Phát triển về ngôn ngữ

• Thích nói chuyện, hỏi han và ghi nhớ

Trẻ em thường có thói quen hay hỏi, hay trao đổi và ghi nhớ liên tục. Có thể dễ dàng nhận thấy trẻ rất ham học hỏi và luyện tập khả năng sử dụng ngôn ngữ. Vì thế cha mẹ không nên yên lặng trước những câu hỏi của trẻ mà hãy cố gắng trả lời hết các câu hỏi của trẻ bằng những từ ngữ đơn giản, dễ hiểu, mặc dù một số câu hỏi trẻ đã biết trước câu trả lời rồi. Hỏi là cách thức để luyện tập và phát triển kỹ năng giao tiếp và ngôn ngữ của trẻ trong tương lai.

Sự tò mò của trẻ đều nhận được câu trả lời là một cách để trẻ luyện từ và cách ghi nhớ. Việc tò mò, ham hiểu biết và ghi nhớ của trẻ sẽ không có vấn đề gì với những cha mẹ hiểu rằng trẻ trong độ tuổi này cũng đang tìm hiểu nhiều hơn về người lớn và một trong số những câu hỏi của trẻ là để giúp cho việc tìm hiểu đó.

• Đã hiểu hơn về thời gian của quá khứ, hiện tại và tương lai

Trẻ hiểu được ý nghĩa của “bên trên”, “bên dưới”, “đằng trước”, “đằng sau”; hiểu được thời gian của quá khứ, hiện tại, tương lai. Ngoài ra trẻ còn biết sử dụng từ ngữ để giải thích về thời gian như “lâu rồi”, “nhiều năm”, “cả tuần”, “lúc nãy”, “bây giờ” nhưng có thể vẫn còn nhầm lẫn trong việc sử dụng một số từ như dùng từ “ngày hôm qua” với sự việc trong tương lai bằng cách nói rằng: “Ngày hôm qua con sẽ không ngủ trưa”. Trẻ sẽ dần dần học được cách sử dụng từ đúng hơn. Trẻ cũng đã biết sử dụng từ ngữ để thể hiện sự từ chối, né tránh như “để sau”, “để đó đã”… Việc trẻ biết sử dụng các từ như vậy chứng tỏ trẻ trong độ tuổi này đã hiểu và biết chịu đựng hơn.

• Sử dụng những từ ngữ diễn tả cảm xúc và tư duy trừu tượng

Trẻ bắt đầu quan tâm tới việc sử dụng từ ngữ để nói lên cảm xúc, tư duy trừu tượng, ví dụ “tốt”, “mệt”, “rét”, “nóng”, “ấm” và bắt đầu hiểu được sự khác nhau của các từ ngữ đồng âm khác nghĩa như “xe của con” và “tưới cây” (trong tiếng Thái từ “xe” và từ “tưới “được phát âm giống nhau)…

Sự phát triển về ngôn ngữ diễn ra mạnh mẽ đối với trẻ 3,5 tuổi, đặc biệt là một số bé trai chậm nói hoặc rất ít nói khi 2 tuổi nhưng đến giai đoạn này, các bé sẽ nói liên tục không ngớt miệng. Một số trẻ tuổi này có thể lại nói lắp nhưng sẽ nhanh chóng mất đi.

Mỗi trẻ sẽ có quá trình phát triển ngôn ngữ khác nhau. Nhiều trẻ phát triển nhanh, nhưng một số khác có thể phát triển chậm hơn bình thường. Đây là giai đoạn tốt nhất cho việc phát triển ngôn ngữ bởi trẻ sẽ kết hợp giữa lời nói với trò chơi của mình. Trẻ sẽ nghĩ ra những từ mới, tạo nên những ngữ điệu riêng, biết sử dụng từ ngữ để từ chối, nói được dài hơn và bắt đầu hiểu hơn về quy luật ngữ pháp. Ví dụ: “Bà ngoại bị ốm nên phải đi khám bệnh, tiêm thuốc đúng không hả mẹ?”.

Câu từ đối với trẻ ở độ tuổi này rất quan trọng. Cha mẹ có thể sử dụng lời nói để dạy trẻ bởi trẻ đã hiểu được lời nói hoặc ngôn ngữ của người lớn tốt hơn và chấp nhận những câu nói có lý. Ngoài ra trẻ cũng phản ứng tích cực với những lý lẽ đúng và làm theo lời giải thích của cha mẹ.

