Túi tiền của chàng trai luôn phản bội chàng với những khoảnchi tiêu thông thường nhất. Chàng muốn rời khỏi cái quán trọ hôi hám bẩn thỉunơi luôn làm hạ thấp những cao vọng của chàng, nhưng còn một tháng tiền nhà vàlại phải sắm sửa đồ đạc cho một công tử phong lưu ở nơi ở mới nữa chứ? Điều nàythật khó thực hiện. Để xoay tiền khi cần cho cuộc chơi Eugène biết đem cầmnhững cái đồng hồ đắt tiền, những dây chuyền vàng giá trị mà chàng mua khi đượcbạc. Nhưng chàng lại rất lúng túng khi phải chi trả tiền ăn tiền ở và nhữngphương tiện không thể thiếu được nhằm phục vụ cho cuộc sống thượng lưu. Vàothời điểm này, Rastignac đã mất hết tiền và đã mắc nợ. Chàng sinh viên bắt đầuhiểu rằng chàng không thể tiếp tục tồn tại theo kiểu này mà không có nguồn tàichính cố định. Nhưng trong khi rên rỉ về những tổn thất cay đắng, về tình hìnhbấp bênh của mình, chàng cảm thấy không có đủ khả năng từ bỏ cuộc sống đầyhưởng thụ này và muốn tiếp tục cuộc sống này bằng mọi giá. Những điều mà chàngtính toán cho tài sản của mình trở nên hão huyền, và những chướng ngại hiện nayngày càng lớn dần.

Chàng vô tình biết được những điều bí mật của gia đình nhàNucingen, chàng thoáng nhận ra rằng để hoán đổi tình yêu bằng tiền bạc, cầnphải không còn biết xấu hổ là gì, và từ bỏ những ý nghĩ cao quý nó bao biện chonhững tội lỗi của tuổi trẻ.

Cuộc sống bên ngoài rực rỡ tráng lệ nhưng nó bị nỗi ân hậngặm nhấm, trong đó cái trò giải trí lén lút cuối cùng phải trả giá đắt do nhữngmối lo sợ dai dẳng, chàng đã gắn bó khăng khít với cuộc sống này, chàng cứ cuộntròn mình trong đó như người đãng trí của Bruyère([7]), chìmngập trong đống bùn; nhưng cũng như người đãng trí, chàng chỉ mới làm bẩn bộquần áo của chàng mà thôi.

[[7]:La Bruyère: Nhà văn Pháp (1645- 1696).]

- Này anh bạn, đã giết được lão quan ấy chưa? Một hômBianchon đi ra khỏi bàn và nói với Rastignac.

- Chưa đâu, chàng run rẩy trả lời.

Chàng sinh viên y khoa nghĩ bạn mình trêu đùa, nhưng đókhông phải là một câu nói đùa cợt. Đây là lần đầu tiên kể từ lâu rồi Eugène ăncơm tối ở nhà trọ, chàng tỏ ra suy tư trong bữa ăn.

