một mình vẫn cần có cha hoặc mẹ ở trong tầm mắt;

• Có phản xạ riêng khi đáp lại cha và mẹ;

• Thường có những động tác mạnh tay với đồ đạc hơn với người;

• Đưa đồ chơi cho bóng trong gương;

• Bắt chước mẹ làm việc nhà như quét dọn, lau chùi…;

• Vẫn còn sợ người lạ.

Phát triển về nhận thức và khả năng của các giác quan

• Nhìn được lâu hơn những hình ảnh trong sách vở;

• Có khả năng bắt chước tốt hơn;

• Cố gắng hát;

• Có thể quay lại và nhìn đúng hướng đồ vật bị di chuyển ra khỏi tầm mắt;

• Cho đồ vật nhỏ vào bát, đổ ra và làm lại;

• Kiểm tra các bộ phận chuyển động của đồ vật xung quanh như công tắc điện, tay nắm cửa…;

• Bắt đầu có những biểu hiện mới lạ mà trước đây chưa bao giờ làm;

• Dùng cách thử nghiệm để tìm ra hướng giải quyết vấn đề;

• Vẫn chưa biết đến sự nguy hiểm;

• Tìm hiểu các bộ phận khác nhau trên mặt của búp bê;

• Thích lôi đồ đạc được cất ngăn nắp ra nghịch như đồ trong tủ quần áo, ngăn kéo bàn, túi xách, giá sách, giỏ đựng đồ…;

• Cố gắng sử dụng những dụng cụ được tìm thấy;

• Biết phân biệt các miếng hình có hình dáng giống nhau, thả vào đúng ô;

• Có thể tìm được đồ chơi mà người khác cất đi;

• Bắt đầu hiểu được ý nghĩa của hành động “lên” và “xuống”.

Lịch trình hàng ngày

• Có thể cầm cốc nước để uống nếu có người giúp;

• Thích thú với việc cởi mũ, áo, tất, giày, dép…;

• Mỗi ngày ăn 3 bữa và chỉ thích được tự ăn;

• Tự rửa tay, rửa mặt khi có người hỗ trợ, sau đó cố gắng tự lau khô.

THÁNG THỨ 14

THỬ THÁCH VÀ RÈN LUYỆN

Trong khi trẻ đang lớn, cha mẹ cũng muốn tìm những phương pháp hỗ trợ trẻ phát triển tốt nhất. Và câu hỏi thường xuyên được đặt ra đó là: Trẻ em phát triển các khả năng như thế nào? Chúng ta có thể rèn luyện hay thúc đẩy quá trình phát triển của trẻ không, hay điều đó phụ thuộc vào gene và là bẩm sinh ở mỗi trẻ?

Có nên thúc đẩy sự phát triển của trẻ nhỏ hay không?

Từ năm 1930, các nhà tâm lý học trẻ em đã nghiên cứu về vấn đề này và đưa ra ba quan điểm khác nhau như sau:

Tiến sĩ John Watson[7] khẳng định rằng trẻ sẽ phát triển về mặt thể chất tốt nhất nếu được sống trong môi trường có điều kiện để rèn luyện các kỹ năng về thể chất nhiều hơn. Quan điểm của tiến sĩ John Watson khiến nhiều ông bố bà mẹ cố gắng cho trẻ tập luyện ngay từ khi trẻ mới được 3 tuần tuổi như tập cho trẻ ngồi bô hoặc đại tiện, tiểu tiện theo đúng giờ giấc; nuôi con theo tiếng chuông đồng hồ; không bế hoặc rất ít bế trẻ. Các bậc cha mẹ theo quan điểm này thường luyện cho trẻ đạt được các điều kiện đặt ra như ăn đúng giờ, ngủ đúng giờ và luyện cho trẻ làm mọi việc quá sớm.

Quan điểm của tiến sĩ Arnold Gesell[8] trái ngược với quan điểm của tiến sĩ John Watson. Ông cho rằng các ông bố bà mẹ nên chờ cho toàn bộ hệ thần kinh của trẻ phát triển trước bởi việc rèn luyện các kỹ năng cho trẻ trước khi trẻ sẵn sàng sẽ không có tác dụng, và đó là việc làm mất thời gian vô ích.

[7] John Broadus Watson (1878 - 1958) là nhà tâm lý học người Mỹ, cha đẻ của thuyết hành vi, là người kiên định quan điểm cho rằng một người có thể thu nhận được hiểu biết đầy đủ về hành vi bằng cách nghiên cứu và thay đổi môi trường hoạt động của người đó.

[8] Arnold Lucius Gesell (1880 - 1961) nhà tâm lý học đồng thời là bác sĩ nhi khoa người Mỹ chuyên nghiên cứu về các lĩnh vực phát triển của trẻ em.