Làm thế nào nếu con nói những từ thô tục?

Hầu hết trẻ trong độ tuổi này đều thích ghi nhớ những từ thô tục hoặc những từ ngữ không phù hợp, đặc biệt những lúc trẻ bực tức. Rất nhiều lần trẻ nói ra những từ ngữ có liên quan đến các bộ phận sinh dục cùng những hoạt động trong nhà vệ sinh cùng với những điệu bộ vô cùng tức giận làm cho cha mẹ vừa cảm thấy khó chịu, ngạc nhiên và xấu hổ.

Cách giải quyết vấn đề đầu tiên là bạn không nên lo lắng. Đây là một giai đoạn phát triển mà trẻ nào cũng phải trải qua. Trẻ em dù xuất phát từ hoàn cảnh nào cũng đều nói những lời thô tục. Các bé nói như vậy nhưng thực ra cũng không hiểu được ý nghĩa của những từ đó hoặc chỉ hiểu mập mờ mà thôi. Bởi vậy cha mẹ không nên quát mắng hay trừng phạt trẻ khi trẻ nói những lời thô tục mà hãy dạy trẻ sử dụng những từ khác thay thế hoặc biến thành chuyện hài hước. Cha mẹ có thể tìm những phương pháp khác phù hợp hơn để tránh cho trẻ sử dụng những từ thô tục.

Phát triển trí tuệ

Một sự phát triển rất quan trọng của trẻ trong độ tuổi này chính là sự phát triển trí tuệ. Việc học hỏi trong tất cả mọi chuyện sẽ có những bước phát triển rất mạnh mẽ. Trẻ 3,5 tuổi bắt đầu khám phá xem những sự vật có mối quan hệ với nhau như thế nào. Trẻ luôn cố gắng kiểm soát thế giới rộng lớn của mình bằng cách lấy mình làm trung tâm của vũ trụ.

Trẻ biết xếp hình, nặn đất nặn, ghép các hình ảnh giống nhau và phân tách các nhóm đồ vật như chổi để ở trong bếp, lợn ở trong chuồng. Tư duy của trẻ bắt đầu phức tạp hơn, đầy sức tưởng tượng, mơ mộng đến mức có thể nghĩ ra những câu chuyện khác nhau và những câu chuyện dài khi được 3,5 tuổi.

Kỹ năng sử dụng thị giác của trẻ trong độ tuổi này tương đối tốt. Trẻ có thể dùng ánh mắt dõi theo sự chuyển động của đồ vật mà không bị mất tập trung. Phần lớn trẻ cũng bắt đầu nhận ra rằng cơ thể của con người có hai bên nhưng vẫn chưa thể phân biệt được đâu là bên phải, đâu là bên trái. Trẻ chỉ nói được rằng đây là ngón tay cái, ngón tay trỏ, ngón tay út và bắt đầu nhận biết được các bộ phận khác trên cơ thể như đầu gối, khuỷu tay, vai…

Trẻ ở độ tuổi này bắt đầu quan tâm đến cơ thể mình và thường xuyên đặt ra các câu hỏi, đặc biệt là các câu hỏi có liên quan tới các bộ phận cấu thành nên cơ thể, các hoạt động của cơ thể và vấn đề giới tính. Cha mẹ với tư cách là những người trả lời nên chuẩn bị sẵn sàng và tìm những câu trả lời đơn giản, dễ hiểu, rõ ràng và trả lời ngay tức khắc cho trẻ. Đây không phải lúc cha mẹ vì nghĩ rằng chuyện này thật đáng xấu hổ mà tỏ thái độ hoặc lảng tránh câu hỏi của trẻ.

Phát triển về mặt xã hội

• Không thể ở một mình được

Trẻ cần phải học hỏi về cuộc sống, về mọi người xung quanh và những vị khách của cha mẹ. Bản thân trẻ cũng rất háo hức, biết nghĩ tới những điệu bộ, cảm xúc và mối quan hệ của những người có độ tuổi khác nhau ở xung quanh. Cha mẹ và thầy cô giáo luôn phải để ý và thúc đẩy mối quan hệ trong nhóm cho trẻ ở các lứa tuổi khác nhau trong xã hội. Cha mẹ nên bắt đầu thúc đẩy theo từng bước để trẻ hiểu về sự gắn bó, tình yêu thương và tình bạn với những người xung quanh.

