Đầu tháng hai năm 1856, Christian Buddenbrook xa gia đình tám năm trở về quê nhà. Anh đáp xe thư từ Hamburg. Anh mặc bộ quần áo ca rô màu vàng thích hợp với phong cách vùng nhiệt đới, mang về cái mõm dài của con cá kiếm và một cây mía rất to. Anh vừa lơ đãng vừa lúng túng để bà tham ôm mình vào lòng.

Ngay sáng sớm hôm sau, khi cả nhà ra nghĩa địa ở ngoài cổng Burgtor, anh vẫn giữ thái độ ấy. Họ ra đây để đặt vòng hoa trước mộ ông tham. Họ đứng xếp hàng ngang trên đường nhỏ đầy tuyết, trước một tấm đá rất to khắc huy hiệu gia đình ở giữa, bốn bên là tên những người đã yên giấc ngàn thu ở chỗ này... Trước mặt họ còn có cây thánh giá bằng đá hoa cương, dựng cạnh vườn cây nhỏ đã rụng hết lá. Hôm ấy, trừ Klothilde về đồn điền “bạc bẽo” chăm sóc ông bố đang ốm, cả nhà ra đây hết.

Tony đặt vòng hoa trên tấm đá, chỗ có tên bố, mấy chữ cái màu vàng vừa khắc mới tinh; rồi quỳ xuống trước mộ, khẽ cầu nguyện, bất chấp cả băng tuyết giá lạnh. Cái khăn voan đen trùm đầu của cô bay lất phất trước gió, cái áo khoác ngoài rộng để lù xù cạnh người, tạo thành một bức tranh đẹp tuyệt vời. Chỉ có một mình Thượng đế biết, trong vẻ kiều diễm của cô, ẩn giấu bao nhiêu đau khổ và lòng ngoan đạo, bao nhiêu lòng kiêu hãnh của một thiếu phụ xinh đẹp. Lúc này Thomas không hề suy nghĩ gì đến những điều ấy cả, nhưng Christian thì đứng một bên nhìn em gái chằm chằm, nét mặt vừa có vẻ giễu cợt, vừa lo sợ, hình như đang nói: “Cô có thể vờ vịt như thế mãi hay sao? Lúc cô đứng dậy, cô không thấy ngượng ư? Thật là xấu hổ quá!”. Lúc Tony đứng dậy, cô bắt gặp cái nhìn đó của anh, nhưng cô vẫn không cảm thấy ngượng gì hết. Cô ngửa đầu ra phía sau, sửa lại khăn trùm và khoác áo ngoài vào rồi bình tĩnh, ngạo nghễ quay người đi. Cử chỉ đó rõ ràng làm cho Christian thở phào một cái.

Lòng thành kính nồng nàn của ông tham đã qua đời đối với Thượng đế, đối với Đức Chúa Trời bị đóng đinh trên cây thánh giá, không truyền lại cho con ông. Con ông chỉ có thứ tình cảm bình thường trong cuộc sống hằng ngày của tầng lớp thị dân nói chung. Mà hai người con trai của ông cũng mỗi người một tính, trong đó một người thì tỏ ra rất ghét những cử chỉ bộc lộ tình cảm ra ngoài. Bố mất, Thomas đau xót hơn khi ông nội mất, điều đó không ai nghi ngờ gì cả, nhưng chưa bao giờ anh quỳ trước mộ và cũng chưa bao giờ anh gục xuống bàn ăn khóc nức nở giống trẻ con như Tony. Anh không thể làm như Tony, giữa món thịt quay và món ăn tráng miệng, nước mắt tràn trề, dùng những lời lẽ thật kêu để ca tụng nhân cách và đức tính của bố. Anh thấy làm như vậy khó coi lắm. Anh không quen kiểu biểu lộ tình cảm như vậy. Dù đau thương lắm chăng nữa, anh cũng không làm điều gì trái với nghi lễ, chỉ lặng lẽ chịu đựng và buồn bã cúi đầu xuống mà thôi... Có khi không ai nhắc đến hoặc nghĩ đến người đã mất mà bỗng dưng nước mắt anh lưng tròng, tuy nét mặt anh không hề thay đổi tí nào.

