Nhưng nếu có một người vùng Bắc Phi chống lại cái cụm Mỹ hóa - toàn cầu hóa thì sẽ có một người khác thích nghi và tận dụng nó. Khi tôi sang Casablanca năm 1997, thì tàu tên lửa USS Carr cũng vào thăm cảng nước này. Tổng lãnh sự Mỹ ở vùng này đã tổ chức chiêu đãi cho các quan chức địa phương và khách mời trên boong tàu, tôi cũng được mời. Trong khi vài cô gái địa phương chen chúc để được chụp ảnh của các thủy thủ và chủ cùng khách ngồi ăn cánh gà bên những lon bia Budweiser, thì tôi được gặp và trò chuyện với Thống đốc vùng Casablanca. Mặc một com lê kiểu cách, viên chức người Ma rốc này, bằng tiếng Pháp, giải thích một cách đầy tự hào về lý do vì sao ông ta gửi hai con của ông đến ngôi trường của người Mỹ ở trong vùng, chứ không đến trường Pháp, nơi xưa kia ông được đào tạo.

“Hai lý do,” ông ta nói. “Thứ nhất, trong thế giới tương lai nếu bạn không nói tiếng Anh, thì bạn là người thất học. Thứ hai, hệ thống của Pháp dạy cho bạn thành một người quản trị hành chính. Hệ thống của Mỹ lại dạy cho bạn cách tồn tại độc lập. Đó là điều tôi muốn con tôi phải hiểu.”

Mặc dù văn hóa và giáo dục của Pháp ăn sâu vào những thành phố lớn của Ma rốc từ năm 1912, hiện nay có ba trường của Mỹ được thành lập ở đó – học sinh nối đuôi nhau chờ để nhập học. Thật ra hiện nay đang có sự cạnh tranh thực sự về văn hóa giữa Pháp và Mỹ để chiếm con tim và khối óc của thế hệ mới ở Bắc và Tây Phi, vốn là vùng ảnh hưởng truyền thống của Pháp. Và trong sự cạnh tranh đó thì Mỹ đang dần thắng thế – mà cũng không cần cố sức cho lắm. Tất cả là do nhu cầu. “Giáo dục đại học của người Pháp chưa bắt kịp với giai đoạn cách mạng hiện nay,” Dominique Moisi, người trước đây dạy học ở trường đại học quản lý nhà nước nổi tiếng của Pháp, Trường ENA, và là một trong những chuyên viên về thời sự quốc tế của nước Pháp.

“Hệ thống của Pháp thưởng cho những người có khả năng tiếp bước vào những con đường đã được mở cho họ. Nó không khuyến khích người ta chống đối hay tự hình thành cá tính. Tâm lý ngày nay cho thấy những thay đổi trong những năm 90 như thế không phải là do Pháp tác động. Hoa Kỳ đã trở thành tấm gương phản chiếu những cảm giác phân vân trong chúng tôi. Nhìn Hoa Kỳ thì chúng tôi có thể thấy được những gì chúng tôi còn thiếu thốn.”

Một phản ứng đại chúng khác đối với Mỹ hóa-toàn cầu hóa ngày nay bắt nguồn từ những nước mà: một mặt thì phàn nàn cay đắng về chuyện Hoa Kỳ lộng hành, mặt khác thì họ ngồi mát ăn bát vàng – hưởng những thành quả mà sức mạnh của Hoa Kỳ mang lại. Người Nhật sẽ nói riêng với chúng tôi rằng Hoa Kỳ “là rất đúng” khi đòi hỏi Trung Quốc phải tuân thủ luật quốc tế về vấn đề bản quyền. Và họ cũng nói với Mỹ rằng các công ty Nhật, như Sony và Nintendo, cũng chịu thiệt thòi về nạn băng đĩa lậu như Disney và Microsoft phải chịu. Nhưng Nhật Bản sẽ không bao giờ đứng ra đối đầu với Bắc Kinh về vấn đề đó. Tokyo sẽ để cho Washington, siêu cường duy nhất ngày nay, làm điều đó trong khi tiếp tục bám áo Hoa Kỳ sang làm ăn với Trung Quốc càng nhiều càng tốt – tận dụng những thua thiệt của người Mỹ do hậu quả của cuộc đối đầu Washington-Bắc Kinh. Rốt cuộc, nếu Hoa Kỳ thắng cuộc trong việc ép Trung Quốc phải tuân thủ tác quyền, thì Nhật Bản cũng hưởng lợi luôn. Trong tiếng Nhật có thuật ngữ nào chỉ “sự ăn theo” không nhỉ?