• Tham gia với nhóm các bạn được rồi

Bởi trẻ tuổi này đã biết thêm được nhiều từ mới hơn và cũng bởi sự “biết nhiều” khiến trẻ tham gia cùng nhóm với các bạn và “ngăn”’ không cho các bạn ra khỏi nhóm. Trẻ tầm tuổi này thường thay đổi bạn chơi, lúc thì thích chơi với bạn này, lúc lại thích chơi với bạn khác. Phần lớn trẻ thích thay đổi bạn chơi là những bạn khác giới và các bé gái thường bắt đầu tìm bạn chơi theo kiểu như vậy.

Trong nhóm chơi của trẻ từ 3 - 6 tuổi, bạn nào có cái gì đó “hơn” các bạn khác trong lúc chơi như biết suy nghĩ, biết chơi, có nhiều đồ chơi hơn các bạn khác thường được phong làm trưởng nhóm.

• Cãi cọ với bạn

Càng có nhiều bạn, cơ hội để trẻ cãi nhau càng cao. Đây cũng là chuyện hết sức bình thường vì khi trẻ em chơi với nhau thường nảy sinh xung đột nhiều hơn những trẻ không chơi với ai. Trẻ thường cãi cọ với nhau việc tranh giành đồ chơi. Tuy vậy trẻ dễ cãi nhau nhưng cũng dễ làm lành với nhau, mau giận, mau quên và lại chơi với nhau như chưa từng có chuyện gì xảy ra.

• Cha rất quan trọng đối với trẻ

Lúc này, người mẹ phải đi làm công việc ở ngoài nhiều hơn. Cả cha và mẹ đều phải chịu trách nhiệm chăm sóc trẻ và đều bận rộn với công việc của mình nên người cha ngày càng có vai trò quan trọng hơn với con.

Trẻ phải cần cả cha và mẹ. Trẻ sẽ cảm thấy hạnh phúc khi luôn được ở bên cha mẹ. Trẻ cần cả cha và mẹ làm tấm gương và chỗ dựa những khi trẻ phải đương đầu với cuộc sống phức tạp và rối rắm.

Trẻ càng lớn, càng cần đến sự tự do hơn và sẽ tách khỏi mẹ để tìm đến với cha một cách tự nhiên. Trẻ sẽ nhận thấy vai trò quan trọng của cha trong các trò chơi vui nhộn và có cảm giác mạnh. Những chuyện với những chuyến phiêu lưu kỳ thú mà cha kể nghe sẽ hay hơn, hấp dẫn.

Trẻ 3 tuổi đã bắt đầu biết để ý thấy giữa con trai và con gái có những đặc điểm và dáng điệu khác nhau. Cha sẽ là hình mẫu của người đàn ông và mẹ sẽ cho thấy người phụ nữ phải như thế nào. Những cảm giác về sự khác nhau giữa con trai và con gái của trẻ sẽ được thể hiện rõ nhất khi bé trai nói rằng nếu sau này lớn lên sẽ thích làm đám cưới với mẹ, còn các bé gái thích sau này lớn lên sẽ làm đám cưới với cha.

Phát triển riêng theo lứa tuổi

• Vẫn gặp phải vấn đề sợ hãi nhiều thứ như sợ bóng tối, sợ quỷ, sợ các con quái vật…Trẻ sẽ có cảm giác không vừa lòng nếu cha mẹ đi ra ngoài với ai đó vào buổi tối dù đó là người quen đi chăng nữa. Người hoặc những con quái vật trong tưởng tượng sẽ làm cho trẻ có cảm giác không yên tâm.

• Chỉ chống đối lại quyền lực của mẹ, bất kể là việc làm cũng như lời nói, song trẻ cũng thể hiện tình yêu thương đối với cha mẹ một cách rõ ràng cả bằng hành động lẫn lời nói.

