Tháng năm xảy ra một việc. Một buổi tối buồn thảm, bác Gotthold, tức là ông tham Gotthold Buddenbrook, năm nay sáu mươi tuổi, bỗng bị chứng đau tim rồi chết nằm quằn quại trong lòng bà vợ họ Stüwing.

So với mấy người tốt số con cụ bà Antoinette thì người con trai cụ bà Josephine đáng thương hại ấy suốt đời không lúc nào như ý muốn. Nhưng ông đã biết an phận thủ thường, phục tùng số mệnh, khi về già, đặc biệt là sau khi người cháu nhường cho ông chức tham nghị của nước Hà Lan, suốt ngày ông chỉ lấy kẹo ho trong hộp nhôm ra ngậm, thế là mọi nỗi bực dọc cũng tiêu tan đi hết. Nếu có ai đó vẫn còn chưa thanh thản, mặc dù không thể nói ra lời, nhưng cứ canh cánh trong lòng, thì không phải ai xa lạ cả mà chính là mấy người đàn bà ở trong nhà ông. Không riêng gì bà vợ tốt bụng, đầu óc đơn giản, mà ngay cả ba cô con gái già của ông, hễ trông thấy bà tham, Antonie hoặc Thomas thì con mắt cứ tóe đom đóm lên vì chán ghét giận hờn.

Thứ năm hàng tuần, vào khoảng bốn giờ chiều, người ta tụ tập nhau lại trong tòa nhà ở phố Meng để tổ chức “Ngày nhi đồng” theo truyền thống của gia đình. Họ ăn ở đấy rồi vui chơi suốt cả buổi tối. Thỉnh thoảng bà tham Kröger hoặc cô Sesemi Weichbrodt cũng dẫn cả bà chị gái ngớ ngẩn đến dự. Mấy người đàn bà trong gia đình Buddenbrook ở phố Breiten rất thích nói chuyện đời chồng trước của Tony, khêu gợi cho Tony nói những câu thật gay gắt để rồi đưa những cặp mắt sắc như dao nhìn nhau. Nếu không thì họ lại bàn tán về chuyện nhuộm tóc, rằng nhuộm tóc là tìm một thứ vinh dự hão huyền rất đáng khinh, hoặc giả tạo lại quá quan tâm tìm hiểu tình hình gần đây của Jakob Kröger, cháu bà tham. Ngay một người trung hậu thật thà, đáng thương hại như Klothilde, người duy nhất tự cho mình thấp kém hơn các cô, vẫn bị các cô chế giễu. Hơn nữa, cách các cô chế giễu khác với Tom và Tony thường chế giễu. Cô gái ăn nhờ ở đậu này thỉnh thoảng cũng bị Tom và Tony đưa ra làm trò đùa, nhưng không có gì ác ý cả, vả lại cô cũng đã quen với cách đùa giỡn đó rồi nên cứ làm ra bộ ngạc nhiên mà cười trừ. Các cô lại còn chế giễu vẻ nghiêm túc và lòng mê tín của Klara. Gần đây các cô nhận thấy Christian và Thomas đối xử với nhau không được tốt lắm. Lạy Chúa, các cô vốn không cần để ý đến Christian. Vì anh là một chàng ngốc trông rất buồn cười. Còn Thomas thì không có chỗ nào sơ hở để các cô đả kích cả, vả lại thái độ của anh đối với các cô cũng rộng lượng điềm đạm, hầu như muốn nói: “Tôi thông cảm với các chị lắm, tôi rất thương hại các chị”..., cho nên đối với anh, các cô vừa trọng vừa nể. Còn lại chỉ một mình bé Erika tuy được chăm sóc cẩn thận, gò má đỏ hây hây, nhưng theo tuổi tác thì nó cũng làm cho người ta băn khoăn vì không được khỏe mạnh. Hễ trông thấy nó, Pfiffi cứ lắc đầu lia lịa, nước bọt trào ra khóe miệng, lải nhải câu: “Con bé giống hệt lão Grünlich bịp bợm!”.

Giờ đây, các cô đang cùng mẹ vây quanh linh sàng bố, khóc lóc thảm thiết, mặc dù các cô cảm thấy ngay cả việc bố qua đời ít nhiều cũng do những sai lầm của họ hàng ở phố Meng, nhưng các cô vẫn cho người đến đấy báo tin.