Sau cùng có một khuynh hướng trong đó các nước tìm cơ hội làm rối loại chính sách đối ngoại và kiềm chế bớt sức mạnh của Hoa Kỳ, vì cả lý do địa-chính trị truyền thống lẫn để thuần túy tiêu khiển. Ví dụ Nga hoặc Pháp: khi họ càng khó thành đạt bước chân vào “Thế giới Đi nhanh”, thì họ quay sang tìm ảnh hưởng ở những nơi khác – bằng cách thách thức chiến lược đối ngoại của Hoa Kỳ ở Bosnia – chớp nhoáng chuyển quân Nga vào Kosovo trước khi quân Mỹ và NATO vào đó, hay đứng ra bênh vực Saddam Hussein ở Iraq. Trong thực tế nước Nga càng yếu đi thì nó càng mong muốn khai thác những khác biệt đối với Mỹ, và người Nga càng muốn chỉ mặt trêu chọc người Mỹ để tiêu khiển – để có cảm giác bình đẳng với người Mỹ. Bình luận viên người Nga Aleksei Pushkov có lần đã nói với tôi: “Thái độ phổ biến ở đây là nước này cần phải là một lực lượng đối trọng nhằm điều chỉnh những tình huống mà ở đó Hoa Kỳ trở nên si mê.” Theo tôi thì có thể nói điều đó theo một cách khác. Phương châm của Nga và nhiều nước khác ngày nay là: “Nếu bạn không thể dùng một cuộc chiến tranh để đánh lạc hướng, giảm đi những ưu phiền trong lòng xã hội của bạn thì ít nhất hãy đem người Mỹ ra làm bung xung cãi vã.”

Tư cách siêu cường duy nhất trên thế giới vẫn không đảm bảo rằng Mỹ làm gì cũng được – nhưng nó đảm bảo được một điều: ở đâu Hoa Kỳ cũng bị chỉ trích. Một lần nữa hãy nghĩ đến NBA. Gary Payton là một hậu vệ ngôi sao của đội Seattle SuperSonics. Anh ta là cầu thủ danh tiếng, nhưng không phải là Michael Jordan và anh ta bù vào những khiếm khuyết của bản thân bằng cách bêu rếu các cầu thủ khác, đặc biệt là Michael Jordan. Trong tâm trí tôi, Pháp và Nga ngày nay cũng giống như Gary Payton trong phương diện địa-chính trị – những kẻ bêu rếu lớn nhất thế giới muốn bù trừ cho những gì họ còn khiếm khuyết, đặc biệt đối tượng bêu rếu của họ là Hoa Kỳ.

Trong bộ phim Duck Soup của anh em nhà Marx, có cảnh trong đó Chico và Harpo trò chuyện với quỷ dữ, đánh giá về Trentino, vị nguyên thủ châu Âu và là đối thủ chính trị của Groucho. Trentino là người đã thuê Chico và Harpo làm điệp viên. Khi Chico và Harpo đến văn phòng của Trentino để báo cáo về điệp vụ của họ, cô thứ ký lúc đó bước vào văn phòng cầm trong ta một bức điện. Harpo giật bức điện trong tay người thư ký, nhìn ngó nó thật kỹ càng, sau đó xé nát bức điện thành từng mảnh nhỏ, ném xuống đất rồi lắc đầu. Sửng sốt và ngạc nhiên, Trentino quay sang nhìn Chico dò hỏi: “Vì sao hắn làm thế?” Và Chico đáp: “Hắn điên lên là vì mù chữ, hắn không biết đọc.”

Cảnh đó khiến tôi nhớ lại một khuynh hướng khác phản ứng lại trào lưu Mỹ hóa-toàn cầu hóa – một khuynh hướng thực sự nguy hiểm. Đó là sự phản ứng của những người đã không chấp nhận Mỹ hóa-toàn cầu hóa hoặc không chấp nhận điều đó vì những lý do chính trị, kinh tế hay văn hóa – họ chỉ muốn xé nát những gì thường xuyên được trưng ra trước mặt họ. Có những Harpo – nam có nữ có, chỉ muốn trắng đen rõ ràng. Họ không muốn quy phục nước Mỹ rồi lại nói xấu nước Mỹ đằng sau lưng. Họ chỉ muốn giữ lối đi cũ kỹ của riêng họ.