• Đã bớt chậm chạp hơn. Trẻ đã bắt đầu biết lựa chọn những màu áo và bít tất mà trẻ thích mặc, cha mẹ cũng không phải mệt mỏi với việc chờ đợi trẻ chọn lựa nhiều nữa bởi trẻ đã biết tìm kiếm hay lựa chọn những đồ vật mình thích nhanh hơn trước.

• Trẻ cần sự thừa nhận và cần mọi người yêu thương thật nhiều. Có thể dễ dàng thấy rằng trẻ nhỏ ngày càng phát triển mối quan hệ mật thiết với cha mẹ, luôn muốn được người khác yêu thương và chấp nhận bản thân. Nếu cha mẹ đối xử nhất quán, trước sau như một, trẻ sẽ lấy cha mẹ làm tấm gương để phát triển và ngoan ngoãn nghe lời. Nhưng nếu cha mẹ khiến cho trẻ thấy lẫn lộn như khi trẻ làm sai có lúc cha mẹ phạt trẻ nhưng có những lúc lại không phạt, trẻ sẽ không phân biệt được đâu là đúng và đâu là sai, hành động nào sẽ được chấp nhận và không được chấp nhận.

Mọi điều mà trẻ nhìn thấy, nghe thấy trong gia đình đều là những ấn tượng sẽ theo trẻ cho tới suốt đời. Có thể trẻ chưa hiểu được nguồn gốc của những sự việc diễn ra xung quanh nhưng vẫn nhìn thấy những gì đang diễn ra quanh mình. Những hành động của cha mẹ sẽ là nền tảng cho các giá trị, quan điểm, lòng tin và quy định thái độ đối với các sự việc mà trẻ sẽ gặp trong tương lai.

Cha mẹ có thể giúp trẻ

Những biểu hiện cho thấy trẻ đã sẵn sàng về mặt tâm sinh lý là trẻ phải có tính kỷ luật. Vì vậy, cha mẹ nên để trẻ được tự do trong suy nghĩ và nhận xét. Việc này bắt đầu được rèn luyện từ 4 tuổi trở lên, song cha mẹ cũng luôn phải hiểu rằng sự kỳ vọng bao giờ cũng có giới hạn, cha mẹ đặt hy vọng nhiều hay ít còn phụ thuộc vào khả năng của trẻ trong độ tuổi đó.

Nếu trẻ hiểu rằng cha mẹ xây dựng nên những quy tắc trong gia đình một cách đúng đắn và công bằng, trẻ sẽ chấp nhận sống trong khuôn khổ của những quy tắc mà cha mẹ đặt ra. Trẻ đã hiểu rằng nếu làm trái quy định của gia đình, sẽ làm cho cả trẻ và những người khác gặp rắc rối. Đây chính là nền tảng để tạo nên tính kỷ luật cho mọi trẻ em.

• Trẻ học về tai nạn và sự an toàn. Phần lớn những tai nạn xảy ra với trẻ ở tuổi này thường do việc chơi các trò chơi không đúng cách. Vì vậy, việc tìm mua đồ chơi cho trẻ trước tiên phải nghĩ đến sự an toàn và nên nghiên cứu kỹ về cách chơi trước khi cho trẻ chơi. Đồ chơi phải phù hợp với độ tuổi. Nếu trẻ đi chơi ở công viên, bạn nên kiểm tra kỹ lưỡng các đồ chơi xem có thật sự an toàn hay không, như ốc vít có có chắc chắn không, khung sắt có bị han gỉ hay hỏng hóc không…

Ngoài ra, nước cũng là một thứ cần phải đặc biệt chú ý, cha mẹ không được để nước lại trong những thùng, chậu, nhất là những chậu nước ở nhà. Cha mẹ cần dạy trẻ không nghịch nước trong chậu nếu không được sự đồng ý của cha mẹ.

BIỂU ÐỒ PHÁT TRIỂN CỦA TRẺ 3,5 - 4 TUỔI

Phát triển về thể chất

Các phần cơ lớn

• Cúi người xuống để chạm tay vào chân mà đầu gối vẫn thẳng;

• Chạy giỏi;

• Đi bằng mũi bàn chân được tới 3 mét;

• Giữ thăng bằng đi được trên tấm ván;

• Ném và bắt bóng tốt;

• Nhảy cao, nhảy bằng cả 2 chân, nhảy lò cò 1 chân được khoảng 2 - 3 bước;

• Đi xe đạp thành thạo, biết tránh những chướng ngại vật.