Tiến sĩ Arnold Gesell đã lập một bảng tiêu chuẩn cho biết các mức phát triển về thể chất, trí tuệ và hành vi xã hội phù hợp nhất với trẻ ở từng giai đoạn như thế nào. Các bậc cha mẹ sẽ liên tục so sánh con mình với các mốc phát triển. Nếu trẻ có những khác biệt hoặc chậm hơn một chút so với tiêu chuẩn, họ sẽ vô cùng lo lắng.

Tiến sĩ Marthel B. Mcgraw, cựu giám đốc Viện Khoa học phát triển thuộc trường Cao đẳng Bridget R. Cliff - New York là một người đã dành rất nhiều thời gian cho việc nghiên cứu sự phát triển về thể chất của trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ. Bà không đồng tình với quan điểm của cả hai nhà tâm lý học nói trên.

Theo quan điểm của Mcgraw, tất cả các hành vi của trẻ đều được thể hiện theo quy định về thể chất và tác động của môi trường sống. Trẻ sơ sinh chưa có kỹ năng rõ ràng cho tới khi hệ thần kinh và hệ cơ có sự kết nối đầy đủ với nhau. Vì vậy, việc kích thích hay tạo ra môi trường thử thách sẽ giúp trẻ sử dụng các giác quan, đi và nói được thành thạo. Tiến sĩ Mcgraw gợi ý rằng trẻ cần được thử thách, kích thích và thường xuyên luyện tập các kỹ năng đó.

Với hơn 30 năm nghiên cứu, bà đã chứng minh thành công quan điểm của mình trong việc phát triển khả năng về thể chất và các giác quan của trẻ. Bà đã dạy cho trẻ biết chơi trò trượt ván khi 12 tháng, biết bơi khi 10 tháng, leo lên các mặt sàn dốc khi chưa tròn 1 tuổi và trèo được nhiều bậc cầu thang.

Marthel B. Mcgraw khẳng định rằng một điều quan trọng không kém việc phát triển khả năng về thể chất chính là sự tự tin bản thân có thể làm được của trẻ. Bởi “Sự tự tin vào bản thân sẽ tăng lên trong quá trình rèn luyện khả năng kiểm soát hoạt động của cơ thể”. Sự hỗ trợ của cha mẹ khi trẻ phải giải quyết các vấn đề xảy ra trong khi di chuyển ngày càng phức tạp (như bò, đứng và đi) là rất cần thiết.

Tiến sĩ Mcgraw tin rằng trẻ từ 1 - 2 tuổi đã bắt đầu tin vào việc điều khiển các hoạt động của cơ thể mình và cũng đã tự tin vào các mặt khác nữa.

Bà đã đưa ra những lời khuyên cho các bậc cha mẹ để có thể hiểu đúng về sự phát triển thể chất của trẻ nhỏ như sau:

• Tất cả những hành vi của trẻ không nhất thiết phải diễn ra ở tháng này hay tháng kia, mà sẽ xảy ra trong khoảng thời gian nhiều tháng, ví dụ như tiêu chuẩn trẻ có thể biết bò khi được 7 tháng chỉ là một mốc chung chung, trên thực tế có một số trẻ đến tháng thứ 6 đã bắt đầu tập bò và có một số khác phải đến tháng thứ 10 mới có thể biết bò, điều này không có gì là bất thường cả.

• Những bước phát triển của trẻ không nhất thiết lúc nào cũng phải theo một quy luật cứng nhắc. Biểu đồ các giai đoạn phát triển của trẻ có thể mô tả chi tiết như trẻ sẽ trườn (xoay người vòng tròn bằng cách dùng tay và chân, nhưng bụng vẫn nằm sát xuống sàn), từ trườn đến bò (di chuyển cơ thể bằng cách dùng tay và đầu gối) rồi đứng. Có thể có một số trẻ bỏ qua giai đoạn bò mà chỉ trườn rồi đến giai đoạn đứng luôn, những trẻ này có thể hay bị ngã bởi không tập bò.

• Mỗi trẻ đều có những đặc điểm phát triển riêng biệt, không nhất thiết lúc nào cũng phải theo đúng biểu đồ phát triển. Một số trẻ có thể ngồi dậy khi đang trong tư thế nằm ngửa bằng cách nghiêng sang một bên sau đó lấy tay chống xuống sàn rồi đẩy người ngồi lên. Một số khác lại ngồi từ tư thế bò bằng cách quỳ gối rồi đưa chân ra phía trước giữa hai tay và đặt mông ngồi xuống sàn một cách thành thạo.