Thay vì đi ra ngoài để dùng tráng miệng, chàng ngồi lạitrong phòng ăn, ngồi gần cô Taillefer, chàng ngày càng có những ánh mắt nhìnđầy ý vị đối với cô gái. Vài ông khách trọ vẫn còn đang ngồi ăn quả hồ đào ởbàn, những người khác đi dạo và tiếp tục bắt đầu các cuộc tranh luận. Hầu nhưtất cả các buổi tối, mỗi người đều chạy theo những sở thích riêng tư của mình,tuỳ theo mức độ quyền lợi mà họ nói chuyện hoặc còn phụ thuộc cái dạ dày của họlúc ấy no hay đói. Mùa đông đến, hiếm khi phòng ăn giải tán trước lúc 8 giờ,vào thời điểm đó bọn người phụ nữ thường ngồi một mình để nói chuyện bù lại sựim lặng bắt buộc bởi họ ngồi trong cuộc họp của cánh đàn ông này. Vẻ tư lự củaEugène đã làm Vautrin chú ý, Vautrin ngồi lại ở phòng ăn, dù lúc đầu ông ta cóvẻ vội vàng muốn ra đi và không muốn Eugène nhìn thấy mình để chàng tin là mìnhđi vắng rồi. Tiếp đó, thay vì đi cùng những người khách trọ cuối cùng ra khỏiquán, ông ta dừng lại ở phòng khách một cách đầy gian xảo. Ông ta đọc được ýnghĩ của chàng sinh viên và mơ hồ đoán được một triệu chứng dứt khoát củachàng. Thực vậy, Rastiqnac đang ở trong một tình thế tiến thoái lưỡng nan nhưbao thanh niên đã mắc phải. Đáng yêu hay làm dáng, phu nhân Nucingen đã làm choRastignac trải qua tất cả những nỗi khắc khoải của một niềm đam mê thực sựtrong khi tỏ ra cho chàng thấy cách hoạt động ngoại giao của phụ nữ thường sửdụng ở Paris. Sau khi đã tự làm hại thanh danh của mình trước con mắt thiên hạ,nữ nam tước luôn cận kề với cậu em họ bà tử tước Beauséant nhưng vẫn do dự chưacho chàng những điều mà lẽ ra chàng được hưởng. Từ hơn một tháng nay ngọn lửadục cháy cao độ trong lòng chàng thanh niên nhưng cuối cùng chàng lại nhận đượcsự thương tổn đem đến cho trái tim chàng. Nếu thời gian ban đầu của mối quan hệtình cảm của chàng, chàng sinh viên tự coi mình là chủ thì bây giờ bà Nuciagenlà một kẻ mạnh hơn, nhờ vào cái trò tiêu khiển làm cho Eugène sục sôi nhữngtình cảm tốt hoặc xấu cứ như có đến ba người đàn ông đang tồn tại trong chàngsinh viên Paris. Nàng bắt đầu tính toán chăng? Người phụ nữ luôn đúng ngay cảnhững lúc sai lầm nghiêm trọng, vì họ bị chi phối bởi một tình cảm tự nhiên. Cólẽ sau khi để chàng trai trẻ chi phối lòng mình và tỏ ra quá thân mật vớichàng, nữ nam tước bằng tính tự trọng sẵn có bỗng nhiên có ý nghĩ tiếp tục haydừng lại. Đó cũng là điều bình thường của một phụ nữ Paris, ngay cả khi bị cuốnđi trong đam mê dục vọng họ vẫn đắn đo về sự sa ngã của mình, họ có quyền thửnghiệm trái tim người con trai mà họ đặt cả tương lai của mình. Tất cả hy vọngcủa nữ nam tước đã đổ vỡ khi lần đầu tiên lòng trung thành của nàng đối vớichàng thanh niên vị kỉ đã không được đánh giá đúng. Nàng nghi ngờ là một điềuchính đáng. Có thể nàng đã thoáng nhận ra trong cách đối xử của Eugène, thànhcông nhanh chóng đã biến chàng hoá thành tự phụ. Chắc chắn nàng muốn thể hiệncái uy của mình với một người đàn ông ở độ tuổi này, và cảm thấy lớn lao biếtbao trước chàng trong khi lại quá bé nhỏ từ rất lâu rồi trước người đàn ông đãtừ bỏ nàng. Nàng không muốn Eugène tưởng đây là một cuộc chinh phục dễ dàng,bởi vì chàng biết rõ rằng nàng đã từng thuộc về Marsay.

Tóm lại, sau khi đã chịu đựng thú vui đồi bại của một conquỷ thực sự, một thanh niên phóng đãng, nàng muốn cảm nhận được những hương vịngọt ngào, dạo chơi trong những vùng nở đầy hoa của tình yêu, và chắc chắn đólà một cám dỗ đối với nàng khi chiêm ngưỡng nó, lắng nghe rất lâu những tiếngrun rẩy và để mặc rất lâu những vuốt ve âu yếm mà chìm đắm trong những cái hônnồng nàn của gió. Tình yêu chân chính trả giá bằng những điều xấu xa. Bất hạnhthay điều nghịch lý này sẽ xảy ra thường xuyên chừng nào những người đàn ôngkhông biết được bao nhiêu bông hoa bị tan nát trong tâm hồn của một phụ nữ trẻđẹp ngay từ đầu những lần lừa phỉnh. Dù là vì lý do nào đi chăng nữa, Delphinecũng đang đùa giỡn Rastignac và rất thích thú khi làm điều đó, dĩ nhiên là bởinàng biết mình được yêu và chắc chắn hướng người tình theo mọi trò tiêu khiểnđế vương của mình. Do lòng tự trọng, Eugène không muốn cuộc chiến đầu tiên củachàng kết thúc bằng sự thất bại, và chàng nhất quyết theo đuổi nó như một ngườithợ săn, bằng mọi giá phải giết được một con gà gô trong buổi lễ Saint- Hubertđầu tiên của mình. Lòng tự trọng của chàng bị tổn thương, nỗi buồn phiền, lo âuhay nỗi tuyệt vọng của chàng, chân thật hay giả dối cũng không biết nữa nhưngcàng ngày nó càng gắn chặt chàng với người phụ nữ này. Cả Paris đều biết chàngđã chiếm được quý bà Nucingen, nhưng gần nàng mà chàng không thấy tiến bộ hơnchút nào so với ngày đầu chàng gặp bà nam tước. Chàng còn chưa biết đôi khi sựlàm đỏm của một phụ nữ lại mang nhiều lợi lộc hơn là tình yêu, chàng chìm trongsự đam mê điên dại. Nếu như vào lúc nàng dành cho Rastignac những sản phẩm hoaquả đầu mùa mà đối với chàng nó cũng đắt bởi nó tươi và rất ngon dùng để thưởngthức, thì cũng là lúc nàng cãi lộn với người yêu. Đôi khi, thấy mình không cònmột xu, không có tương lai, mặc cho lời cảnh báo của lương tâm chàng vẫn thườngnghĩ đến vận may về tài sản mà Vautrin đã chứng minh cho chàng thấy khả năng đótrong cuộc hôn nhân với cô Taillefer.