Các phần cơ nhỏ

• Vẽ các đường cơ bản để tạo thành một bức tranh;

• Nháy mắt thường xuyên vì đang có sự điều chỉnh hệ thần kinh thị giác;

• Dùng kéo cắt giấy khá tốt;

• Đã biết cầm bút chì đúng cách.

Phát triển về ngôn ngữ

• Nói được nhiều câu dài hơn, là những câu gồm 4 - 5 từ;

• Đã biết sắp xếp từ trong câu đúng ngữ pháp;

• Thường dùng từ “giả vờ”;

• Đã bắt đầu chú ý đến những từ thể hiện cảm giác như “nóng”, “lạnh”, “ấm”, “mệt”…;

• Thích phát ra những âm thanh lạ.

Phát triển về mặt xã hội

• Đã biết rủ hoặc ngăn cản bạn bè khi chơi;

• Chơi với các bạn khác giới không được lâu;

• Đã biết thể hiện tình yêu thương với người lớn và các bạn.

Phát triển về trí tuệ

• Biết nói về hình dáng và kích thước;

• Biết phân biệt đúng những đồ vật cùng loại;

• Kể lại được những chuyện xảy ra trong quá khứ;

• Hiểu được từ “nhất”.

Phát triển về tâm sinh lý

• Đã kiểm soát được tâm lý của bản thân tốt hơn;

• Ganh đua, tranh giành sự yêu thương và sự quan tâm của cha mẹ.

Phát triển về mặt chơi

• Thích leo trèo, thích chơi cầu trượt;

• Thích chơi trò giả tưởng và chưa phân biệt được giữa ước mơ và sự thật;

• Thích vẽ tranh, tô màu bằng bút lông loại lớn và nói được tên bức vẽ đó;

• Thích chơi đất nặn.

Phát triển riêng theo lứa tuổi

• Nhiệt tình giúp người lớn làm việc nhà;

• Tự mặc được những quần áo đơn giản, thích mặc quần áo mới;

• Tự ăn cơm, tự rót nước từ ca nhỏ ra cốc để uống;

• Thường xuyên gặp ác mộng;

• Tự đi vệ sinh được.

THÁNG THỨ 49 - 60 (4 - 5 TUỔI)

Thức tỉnh cả về thể chất lẫn tinh thần

Cả bé trai và bé gái bước vào giai đoạn 4 - 5 tuổi đều thức tỉnh cả về thể chất lẫn tinh thần. Trẻ đã bước qua giai đoạn chập chững tập đi, suốt ngày chỉ biết bám lấy một mình mẹ. Cơ thể của trẻ lớn lên nhiều so với năm trước. Các bộ phận trong cơ thể có sự phối hợp với nhau rất ăn ý, có sức khỏe rất dồi dào. Trẻ có thể nói được những câu dài chỉ trong 1 phút, lời nói và tư duy phát triển không ngừng.

Phát triển về thể chất

• Chuyển động thành thạo, giữ thăng bằng tốt.

Trẻ ở độ tuổi này có thể điều khiển được các hệ thống trong cơ thể tốt. Trẻ có thể chạy nhanh, rẽ sang trái, sang phải và nhảy qua các chướng ngại vật rất giỏi. Trẻ sẽ nhảy nhót theo kiểu của trẻ. Tuy trẻ chưa thể nhảy nhót hoặc bật nhảy liên tục được, song trẻ có thể đứng giữ thăng bằng trên 1 chân trong nhiều phút và nhảy lò cò 1 chân được khoảng 4 - 6 bước. Chúng ta có thể nhận thấy trẻ giữ thăng bằng tốt hơn qua việc đi trên một tấm ván và có thể nhảy từ trên cao khoảng 60 centimét xuống dưới sàn.

Trẻ 4 tuổi có thể cúi xuống nhặt đồ ở dưới sàn mà không cần gập đầu gối, đã có thể dẫn bóng, cố gắng cầm thanh gậy đánh bóng và dùng một tay để để ném đồ vật qua đầu. Trẻ trong độ tuổi này thường rất thích trèo cây và leo cầu thang, thích nhất những trò chơi cảm giác mạnh như treo ngược người trên xà và gập chân lại đu vào xà trước khi treo người xuống, thích trồng cây chuối và bật nhảy. Phần lớn trẻ đều có thể tự đu xích đu và đi theo vòng tròn mà không bị ngã.