Trong thời gian luyện tập các kỹ năng này, đôi khi trẻ sẽ có những bước phát triển thụt lùi bởi sự sợ hãi hoặc giật mình. Ví dụ: Trong khi tập đứng và chững, một số trẻ đã biết giữ thăng bằng rất tốt, nhưng khi bắt đầu bước đi lại không giữ được thăng bằng. Nếu được thường xuyên luyện việc bước đi kết hợp với giữ thăng bằng, trẻ sẽ không gặp phải vấn đề gì về việc đứng và đi nữa.

Sự sợ hãi hay việc thể hiện những hành vi sai thường bắt nguồn từ việc các bộ phận hoặc quá trình phát triển ngừng hoạt động tạm thời. Ví dụ: Trẻ mới sinh sẽ có khả năng biết bơi bởi đó là một phản xạ tự nhiên có ngay từ khi mới được sinh ra. Phản xạ này sẽ mất đi khi trẻ được khoảng 5 - 6 tháng tuổi. Nếu chúng ta cho trẻ hơn 5 tháng đi bơi, chắc chắn trẻ sẽ không biết bơi, sẽ bị sặc nước và sợ hãi. Sự thụt lùi này là biểu hiện của sự phát triển bởi trẻ sẽ phát triển các khả năng khác trong việc điều khiển cơ thể thay thế những khả năng bẩm sinh. Tuy vậy, đến khi được 12 tháng tuổi, những cử động theo kiểu bơi dưới nước sẽ lại bắt đầu xuất hiện.

Các phát triển chung

• Biết đi, đi vững. Biết đi thành thạo hơn, nhanh hơn giúp trẻ khám phá thế giới xung quanh được nhiều hơn. Việc tập đi không chỉ là một thử thách đối với trẻ trong thời kỳ này mà sẽ khiến cha mẹ thực sự vất vả. Nhưng vì sự phát triển toàn diện của trẻ, các bậc cha mẹ hãy kiên nhẫn, bình tĩnh và hiểu trẻ nhiều hơn (Lúc này trẻ vừa đóng vai một nhà thám hiểm vừa đóng vai một người hay phản đối).

• Thích leo cầu thang nhất. Việc trèo lên được bậc cầu thang trên cùng là một thử thách vô cùng hấp dẫn bé con. Việc leo lên với trẻ không khó lắm nhưng khi xuống thì lại khác. Việc leo cầu thang của trẻ làm cho cha mẹ thót tim, và việc mà các bạn nên làm lúc này là ở gần để ý không cho trẻ bị ngã xuống. Bạn đừng vội dạy điều gì cho trẻ mà hãy để trẻ tự thử nghiệm vài ba lần trước đã. Ví dụ: Một số trẻ sẽ bò lùi xuống từng bậc một, một số khác lại nghiêng người trườn xuống. Cách thử nghiệm này cũng được trẻ áp dụng trong việc tập ngồi ghế.

• Bé con của bạn sẽ rất tò mò ngay sau khi cảm thấy tự tin vào việc biết đi của bản thân. Ngay lập tức trẻ sẽ bắt tay vào khám phá sự vật theo hệ thống từ đồ vật tới con người, đặc biệt là không gian. Ví dụ: Nếu thấy cửa khép hờ, ngay lập tức trẻ sẽ quay sang nhìn xem bên trong có những gì.

Các nhà nghiên cứu thấy rằng trong khoảng thời gian từ tháng thứ 13 đến tháng thứ 15, trẻ sẽ dành nhiều thời gian sử dụng các bộ phận của cơ thể để tiếp xúc hoặc hoạt động nhiều hơn việc quan hệ với người khác. Chỉ có khoảng 18% tổng số hoạt động của trẻ là tiếp xúc hoặc quan hệ với con người, còn lại là các hoạt động thể chất, khám phá, thử nghiệm các sự vật, hiện tượng. Đây chính là một cơ hội để cha mẹ mở mang đầu óc cho trẻ, cho trẻ có cơ hội khám phá sự vật khác nhau, được tiếp xúc với đồ vật mới. Từ đó, trẻ sẽ hiểu được rằng những thứ mà trẻ chưa từng được thấy đều rất đáng quan tâm cho dù một số thứ không mấy hay ho trong con mắt của người lớn.

Dù sao đi nữa, các nhà tâm lý học luôn khẳng định rằng việc để cho trẻ được tự do tìm hiểu, khám phá, được thử nghiệm khả năng của mình trong độ tuổi này không phải là việc làm hư trẻ hay khiến trẻ trở thành một người ích kỷ.

• Chơi mà học. Nếu để ý bạn sẽ thấy trẻ ở độ tuổi này thích chơi trò mở, đóng nắp hộp, thích chui vào gầm giường, gầm bàn hoặc thích lấy đồ đạc vứt vào thùng rác hay chậu rửa mặt. Thay vì sẽ ngăn cấm, bạn nên tìm cho trẻ những chiếc rổ hoặc hộp để bé cho đồ đạc vào trong đó.