Xin phỏng theo lời của Ronald Steel có lần đã nói với tôi, những người trong cơn giận dữ đã coi Mỹ hóa-toàn cầu hóa là một vị khách không mời mà đến: bạn cố đóng cửa vậy mà vị khách lại cứ chui vào qua đường cửa sổ. Bạn đóng cửa sổ nhưng họ lại vào qua đường cáp. Bạn cắt đứt đường dây cáp thì họ lại vào nhà qua đường điện thoại qua Internet. Bạn cắt dây điện thoại thì họ lại vào bằng đường vệ tinh vô tuyến. Bạn ném điện thoại di động đi thì họ vẫn còn đó trên những tấm bảng tin điện tử. Khi bạn gỡ những tấm bảng xuống thì hình ảnh của họ vẫn còn đó trong công sở và nhà máy của bạn. Và không những thế, Mỹ hóa-toàn cầu hóa còn vào tận trong phòng của bạn. Bạn hiện đang ăn nó vào người. Và khi lọt vào nhà của bạn, nó tạo ra một khoảng cách giữa bố và con trai, giữa mẹ và con gái, giữa ông bà và cháu chắt. Nó tạo ra một tình huống trong đó một thế hệ có cách nhìn thế giới khác hẳn với thế hệ khác, và chung quy đó là lỗi của nước Mỹ. Chẳng hạn, chủ đề mà nhà triệu phú người Xê út, một kẻ khủng bố, Osama bin Laden, thường tuyên truyền là: Mỹ cút khỏi bán đảo Ả rập, và cút khỏi thế giới Ả rập nói chung, vì lối sống Mỹ làm bẩn “mái nhà của người Hồi giáo.”

Cựu Thủ tướng Ấn Độ I, K. Gujral không giống như bin Laden, không giống chút nào. Nhưng có một lần tôi trò chuyện với ông ta ở Delhi, ông ta giải thích về những sự khó chịu mà có những người cảm nhận từ việc Mỹ hóa-toàn cầu hóa xâm chiếm gia đình họ. “Tôi thấy có điều tương tự đang xảy ra ở Ấn Độ – sự thay đổi trong cách phục sức và thói quen ăn uống,” Gujral nói. “Đứa cháu tôi năm nay bốn tuổi. Vậy mà cháu thường xuyên nhắc đến kẹo cao su, không nhắc đến món ăn Ấn Độ, hay nó nói, “cháu không muốn uống Pepsi, cháu thích Coca.” Cháu nó thậm chí nói tiếng Anh nhiều hơn tiếng Ấn Độ. Có ngày tôi hỏi cháu tại sao không nói chuyện với tôi bằng tiếng Ấn Độ, vậy mà nó đi mách mẹ nó là “có phải ông không biết nói tiếng Anh phải không?” Tôi quan sát ứng xử của cháu tôi, vì đó là một ví dụ nhãn tiền. Hôm trước cháu gái tôi nói nó muốn ăn bánh pizza. Vậy là bà nó hứa sẽ nướng cho nó một cái bánh pizza vào ngày hôm sau. Nhưng cháu tôi nói, ‘Không, không, cháu muốn ăn Pizza Hut cơ.’”

Ở Thượng Hải, tôi đã phỏng vấn Wang Gouliang, một viên chức hàng đầu của Ngân hàng Giao thông, một trong bốn ngân hàng lớn nhất Trung Quốc. Tôi hỏi đùa rằng ông ta hay thu thập tin tức thế giới từ đâu. Ông ta nói mỗi sáng thư ký của ông thường chuẩn bị một bản tin vắn lấy từ Internet và hãng tin Reuters, nhưng ông cũng thường nhận được nhiều thông tin từ con trai ông.

Và bỗng nhiên, ông ta trở nên hùng biện về mối quan hệ giữa bố và con rồi chuyển sang đả kích Internet.