Trẻ độ tuổi này tràn trề sinh lực và nghĩ rằng việc thử sức của bản thân là một sự thử thách nên thích làm những việc khó mà đôi khi người lớn chúng ta cũng cảm thấy hơi quá sức.

• Các phần cơ nhỏ phát triển hoàn thiện hơn

Trẻ 4 tuổi đã tự cài cúc quần, cúc áo và buộc dây giày được rồi.

Khi vẽ tranh, trẻ chỉ chú ý vào từng chi tiết mà thôi. Ví dụ: Khi vẽ người, trẻ sẽ vẽ đầu, miệng, đôi khi có 2 mắt, nhưng trẻ chỉ có thể vẽ thành hình người khi được 5 tuổi. Trẻ 4 tuổi vẽ theo mẫu được hình tròn, hình chữ thập. Khi tô màu, trẻ thường dùng ngón tay cái và ngón tay trỏ để cầm bút màu và vẽ các nét đan xen vào nhau nhanh hơn.

Trẻ chơi trò ghép hình thành tòa nhà cao tới 10 tầng hoặc cao hơn, xếp các hình giống nhau vào ô một cách chính xác từ hình tam giác, hình tròn và hình vuông. Trẻ sử dụng kéo tốt hơn, có thể cắt giấy theo đường được vạch sẵn, nhiều trẻ cũng có thể tập tô những con số hoặc chữ cái và xâu chuỗi hạt cườm thành vòng cổ được.

Phát triển về ngôn ngữ

Trẻ 4 tuổi đang mê mải với tất cả các từ ngữ, từ những từ có nghĩa cho tới những từ ngữ không có ý nghĩa. Trẻ có thể tự nghĩ ra từ mới là tiếng lóng hoặc từ chửi thề (không phải bắt chước mà dùng để tranh cãi lại với cha mẹ). Phần lớn những từ này trẻ dùng ở cuối câu, khiến cha mẹ hoặc cô giáo phải ngạc nhiên. Nhiều trẻ ở độ tuổi này cũng thích nói đến chuyện bài tiết hoặc nhà vệ sinh với những từ thô tục.

Đối với việc trẻ dùng những từ ngữ thô tục, bậy bạ, cha mẹ không nên nóng vội mà nên tỏ thái độ không quan tâm đến những lời nói đó. Không lâu sau, trẻ sẽ từ bỏ cách nói đó.

Tuổi này trẻ rất thích mơ mộng, và bắt đầu biết kể những chuyện tự nghĩ ra và rất hào hứng kể cho cha mẹ hoặc bạn bè nghe. Khi câu chuyện tự nghĩ ra sắp hết, trẻ sẽ lấy những chuyện có thật để thêm vào. Người lớn có thể nghĩ rằng bọn trẻ tầm tuổi này nói những gì không thể tin được nên mắng mỏ trẻ.

Ranh giới phân biệt giữa giấc mơ và thực tế của trẻ ở tuổi này vẫn chưa rõ ràng bởi trẻ đang nằm ở giữa hai giai đoạn của thế giới mơ và thế giới thực tại.

Sự phát triển về trí tuệ

Trẻ 4 tuổi sẽ sử dụng thời gian chơi đồ chơi lâu hơn, khả năng tập trung cao hơn lúc 3 tuổi. Theo tự nhiên, các bé luôn tràn đầy sinh lực để nhận biết mọi thứ và bắt đầu thể hiện ra bằng cách kể về những kinh nghiệm của bản thân. Tới giai đoạn này, trẻ đã có thể nhớ và phân biệt được tên màu sắc và ghép được thành từng cặp với nhau.