Nửa đêm, chuông cửa trong hành lang tòa nhà ở phố Meng bỗng réo lên. Hôm ấy, Christian về rất khuya, người lại hơi mệt, cuối cùng chỉ có mỗi mình Thomas đội mưa đi.

Anh đến rất đúng lúc, vừa kịp gặp ông bác lên cơn động kinh cuối cùng trước khi tắt thở. Anh khoanh tay đứng mãi trong phòng người chết, nhìn vóc người nhỏ bé phía dưới chăn, nhìn khuôn mặt không còn sinh khí và bộ râu bạc trắng, có vẻ bình tĩnh lắm... Anh nghĩ: “Bác sống không được may mắn, bác Gotthold ạ! Bác đã nhượng bộ để thích nghi với cuộc sống nhưng muộn quá rồi... Có điều vẫn cần như thế. Nếu cháu cũng học theo bác thì mấy năm trước đây cháu cũng đã lấy một cô gái bán hàng rồi... Chỉ vì muốn giữ thể thống gia đình!... Phải chăng bác đã mong muốn được sống cuộc đời như thế kia? Bác từng là người cố chấp, hơn nữa trước đây nhất định bác tin rằng mình đã có ít nhiều lý tưởng trong thái độ cố chấp ấy. Thực ra thì bác thiếu chí tiến thủ, thiếu hoài bão và thiếu cả lý tưởng, chính lý tưởng đó mới làm cho những người yêu vụng nhớ thầm càng trở nên ngọt ngào, càng sung sướng, càng say sưa trân trọng và giữ lấy những của cải tinh thần, tức là thanh danh của một dòng họ đã có từ lâu đời, thanh danh của Công ty, mới làm cho bác phấn đấu phát huy thanh danh vẻ vang đó. Mặc dù bác đã dũng cảm trong tình yêu và trong hôn nhân, chống lại lời nghiêm huấn của ông nội, nhưng bác vẫn chưa có tình cảm của nhà thơ. Bác cũng không có tham vọng, bác Gotthold ạ! Tất nhiên thanh danh lâu đời ở đây chẳng qua là làm cho việc buôn bán lương thực được mọi người tôn kính quý trọng, nắm mọi quyền thế trong một xứ sở nào đó... Phải chăng lúc đầu bác cũng nghĩ rằng mình phải lấy cô gái họ Stüwing mà mình yêu, không nghĩ đến mọi trở ngại của cuộc sống thực tế, bởi vì tính toán băn khoăn như vậy là nhỏ nhặt, tầm thường... Chà, chúng ta đã là người được giáo dục, nhìn xa hiểu rộng, chúng ta có thể hiểu rằng phạm vi hoạt động cho danh lợi của mình, nếu xét từ ngoài và nhìn từ trên, quả thực là nhỏ bé vô cùng. Nhưng mọi việc trên đời đều tương đối thôi, bác Gotthold ạ! Chả nhẽ bác không biết rằng dù sống trong một thành phố nhỏ, người ta cũng có thể trở thành một nhân vật vĩ đại hay sao? Chả nhẽ bác không biết rằng thậm chí người nào đó ở trong một thị trấn nhỏ trên bờ biển Baltic cũng có thể trở thành Cesar hay sao? Tất nhiên, muốn vậy phải có một chút ước mơ, phải có một chút lý tưởng... Nhưng bác thì lại thiếu những thứ đó dù bác tự coi bác là người thế nào cũng vậy”.

Thomas Buddenbrook quay người đi. Anh bước đến trước cửa sổ, tay chắp sau lưng, một nụ cười hé nở trên khuôn mặt thông minh.

Anh nhìn mặt chính của tòa thị chính ở phía đối diện xây kiểu gô-tích, màn mưa đang bao trùm lên ngôi nhà có ánh đèn ảm đạm ấy.

Lẽ ra, sau khi bố từ trần, Thomas có quyền kế thừa ngay chức tham nghị do vua Hà Lan tặng, lần này thì tự nhiên chức ấy lại chuyển sang cho anh, khiến Tony cảm thấy hãnh diện vô cùng; và tấm biển hình bán nguyệt vẽ con sư tử, cái huy hiệu và cái mũ nhà vua, lại xuất hiện ngoài cổng của tòa nhà ở phố Meng, đóng ngay dưới dòng chữ La-tinh Dominus providebit.

Tháng sáu năm đó, sau khi vừa thu xếp xong công việc, ông tham trẻ liền lên đường đi Amsterdam lo chuyện buôn bán. Lần này ông sẽ ở đấy bao lâu, chính ông cũng không biết.