Christian thì lại khác hẳn. Khi em gái bộc lộ tình cảm một cách ngây thơ và trẻ con như vậy, hình như anh không thể giữ được thái độ bình thường. Anh cúi mặt xuống đĩa thức ăn, tựa hồ không chịu đựng được phút nào nữa, liền vội vàng lảng tránh xa. Thậm chí mấy lần anh đau khổ khẽ cắt đứt lời em gái:

— Trời ơi!... Tony...

Trên cái mũi to tướng của anh, hằn lên rất nhiều nếp nhăn.

Đúng như thế, mỗi khi câu chuyện chuyển sang nói về người đã mất, anh tỏ vẻ bực bội, lúng túng. Y chừng không những anh rất sợ việc biểu lộ những tình cảm thầm lặng và nghiêm túc theo kiểu thô lỗ ấy, cố tránh đi, mà anh còn rất sợ cả thứ tình cảm đó nữa nên cũng tránh nốt.

Bố mất nhưng chưa ai trông thấy anh nhỏ giọt nước mắt nào. Nếu đổ cho là vì anh xa nhà lâu ngày, e không ổn. Lạ nhất là anh không thích nói đến chuyện ấy bao giờ, nhưng anh thường rủ Tony đến chỗ vắng, bảo em kể lại quang cảnh buổi chiều hôm bố chết cho anh nghe, vì Tony kể rất hay, nói rất cụ thể, lại có hình ảnh.

— Mặt ba có vàng lắm không? - Anh hỏi câu đó đến lần thứ năm - Lúc đứa đầy tớ gái chạy xồng xộc vào phòng, nó nói với cả nhà như thế nào?... Mặt ba vàng lắm à?... Trước khi chết ba không nói gì cả sao?... Đứa đầy tớ gái nói thế nào?... Miệng ba còn thốt lên những tiếng gì?

“Ủa... ủa...” à?

Anh im lặng, im lặng một hồi lâu, đôi mắt ti hí sâu lõm của anh nhìn ngược nhìn xuôi trong nhà, nghĩ ngợi điều gì. Bỗng anh gào lên mất tiếng “Sợ thật!”. Lúc anh đứng dậy, còn có thể thấy người anh run cầm cập. Anh đi đi lại lại, ánh mắt vẫn hoảng hốt lo sợ, anh đang suy nghĩ lung lắm. Tony thấy mỗi lần nhớ bố, cô khóc thảm thiết thì không hiểu vì lý do gì, anh cô xấu hổ, ngượng ngùng nhưng lại làm ra vẻ đăm chiêu, trông rất dễ sợ, rồi bắt chước tiếng bố kêu trước khi tắt thở (anh mất khá nhiều công sức mới hỏi được ở đứa đầy tớ gái Lina).

Điều đó Tony rất lấy làm lạ.

Christian cũng không đẹp trai gì hơn hồi bé. Mặt anh tiều tụy, nhợt nhạt, bủng beo, cái mũi diều hâu vừa gầy vừa nhọn nằm giữa hai gò má, tóc trên đầu đã thưa thớt, trông thấy cái cổ vừa nhỏ vừa dài, đôi chân khẳng kheo, vòng kiềng... Những ngày sống ở London hầu như đã để lại trên người anh một dấu ấn không làm sao xóa được. Với lại lúc ở Valparaiso, anh thường đi lại với người Anh, cho nên bề ngoài trông anh có vẻ Ăng-lê lắm, điều đó đối với anh cũng rất thích hợp. Bất cứ là bộ quần áo may bó sát người hay cái áo len sợi to mà bền, bất cứ là đôi ủng da rộng, bóng láng, chắc chắn, hay bộ râu rậm màu nâu che kín miệng, rất hài hước, cũng đều mang màu sắc Ăng-lê. Thậm chí đôi bàn tay, vì ở vùng nhiệt đới lâu ngày nên nước da trắng bệch, đầy lỗ chân lông, móng tay cắt vừa tròn vừa ngắn, vô cùng sạch sẽ, thậm chí cả đôi bàn tay ấy cũng để lại cho người ta ấn tượng một người Anh.

— Này! - Bỗng anh hỏi - Đã bao giờ em có cảm giác này chưa nhỉ?... Rất khó tả... Có lúc người ta như bị vật gì cứng nhét vào miệng làm cho xương sống đau buốt từ trên xuống dưới.

Nói xong, mũi anh chun lại.