Trẻ 4 tuổi hay 4,5 tuổi có thể đếm được không quá 4 số tự nhiên đầu tiên. Nền tảng của sự hiểu biết về số lượng hoặc con số của trẻ chỉ có 1 hoặc 2 mà thôi. Trẻ sẽ hiểu về kích cỡ tốt hơn, hiểu được “to” và “bé”, “đáng yêu” và “đáng ghét”, “thấp” và “cao”, “sáng” và “tối”…

Suy nghĩ của trẻ 4 tuổi sẽ rõ ràng hơn rất nhiều, các bé là những chuyên gia quan sát hàng đầu, đặc biệt là những việc mà trẻ được tham gia như trẻ có thể nói được tên các bạn vắng mặt trong lớp. Nếu cô giáo giơ lên chiếc chăn của một bạn nào đó, trẻ sẽ nói to tên của bạn ấy ngay tức thì. Khi thử lấy chăn của mọi người ra, trẻ sẽ thay phiên nhau nói tên của người sở hữu một cách liên tục và chính xác.

Phát triển về mặt xã hội

Trẻ 4 tuổi thích có bạn và luôn thích được chơi giữa nhóm bạn và sẽ cảm thấy không hài lòng khi phải ở nhà chơi một mình trong khi vừa mới rời các bạn ra về vào buổi sáng. Ngay khi được tham gia cùng các bạn, trẻ sẽ chuyện trò rôm rả, thích thú chơi các trò chơi cùng nhau tới mức nếu chưa thấy đói sẽ chưa chịu dừng lại.

Trẻ 4 tuổi chơi với nhau thành nhóm có nhiều hơn 2 người. Nếu trẻ chơi chung trong một nhóm có ba bạn, thường xảy ra tình trạng một bạn thứ ba chắc chắn sẽ bị hai bạn kia tách ra khỏi nhóm. Bạn thứ ba khi cố gắng tham gia chơi với hai bạn còn lại sẽ càng bị các bạn tách ra khỏi nhóm. Trẻ thứ ba sẽ rất buồn bã, không còn thích thú vì đã quen chơi với các bạn. Trẻ em cũng biết cách để tự giải quyết những vấn đề xảy ra trong nhóm. Trẻ 4 tuổi đã có thể giải quyết được vấn đề cãi cọ, tuy nhiên người lớn có thể chỉ dẫn hoặc giải quyết giúp trẻ.

Trẻ 4 tuổi đi học mẫu giáo và chơi thành từng nhóm sẽ mang đồ chơi từ nhà đi. Các bé biết chia sẻ đồ chơi cho nhau bằng cách thay phiên nhau chơi nhưng cũng thường gặp nhiều rắc rối bởi sẽ có một trẻ nào đó không chịu nhường đồ chơi cho các bạn. Việc thể hiện những hành vi mâu thuẫn với người khác của trẻ 4 tuổi là nhằm đòi hỏi sự đáp ứng của xã hội - từ các bạn chứ không có mục đích chống đối lại xã hội.

Trẻ 4 tuổi muốn được tiếp cận với những điều mới lạ từ con người, thức ăn, quần áo, trò chơi, các đồ chơi mới, có thái độ thích hay không thích rất mạnh mẽ. Một bạn chơi rất thân với trẻ ngày hôm qua có thể trở thành người mà trẻ từ chối, không muốn chơi mà không có nguyên nhân. Ngay cả món ăn trẻ từng yêu thích cũng có thể khiến trẻ không thích ăn và lập tức không chịu ăn nữa.

Trẻ tuổi này thích chơi với các bạn cùng tuổi hơn là các anh chị lớn hơn. Mặc dù trẻ có thể chơi được với cả bạn trai và bạn gái, nhưng bạn thân thường là bạn cùng giới.

Trẻ 4 tuổi thường thích khoe khoang và nói lớn tiếng. Mặc dù trẻ rất thích chơi với các bạn nhưng chơi với nhau không được lâu bởi thường xảy ra cãi cọ, đôi co và khi thực sự giận nhau, chúng ta sẽ nghe thấy trẻ gào lên với bạn rằng “Đi đi, tớ không muốn chơi với bạn nữa!”.

Phát triển về mặt tâm sinh lý

• Đấm, đá khi cảm thấy tức giận hay bực mình, thậm chí một số trẻ còn dọa bỏ đi khỏi nhà. Bởi vậy trẻ tuổi này cần những lời dạy bảo nghiêm túc của cha mẹ, để trẻ tự tin đứng vững. Cha mẹ phải giải thích cho trẻ tận tình, có đầu, có cuối mỗi khi trẻ bướng bỉnh, ăn vạ và thường thì đều có kết quả. Nhưng nếu không thực sự đạt kết quả, bạn có thể dùng biện pháp quản lý hoặc bắt buộc.