“Con trai tôi là một tay sành sỏi về Internet. Mỗi khi hắn thấy có điều gì lý thú trên Internet thì hắn thường cho tôi xem,” viên chức Ngân hàng người Trung Quốc này nói. “Nhưng những bậc cha chú không nên để cho con cháu xỏ mũi. Con tôi thỉnh thoảng cũng đưa ra những gợi ý, nhưng tôi không thích thú gì với phần lớn những gợi ý đó. Cha không nên nghe theo con cái. Vì như thế sẽ ảnh hưởng tới quyền lực người cha. Tôi nói nó bớt vào Internet đi, tập trung vào học hành.”

K. Gujral và Wang Guoliang là những người có học, họ không đến mức điên tiết về những việc đó. Nhưng những người khác thì không thế. Những kẻ giận dữ không tìm được những ý thức hệ thay thế cho Mỹ hóa-toàn cầu hóa. Họ giống như nhân vật Harpo. Họ chỉ muốn xé tan những thông điệp và ném chúng đi. Và không giống những chính phủ yếu đuối của họ, những chính phủ phàn nàn về Chú Sam nhưng vẫn “ngồi mát” – những kẻ giận dữ thường sẽ sử dụng vũ lực để phản kháng.

Và điều đó thật đáng sợ. Mỹ hóa-toàn cầu hóa khiến cho họ có thêm lý do để căm ghét nước Mỹ; nó cũng trang bị cho họ thêm sức lực, để trong tư cách cá nhân, họ nổ súng. Toàn cầu hóa đã tăng cường sức lực cho họ thông qua hai con đường:

Thứ nhất, trong cái thế giới đang được kết nối chặt chẽ đến mọi nơi mọi lúc – những kẻ khủng bố có thể tiêm nhiễm đầu óc của nhiều mảng dân chúng hơn. Hãy xem kỳ nghỉ đông của tôi vào tháng 12/1998: Tôi đi trượt tuyết ở vùng núi Rocky Mountain và tôi thấy bên trong hầu như mỗi chiếc thang trượt tuyết trên đỉnh núi, bao giờ cũng có du khách đang nói chuyện trên điện thoại di động. Một người bạn của tôi đi trượt tuyết nhưng vẫn mang theo một máy nhắn tin, trên máy có thông số giá trị chứng khoán trong các thị trường Dow Jones và những trị giá cổ phần của chính anh ta. Anh ta thường kiểm tra các thông số mỗi khi đi trong thang máy. Khi tôi đang gửi những chương bản thảo của cuốn sách này trong văn phòng hãng chuyển phát nhanh Federal Express sang một nơi khác, dự định đến nơi vào 10 giờ 30 sáng ngày hôm sau, tôi nhìn qua cửa và thấy David Stern, Chủ nhiệm NBA đang bước trên phố, nói máy điện thoại di động, đàm phán để giải tỏa một lệnh phong tỏa NBA. Sau mỗi ngày đi trượt tuyết tôi sẽ về khách sạn, xem truyền hình cáp, dùng thẻ điện thoại AT&T gọi điện cho bè bạn ở Cairo và Jerusalem hoặc quay số AOL 800 để xem tin tức và kiểm tra xem tôi có email nào mới không. Vào đêm giao thừa năm đó sau khi ăn tối trong một nhà hàng, khi tôi ra nhận áo khoác nơi gửi quần áo, tôi nghe được đoạn đối thoại bực dọc sau đâu giữa một thực khách và hầu bàn: “Anh nói thế có nghĩa gì? Anh không nhận được đăng ký đặt bàn của tôi. Tôi gửi bằng email mấy tuần trước đây! Tên là Ashraf, đánh vần là A-s-h-r-a-f.” Trước khi đi ngủ tôi giở báo USA Today và tìm thấy bức ảnh mà bạn thấy ở chương 3 trong cuốn sách này. Trong bức ảnh là một người Do thái Hasidic gắn chiếc điện thoại di động vào bức tường thiêng liêng ở Jerusalem. Còn nhớ đoạn chú thích: “Shimon Biton áp chiếc điện thoại di động vào Bức Tường phía Tây để một người bà con của anh từ Pháp có thể cầu nguyện tại bức tường thiêng liêng.”

Tất cả những điều đó đã diễn ra khi tôi đang trong kỳ nghỉ trên núi!