— Có chứ! - Tony nói - Thường lắm. Như lúc uống nước sặc...

— Thế à? - Anh thấy chưa thỏa mãn, bèn hỏi lại - Không, không. Chắc là chúng ta nghĩ hai chuyện khác nhau rồi đấy.

Mặt anh lộ vẻ nghiêm túc, lo lắng.

Trong nhà, anh là người đầu tiên trở lại vui vẻ như thường. Cái tài bắt chước thầy Marcellus Stengel trước kia, cho đến nay anh vẫn chưa quên, anh có thể nhại giọng ông ta nói hàng tiếng đồng hồ liền. Lúc ăn cơm, anh hỏi thăm về rạp hát, có đoàn nào hay, trình diễn vở gì...

— Không rõ - Tom trả lời, cố ý nói giọng thật lạnh nhạt để che giấu sự bực bội trong lòng - Hiện giờ tôi không còn bụng dạ nào để ý đến những chuyện đó nữa!

Christian không nhận ra giọng nói đó của anh, cứ tiếp tục nói chuyện xem hát.

— Tôi thì tôi không thể tả được tôi thích xem hát như thế nào! Cứ nghe nói “xem hát” là y như sướng mê đi... Không hiểu ở đây có ai như thế này không, chỉ phông màn thôi, tôi cũng có thể ngồi nhìn mấy tiếng đồng hồ, không nhúc nhích... Sướng chả khác gì hồi nhỏ bước vào cái căn phòng này mà nhận quà Noel! Không cần gì khác, cứ ngồi nghe ban nhạc điều chỉnh nhạc cụ cũng sướng rồi. Chỉ để nghe cái âm thanh ấy mà có phải bỏ tiền mua vé vào, tôi cũng cứ đồng ý... Thích nhất là xem những cảnh yêu đương... Có một số đào hát đưa tay ôm đầu người yêu, tuyệt diệt làm sao! Còn như đào và kép, thì hồi ở London hay ở Valparaiso, tôi thường hay tiếp xúc với họ. Lúc đầu được nói chuyện với họ, tôi lấy làm vinh dự lắm. Rồi tôi chú ý từng cử chỉ của họ trên sân khấu. Thú vị lắm! Nói xong câu nói cuối cùng, họ thản nhiên quay người, khoan thai bước vào hậu trường, mặc dù họ biết cả rạp đang đổ dồn nhìn vào lưng họ... Làm sao họ có thể như vậy được nhỉ?... Trước kia tôi cứ ước ao một ngày nào đó mình được vào hậu trường xem xem. Đúng như thế. Nhưng bây giờ có thể nói là hậu trường đối với tôi quen thuộc như trong nhà. Cả nhà thử tưởng tượng như thế này nhé!... Tối hôm ấy, diễn opera ở London. Màn kéo lên mà tôi thì đang đứng giữa sân khấu... nói chuyện với cô Waterclose. Cô ta xinh lắm. Thế là... bỗng toàn thể khán giả hiện ra trước mặt... Trời đất ơi, không thể nói bấy giờ tôi đã làm như thế nào để chạy ra khỏi sân khấu!

Người ngồi xung quanh bàn, chỉ có một mình Tony cười, rõ ràng tiếng cười ấy hết sức cô đơn. Nhưng Christian nhìn ngược nhìn xuôi một lúc rồi lại nói tiếp. Anh nói đến các nữ danh ca trong các quán cà phê người Anh, nói đến một cô diễn viên nào đó đội bộ tóc giả, xoa phấn trắng, cầm cái ba-toong gõ gõ xuống sàn sân khấu, bước ra, hát bài: Đó là Maria[93]. Maria cả nhà có biết là ai không? Maria là con người trụy lạc... Cô nào làm việc gì xấu xa, tội lỗi thì “đó là Maria”, Maria là người trụy lạc, là người hư hỏng...

Khi nói đến câu cuối cùng, anh nhăn mặt nhăn mũi, tay phải nắm lại, giơ lên.

— Thôi, thôi![94] Christian! - Bà tham nói - Cả nhà chẳng ai thích nghe đâu!