Đến khi chàng rơi vào cảnh khốn cùng nhất, chàng gần nhưkhông có một tí nào chống lại những mưu mẹo của một quái thần hình nhân sư cóđôi mắt thôi miên. Vào thời điểm mà Poiret và cô Michonneau trở về phòng,Rastignac cảm thấy trong phòng chỉ còn bà Vauquer và bà Couture, họ vừa đannhững ống tay vừa thiu thiu ngủ bên cạnh lò sưởi, Rastignac nhìn cô Taillefermột cách khá là âu yếm làm cho cô gái phải cúi mặt xuống.

- Ngài có điều gì phiền muộn phải không, thưa ngài Eugnène?Victorine nói với chàng sau một phút im lặng.

- Người đàn ông nào mà chẳng có những nỗi buồn? Rastignactrả lời. Cũng như những thanh niên khác, nếu họ tin tưởng rằng mình được yêuchung thuỷ họ sẵn sàng chấp nhận mọi sự hy sinh, họ sẽ không bao giờ cảm thấybuồn nữa, có thể là như vậy.

Cô Taillefer nhìn chàng với ánh mắt không nghi ngờ về câutrả lời.

- Thưa quý cô, ngày hôm nay, cô tin tưởng vào trái tim mình;nhưng liệu cô có dám trả lời là nó không thay đổi không?

Một nụ cười lướt trên môi của cô gái tội nghiệp như một tiasáng loé lên trong tâm hồn cô gái và làm rạng rỡ khuôn mặt của Taillefer,Eugène ngỡ ngàng vì đã gây ra một sự bột phát dữ dội trong tình cảm của cô.

- Nếu như ngày mai cô trở thành người giàu có và hạnh phúc,nếu như cô có một tài sản lớn, liệu cô có còn yêu người thanh niên nghèo đãtừng chia sẻ với cô trong những tháng ngày khốn quẫn không?

Cô gái nghiêng đầu một cách đáng yêu.

- Một người thanh niên trẻ rất bất hạnh? Cô Taillefer gậtđầu.

- Ngài nói điều ngớ ngẩn gì vậy? bà Vauquer kêu lên.

- Hãy để mặc chúng tôi, Eugène nói, chúng tôi hiểu nhau.

- Vậy thì có lời hứa hôn giữa ngài kỵ sĩ Eugène và côVictorine Taillefer chưa? Vautrin bất ngờ xuất hiện ở cửa phòng ăn nói to.

- Ồ, ngài làm cho tôi sợ đấy, bà Couture và bà Vauquer đồngthanh nói.

- Tôi có thể chọn lựa tồi hơn đấy, Eugène cười đáp, giọngnói của Vautrin gây cho chàng niềm xúc động mãnh liệt mà chàng chưa bao giờnhận được.

- Xin các ngài, đừng chế giễu nhau nữa, bà Couture nói. Nàocon gái, chúng ta hãy trở về phòng thôi.

Để tiết kiệm nến và lửa ở các phòng, bà Vauquer đi theo haingười khách trọ của mình.