• Tuổi này trẻ đã biết suy nghĩ và có lý trí hơn nhưng vẫn có những cảm giác lo sợ rất vô lý: như sợ bóng tối, sợ quỷ, sợ yêu quái, sợ những người có hình dạng khác thường, sợ một số loài động vật, sợ lông chim… Những sự sợ hãi kể trên là do sự tưởng tượng và nghĩ ngợi linh tinh của trẻ. Trẻ tuổi này có thể biến những điều không mấy đáng sợ trở thành những điều rất đáng sợ và khủng khiếp.

• Bắt đầu biết phân biệt những điểm giống nhau và khác nhau giữa các bạn, ví dụ như các bạn khác cũng có cha, có mẹ nhưng mỗi bạn lại có những ý nghĩ và cảm xúc khác nhau. Ngoài ra, trẻ cũng bày tỏ thái độ yêu và ghét một cách mạnh mẽ, yêu nhiều, ghét nhiều. Một trẻ vừa ngoan ngoãn đáng yêu, vui vẻ nhưng cũng có những biểu hiện không đáng yêu, nói năng không lễ phép, tâm trạng không ổn định. Đây là những biểu hiện hết sức bình thường của trẻ ở độ tuổi này. Cha mẹ thường không biết trước được rằng khi nào tâm trạng của trẻ sẽ thay đổi.

• Đã biết ghen tị. Trẻ sẽ bày tỏ thái độ ghen tị ngay khi thấy cha mẹ gần gũi với nhau. Thái độ nói trên cho thấy trẻ đã nhận thức được về gia đình và bắt đầu có sự quan tâm đặc biệt khi trẻ được 5 tuổi.

• Những hành vi lạ

Cắn móng tay, ngoáy mũi, mút ngón tay… là những hành vi khiến cha mẹ không hài lòng nên phải can thiệp. Tuy những biểu hiện kể trên của trẻ chỉ xảy ra trong từng thời điểm nhất định, song cũng cho thấy rằng từ sâu trong tâm tưởng, trẻ đang cảm thấy không tự tin vào bản thân. Tình trạng này có thể trở nên nghiêm trọng đến mức rất khó giải quyết và điều trị. Cách giải quyết bước đầu là cha mẹ tỏ vẻ không quan tâm nhưng đồng thời hãy cố gắng tạo cho trẻ cảm giác thoải mái, ấm áp, tin tưởng vào tình yêu của cha mẹ.

Cha mẹ có thể giúp được trẻ

Rất nhiều trẻ 4 tuổi thích cắn móng tay. Nếu trẻ thường xuyên cắn móng tay, cha mẹ nên nhớ lại xem có điều gì xảy ra trong cuộc sống hàng ngày của trẻ hay không. Một số trẻ cũng chỉ cắn móng tay mà không có ý gì, không phải là những dấu hiệu nguy hiểm, trẻ chỉ cắn móng tay chơi cho đỡ chán. Một số bậc cha mẹ giải quyết vấn đề bằng cách phàn nàn vì nghĩ rằng như thế sẽ khiến trẻ không cắn móng tay nữa nhưng thực tế cách này không hề hiệu quả. Cha mẹ nên tìm cách khác để trẻ từ bỏ hoặc giảm hành động trên như chăm sóc để móng tay trẻ được sạch sẽ, dạy cho trẻ cách dùng giũa để giũa móng tay hoặc sơn móng tay bằng những màu tươi sáng để trẻ thấy những móng tay tròn tròn được sơn rất đẹp đáng để ngắm hơn những móng tay trơn bình thường.

Trẻ mút tay. Bình thường trẻ 4 tuổi sẽ không mút ngón tay nữa. Tuy nhiên một số trẻ cũng có thể mút tay khi cảm thấy thiếu tự tin. Việc mút tay trước khi đi ngủ thường xảy ra với trẻ từ 5 - 6 tuổi. Cha mẹ nên hiểu rằng việc mút tay là nhằm giải tỏa căng thẳng và chỉ diễn ra trong một giai đoạn nào đó, không đến mức làm cho răng của trẻ bị lệch, hạn hữu mới gặp một trẻ bị lệch răng do mút tay mà thôi.