Christian lơ đãng nhìn mẹ. Dù mẹ không nói vậy, anh cũng không định nói thêm nữa - Qua đôi mắt ti hí, sâu lõm, luôn luôn di chuyển của anh, đủ thấy anh đang đăm chiêu suy nghĩ điều gì, có vẻ bồn chồn, có lẽ là đang nghĩ đến Maria và nết hư của cô ta chăng?

Bỗng anh lại nói:

— Kỳ thật! Có lúc tôi nghẹn giữa cổ, không nuốt được. Không, không có gì đáng buồn cười cả. Nghiêm trọng đấy! Khi trong óc tôi nảy ra ý nghĩ rằng có lẽ mình không nuốt được thì quả nhiên mình không nuốt được thật. Thức ăn đã vào cổ họng rồi nhưng ở đấy cơ bắp... nhất định từ chối không tiếp nhận... chúng không theo ý chí điều khiển. Phải, đúng như thế, tôi không có can đảm nuốt như bình thường nữa...

Tony gào thất thanh:

— Anh Christian! Trời ơi! Anh nói cái gì lạ thế! Ngay cả can đảm nuốt, anh cũng không có nữa!... Anh không nên làm cho anh trở thành buồn cười! Anh nói với cả nhà những chuyện gì lạ lùng quái gở như vậy...!

Thomas vẫn làm thinh. Nhưng bà tham nói xen vào:

— Chắc là bệnh thần kinh đấy! Christian ạ, lần này con về nhà là hay lắm! Không về thì khí hậu ở bên ấy sẽ làm cho bệnh con nặng thêm.

Sau bữa ăn, anh ngồi trước chiếc đàn phong cầm nhỏ trong phòng ăn, bắt chước điệu bộ người biểu diễn, hất mái tóc ra phía sau, xoa xoa tay, ngẩng đầu nhìn thính giả một lượt. Sau đó, không có tiếng đàn vì anh không đạp bàn gió - cũng như hầu hết những người trong gia đình Buddenbrook, anh không có chút năng khiếu gì về âm nhạc cả - anh trịnh trọng khom lưng xuống, ấn bừa các phím từ nốt cao đến nốt thấp, coi như đang biểu diễn một khúc ca điên loạn, cuối cùng ngả người ra phía sau, say sưa nhìn trần nhà rồi đưa hai tay đậy nắp đàn lại, sầm một cái, như người vừa thắng trận. Thậm chí Klara cũng phải bật cười. Anh có ảo tưởng mình vừa biểu diễn xong thật. Anh vui vẻ tự lừa dối mình, đồng thời giữ cái tính hài hước của người Anh, người Mỹ, trông không thể nhịn cười được. Làm bộ làm tịch như vậy, anh khiến người khác phải vui lây vì anh rất tự nhiên và rất tin ở mình.

— Tôi thường đi nghe hòa nhạc - Anh nói - thích nhất là xem kiểu người ta chơi nhạc cụ!... Đúng như vậy, làm một nghệ sĩ, tuyệt vời!

Nói xong lại tiếp tục biểu diễn. Nhưng bỗng anh dừng lại, nét mặt nghiêm túc. Sự thay đổi đột ngột ấy làm cho người ta có cảm tưởng giống như có một cái mặt nạ vừa được cất đi. Anh đứng dậy, lấy tay vuốt mái tóc thưa thớt trên đầu rồi ngồi sang chỗ khác. Từ đó anh lặng thinh không nói năng gì nữa, có vẻ tiều tụy, hai con mắt hoảng hốt, trông có cảm tưởng như đang lắng nghe một tiếng nói thần bí khủng khiếp nào.

—... Đôi khi em thấy cử chỉ của anh Christian hơi là lạ - Một buổi tối Tony nói với Thomas, lúc đó trong nhà chỉ có hai anh em... - Anh ấy làm sao ấy! Lúc nào cũng thích nhấn mạnh những tình tiết nhỏ nhặt. Không hiểu em nói vậy có đúng không? Nhìn cái gì cũng thường đứng ở góc độ hoàn toàn khác với mọi người, phải không?