Những trò chơi giúp tăng sự tự tin vào bản thân cho trẻ ở độ tuổi này là cho những đồ chơi nhỏ vào các loại đồ đựng có miệng nhỏ mà trẻ có thể cho tay vào trong được như ca đựng nước, lọ, hộp; trò chơi xếp vòng tròn vào cột, xếp các ống nước chồng lên nhau và những loại đồ chơi mà trẻ có thể lắp ghép, đeo, đội, nối hoặc gắn vào như các miếng xếp hình, các loại hộp đựng cho tới chai, lọ, xoong, nồi... Tóm lại, những đồ vật mà trẻ có thể sử dụng để chơi đóng - mở được không chỉ làm cho trẻ thích thú mà còn giúp luyện đôi tay của trẻ thành thạo hơn.

Phát triển mạnh về ngôn ngữ. Đây là khoảng thời gian trẻ có sự phát triển về ngôn ngữ một cách vượt bậc. Nếu cha mẹ dùng lời nói đi kèm với hành động hoặc sự vật trẻ nhìn thấy thì trẻ sẽ hiểu nhanh hơn và bắt đầu tập phát âm theo. Ví dụ: Khi nói đến quả bóng, bạn nên nói về những gì liên quan tới quả bóng như “Mang quả bóng lại đây!”, “Con đá bóng đi!”… Khi nói với trẻ, bạn cũng nên chú ý tới ngữ điệu và cách biểu cảm bằng cả nét mặt và cử chỉ; khi nói bạn cũng nên nhìn thẳng vào mắt trẻ.

• Vẫn còn bám mẹ. Trẻ 14 tháng tuổi tuy đã ít sợ người lạ hơn, nhưng vẫn chưa tin tưởng để ở một mình giữa những người lạ mặt, trẻ vẫn cần cha hay mẹ ở bên cạnh. Đến tuổi này trẻ vẫn rất “bám” mẹ hoặc người giữ trẻ. Tình trạng này xuất hiện từ tháng thứ 9 cho tới hết tháng thứ 14 (Nhưng có một số trẻ vẫn bám mẹ tới tháng thứ 15 - 16). Những kết quả nghiên cứu của các nhà tâm lý học trẻ em cho thấy tình trạng bám mẹ và người giữ trẻ thường đi liền với sự độc lập, đó là sự tự tách bản thân để trở thành một cá nhân độc lập và ít dựa vào mẹ hơn.

• Trẻ muốn được tự làm mọi việc. Đây là thời điểm rất phù hợp để tạo cho trẻ thói quen tự lập trong sinh hoạt hàng ngày như tự ăn uống hay tự mặc quần áo. Đối với những việc như thế này cha mẹ phải đầu tư thời gian, chấp nhận việc trẻ làm rơi vãi bẩn thỉu. Nếu bạn tỏ thái độ không bằng lòng với trẻ khi trẻ làm bẩn quần áo thì có thể sẽ làm cho trẻ cảm thấy có lỗi và như thế vô tình bạn đã ngăn cản mọi hoạt động học hỏi của trẻ.

Phát triển về thể chất

Sự phát triển về thể chất diễn ra tuần tự theo từng giai đoạn rõ ràng. Những phần cơ lớn sẽ phát triển trước những phần cơ nhỏ. Trẻ sẽ điều khiển được cánh tay trước khi điều khiển được bàn tay và các ngón tay. Việc kiểm soát hay điều khiển hệ cơ sẽ phát triển từ đầu xuống các ngón chân. Trẻ sẽ dùng khuỷu tay để chống người nhiều hơn là dùng đầu gối.

Các chuyên gia trong lĩnh vực sự phát triển của trẻ nhỏ cho rằng nhận thức về bản thân của trẻ phụ thuộc vào sự phát triển các kỹ năng di chuyển. Những trẻ chậm chạp, không hoạt bát hoặc không làm kịp người khác sẽ thường trốn tránh việc tham gia vào các hoạt động về thể chất với các trẻ khác. Khi chơi với các bạn, những trẻ này thường e dè và hơi khó hòa nhập.

Chính vì vậy, cha mẹ hãy tạo một môi trường thử thách để khuyến khích trẻ cảm thấy muốn luyện tập, từ đó có thể phát triển việc điều khiển các bộ phận hoặc phát triển để hệ vận động hoạt động tốt, phù hợp với lứa tuổi.

Các nhà khoa học khẳng định rằng những vận động của cơ thể như trườn, bò, đi… sẽ có tác dụng trong việc phân biệt trái - phải và khả năng đọc sau này của trẻ.