Eugène ở một mình và đối diện với Vautrin. Ta biết rõ là anhsẽ tới chỗ đấy, người đàn ông này nói với vẻ lạnh lùng điềm tĩnh. Nhưng, hãynghe đây, ta cũng có sự khôn khéo như người khác. Anh đừng quyết định trongthời điểm này, anh đang cảm thấy không được thoải mái lắm. Anh có những khoảnnợ. Ta không muốn đó là niềm đam mê hay là nỗi tuyệt vọng, nhưng chính lý do đóđang làm cho anh đến chỗ ta. Có thể anh cần vài nghìn ê quy. Này, anh có muốnkhông?

Lão hung tợn này lấy ra từ túi quần một chiếc ví, rút ra batờ giấy bạc làm loé mắt chàng sinh viên. Eugène đang trong hoàn cảnh bi đátnhất.

Chàng mắc nợ hầu tước Ajuda và bá tước Trailles một trămđồng louis. Chàng không có để trả nợ, và không dám đi đến buổi dạ hội ở nhà bàRestaud nơi mọi người đang chờ đợi chàng. Đó là một trong những buổi dạ hội đơngiản người ta ăn những chiếc bánh ga tô nhỏ, uống nước chè, nhưng cũng ở đóngười ta có thể mất sáu nghìn phơ- răng để chơi bạc.

- Thưa ngài, Eugène nói với lão ta trong tâm trạng bối rốicố giấu sự run sợ, sau những điều mà ngài đã tâm sự với tôi, ngài cũng nên hiểurằng tôi không thể có nghĩa vụ gì với ngài.

- Thật sao? anh làm cho ta đau lòng khi nói không thể đấy,lão ta tiếp tục nói. Anh là một chàng thanh niên đẹp trai, tế nhị, kiêu hãnhnhư một con sư tử và dịu dàng như một thiếu nữ. Anh sẽ là một miếng mồi ngonđối với ác quỷ. Tôi thích tính cách này của anh, anh bạn trẻ ạ, chỉ cần đôi balần có kết quả trong chiến lược nữa thôi là anh sẽ nhìn thấy được thế giới màanh mong muốn.

Trong khi đóng vài vở kịch nhỏ về đạo đức, người đàn ông caongạo hài lòng về những ý tưởng ngông cuồng của mình với tràng vỗ tay thật lớncủa những kẻ ngớ ngẩn ngồi dưới rạp hát. Chỉ ít ngày nữa chúng ta sẽ là củanhau. Ôi,nếu như anh muốn trở thành học trò của ta, ta sẽ giúp anh đi tới thànhcông. Anh sẽ không thể tạo ra những thứ anh ham muốn kể cả vào thời điểm chínmuồi, dù anh có thể rất mong muốn: hạnh phúc, tiền tài và phụ nữ. Ta sẽ dạy choanh tất cả những văn minh trong cuộc sống quý tộc. Anh sẽ là đứa con được cưngchiều, là đứa bé đáng yêu nhất của ta, chúng ta sẽ tiêu diệt tất cả để anh vuilòng. Tất cả những gì cản trở anh sẽ bị san bằng hết. Nếu như anh còn đắn đo,vậy thì anh coi ta như một tên bỉ ổi sao? Đúng vậy, một người đàn ông có tínhtrung thực như anh vẫn còn tin là có chuyện ông Turenne đã từng thông đồng vớibọn cướp mà không làm tổn hại đến thanh danh. Anh không muốn là người chịu ơncủa ta sao? Điều đó chẳng hề gì, Vautrin mỉm cười tiếp tục nói. Nào anh hãy cầmtờ giấy này và viết vào đây - lão ta rút ra một tờ trái phiếu: - Đãchấp nhận món tiền ba nghìn năm trăm phơ- răng trả trong một năm. Anh hãyghi ngày vào! Lợi nhuận khá lớn để anh vứt bỏ tất cả những đắn đo đi đấy; anhcó thể gọi tôi là người Do thái và không cần mọi sự biết ơn. Còn hôm nay ta chophép anh khinh bỉ ta, nhưng chắc chắn rằng sau này anh sẽ yêu quý ta. Anh sẽnhận thấy trong con người Vautrin này những khác biệt lớn, những tình cảm lớnmà những kẻ ngu xuẩn thường gọi là thói xấu; nhưng anh sẽ không bao giờ thấyVautrin là người yếu đuối bội bạc. Cuối cùng, không là con tốt cũng không làmột thằng điên, nhưng ta lại là một quân cờ di chuyển dọc và ngang, con trai bénhỏ của ta.

- Vậy thì ngài là người như thế nào? Eugène kêu lên, ngàiđược tạo nên để gây cho tôi đau đớn?