— Đúng như thế - Tom nói - Anh hiểu ý em, Tony ạ. Christian thiếu thận trọng... Anh rất khó nói ý nghĩ của anh cho thật đúng. Nó thiếu cái gì nhỉ, thiếu cái người ta thường gọi là thăng bằng, cái gọi là bình tĩnh trong tâm hồn. Một mặt khi ai nói năng cử chỉ có điều gì thất thố buồn cười thì nó không thể giữ được điềm đạm. Nó không biết che giấu đi, không biết tí nào cả. Trái lại lúc ấy nó hoàn toàn mất hết sự bình tĩnh cần thiết. Mặt khác, có những trường hợp nó mất hết khả năng kiềm chế, tức là lúc nó nói thao thao bất tuyệt những câu chuyện không ai thích nghe, lúc nó muốn nói hết những điều kín đáo nhất trong lòng nó, làm người ta phải dở khóc dở cười. Như vậy có khác gì những lời mê sảng của người lên cơn sốt? Người nói mê cũng nói không có đầu có đuôi như vậy... Ừ, cũng đơn giản thôi. Chỉ vì Christian quá chú trọng đến mình, quá chú trọng đến nội tâm của mình. Khi cơn điên nổi lên, nó muốn đem những chuyện vụn vặt nhất, kín đáo nhất trong lòng nói cho người khác nghe... Người đầu óc lành mạnh không bao giờ thích thú những cảm giác vụn vặt. Căn bản nó không muốn biết thôi, chứ nguyên nhân thì rất đơn giản. Nói những điều đó ra, xấu hổ lắm. Phải là người mặt dày mày dạn mới như thế. Tony ạ!... Em biết đấy, ngoài Christian, người khác cũng có thể nói là người ta thích xem hát nhưng người ta nói giọng khác cơ. Chỉ nhân thể nói qua loa, thế thôi. Tóm lại một câu là người ta nói có mức độ. Còn Christian thì thế nào? Cách nó nói cho người ta cái cảm tưởng như thế này: “Xem tôi thích xem hát có khác hẳn mọi người không, có đặc biệt không?”. Nó mất thì giờ vào việc chọn cách nói, làm bộ điệu, hình như là để diễn đạt cái ý nghĩ tinh vi, kín đáo, kỳ lạ, độc đáo nào đó, nó phải vắt óc ra mới được!

— Anh nói cho em biết một việc nữa - Im lặng một lúc, anh vứt mẩu thuốc lá trong tay vào lò sưởi phía sau hàng lan can sắt, rồi nói tiếp... - Chính anh trước đây cũng có cái khuynh hướng như thế. Nhưng rồi anh tự hỏi, tại sao người ta lại phải tò mò tẩn mẩn quan sát mình một cách vô ích như vậy nhỉ? Như vậy chỉ làm cho tinh thần mình phân tán bất định và sinh ra lười hành động mà thôi. Anh cho rằng chủ yếu là phải kiên nhẫn và yên tĩnh trong tâm hồn. Ở trên đời này không phải hoàn toàn không nên có hạng người thích thú với bản thân mình, đi sâu vào tình cảm của chính mình. Nhưng đó là hạng người nào? Là nhà thơ. Các nhà thơ có quyền ưu tiên quan sát cuộc sống của mình, dùng những lời đẹp đẽ hay ho diễn tả ra, làm cho thế giới tinh thần của con người phong phú thêm lên. Còn chúng ta thì thế nào? Chúng ta chỉ là thương gia, buôn bán làm ăn bình thường. Chúng ta tự quan sát mình cũng không đi đến đâu cả. Nhiều lắm chúng ta chỉ có thể nói là khi nghe ban nhạc điều chỉnh nhạc cụ, chúng ta sảng khoái, hoặc là có lúc chúng ta không có can đảm nuốt một cái gì đó mà thôi, vân vân... Thôi! Kệ thây nó. Tốt nhất chúng ta hãy ngồi xuống góp ít công sức vào sự nghiệp như tổ tiên chúng ta đã từng làm...

— Phải đấy, anh Tom ạ. Anh đã nói ra những điều em nghĩ. Gia đình Hagenström ấy mà! Càng ngày chúng nó càng làm ra vẻ ta đây!... Thối hoắc! Anh biết đấy... me không thích nghe nói như vậy đâu nhưng em vẫn thấy nói như vậy mới thật đúng. Có lẽ chúng nó cho rằng ngoài gia đình chúng nó ra, trong thành phố này không còn nhà ai cao quý sang trọng như nhà chúng nó nữa hay sao ấy? Hừ, buồn cười chết đi được. Em cứ muốn cười một trận cho thật hả!