Hãy tưởng tượng chuyện gì sẽ diễn ra nếu bạn đang ở nhà hay đang đi làm. Chúng ta ngày nay kết nối với nhau ngày càng nhiều. Ngày mỗi ngày có càng nhiều những người dân đón nhận thêm, hay có khả năng đón nhận thông tin về những sự kiện đang xảy ra trên khắp thế giới, sớm hơn vì với tốc độ nhanh hơn. Trong một thế giới như vậy thì chỉ cần một lượng nhỏ thuốc nổ hay vi trùng hay chất uranium đã được làm giàu thì có thể gây hoang mang và phá hoại cho hàng tỷ người cùng một lúc.

Toàn cầu hóa còn tạo điều kiện cho các phần tử khủng bố gây tiếng vang bằng một cách khác. Khi chip vi tính và công nghệ thu nhỏ khiến cho kích thước của thiết bị nhỏ và nhẹ hơn, mọi thứ trở nên nhỏ và nhẹ hơn. Sam Cohen, người sáng chế ra bom Neutron đã nhận xét trên báo The Washington Times (7/6/1998), rằng trong vòng 10 năm kể từ ngày vụ nổ thử nghiệm bom plutonium ở Alamogordo, Hoa Kỳ, các nhà chế tạo bom có thể thu nhỏ kích thước đầu đạn nhưng không thay đổi sức công phá 20 kiloton – xuống 100 đơn vị. Hoa Kỳ đã phát triển một loại đầu đạn cho NATO – một loại đầu đạn có thể được gắn trên súng bazoka, hai người điều khiển, có sức công phá 1/10 kiloton. Người Nga cũng làm được điều đó. Người Mỹ đã khám phá ra điều đó khi Alexander Lebed, cựu Cố vấn an ninh quốc gia Nga nói rằng có 100 vũ khí hạt nhân mini, được biết đến với cái tên “những trái bom trong cặp da”, bị đánh cắp từ kho vũ khí của lực lượng đặc biệt của Nga. Chính vì thế mà Geoff Baehr, phụ trách thiết kế mạng của hãng vi tính Sun Microsystems có lần nói với tôi: “Điều tôi lo lắng nhiều nhất và đó không phải là điều nói quá, đó là toàn bộ hạ tầng cơ sở này rất dễ bị phá hoại, không những do nạn tin tặc mà có khi do có người nào đó vào được trong các tổng đài điện thoại. Trong thế giới ngày nay, những kẻ phá hoại có thể vào trong các tổng đài điện thoại phá phách, sau đó về ăn trưa rồi lại quay lại phá tiếp.”

Khi kết hợp những kẻ giận dữ mà trào lưu Mỹ hóa-toàn cầu hóa sinh ra, cùng với khả năng toàn cầu hóa trang bị cho con người ta, bạn sẽ hiểu được điều tôi cho rằng là đe dọa trực tiếp đối với an ninh quốc gia của nước Mỹ trong thế kỷ 21: Những kẻ khùng điên được trang bị tối tân. Chính thế, chúng không đơn thuần là một thứ siêu cường bình thường đang đe dọa nước Mỹ trong phần cuối của thế kỷ 20. Đe dọa thực sự đối với nước Mỹ ngày nay là những kẻ điên khùng được trang bị tối tân: chúng căm ghét nước Mỹ hơn bao giờ hết vì lý do toàn cầu hóa và chính những kẻ đó có thể tự ý làm bất cứ điều rồ dại nào, cũng nhờ toàn cầu hóa.

Trong hệ thống Chiến tranh Lạnh, một kẻ điên khùng được trang bị cần phải kiểm soát cả một đất nước trước khi bước ra phá phách toàn bộ thế giới. Nhưng ngày nay, một kẻ điên khùng được trang bị tối tân, dù là đàn ông hay đàn bà, có thể dùng sức mạnh của toàn cầu hóa để, thậm chí, chống lại cả một siêu cường. Trong thời đế quốc La mã, có câu nói: Mọi con đường đều dẫn đến thành Rome – bắc, nam, đông hay tây. Và cũng qua những ngả đường đó mà Caesar vươn dài quyền lực của ông ta. Đó là những con đường to và đẹp. Nhưng có điều buồn cười khi nói về đường sá. Chúng có hai chiều, và khi những kẻ theo Vandal và Visigoth quyết định tấn công Rome thì họ cũng dùng chính những con đường đó. Toàn cầu hóa cũng là tình huống như vậy.