- Không, ta là một người đàn ông tốt bụng muốn tự vấy bùnlên mình để những ngày còn lại của anh không phải núp dưới bùn. Anh tự hỏi tạisao có sự tận tuỵ này phải không? Đúng đấy! Vài ngày nữa ta sẽ nói nhỏ vào taianh điều đó. Đầu tiên ta đã làm anh ngạc nhiên trong khi chỉ cho anh thấy chiếcđồng hồ trật tự xã hội và trò chơi của bộ máy đó; nhưng nỗi hoảng sợ đầu tiêncủa anh xảy ra giống như nỗi hoảng sợ của một người lính mới nhập ngũ ra chiếntrường, và anh quen dần với ý nghĩ coi con người như những anh lính quyết địnhhy sinh để được tôn vinh chính họ. Thời gian đã thay đổi nhiều. Ngày xưa ngườita nói với một người dũng cảm: "Đây là một trăm đồng ê quy, xin ngài hãy giếtnó đi", và sau khi đã để một người đàn ông vào tù vì một điều vu vơ, người tadùng bữa đêm một cách bình tĩnh. Ngày hôm nay, tôi đề nghị cho anh một tài sảnlớn, chỉ cần anh một cái gật đầu, nó chẳng làm hại đến thanh danh của anh chútnào thế mà anh lại do dự. Thế kỷ này là thế kỷ của con người mềm yếu.

Eugène ký vào trái phiếu và đổi nó lấy những tờ giấy bạc.

- Vậy chứ! Chúng ta hãy nhìn, hãy nói cho có lý. Vautrintiếp tục nói. Tôi muốn đến châu Mỹ ba tháng để đi trồng cây thuốc lá của mình.Ta sẽ gửi cho anh những điếu xì gà hữu nghị. Nếu ta trở nên giàu có, ta sẽ giúpanh. Nếu như ta không có con (trường hợp có thể xảy đến), vì ta không muốn lưulại dòng giống mình ở đây như người ta vẫn giâm cành ấy. Đúng vậy. Ta sẽ dichúc tài sản của mình cho anh. Thế mới là người bạn của một người đàn ông đúngkhông? Nhưng ta yêu quý anh. Ta có ước muốn hy sinh cho người khác. Anh thấyđấy, ta đã làm điều đó, con trai bé bỏng của ta. Ta sống trong một thế giớiquyền lực cao hơn những người đàn ông khác. Và coi những hành động như những phươngtiện để tới đích. Một người đàn ông đối với ta là gì? Đó là người luôn ngậmngón tay trong miệng. Một người đàn ông là tất cả hoặc chẳng là gì cả. Nếu hắnkém cỏi hơn cả anh chàng Poiret, người ta có thể nghiến nát hắn như một con rệpbị dẹp lép và bốc mùi. Nhưng một người đàn ông là thượng đế khi hắn giống anhđấy: đó không còn là một cái máy bọc da, mà là một nhà hát kịch có bao tình cảmtốt đẹp và ta chỉ sống bằng tình cảm, tình cảm đó không phải là thế giới củatinh thần sao? Anh hãy nhìn lão Goriot: đối với lão ấy, hai cô con gái là cảmột vũ trụ, họ là sợi dây nối dẫn ông ấy đi đến mục đích của cuộc đời. Còn đốivới ta, người mà đã thấy tường tận cuộc sống thì ở người đó chỉ tồn tại mộttình cảm có thật duy nhất, một tình bạn giữa con người với con người. Pierre vàJaffler, niềm đam mê của ta. Ta thuộc lòng cuốn Venise được cứu([8]).Anh đã nhìn thấy một người dũng cảm đến mức mà một người bạn nói: "Hãy chôn cáixác này đi" thì lập tức đi làm ngay mà không hề tra hỏi. Ta đã làm điều đó. Tachưa nói với ai những điều thế này bao giờ. Nhưng anh là một người đàn ông caoquý, Vautrin này có thể nói với anh tất cả, anh biết cách hiểu tất cả. Anhkhông lóp ngóp lâu được trong những đầm lầy mà những con cóc con sống ở đóchúng đang vây quanh chúng ta. Đúng thế. Anh sẽ lấy vợ. Mỗi người trong sốchúng ta hãy phát triển điểm mạnh của mình. Điểm mạnh của ta thì bằng sắt vàkhông bao giờ mềm.

[[8]:Tác phẩm của nhà uẩn Anh (1652- 1685).]

Vautrin mỉm cười không muốn nghe câu trả lời phủ định củaanh chàng sinh viên, để chàng có cảm giác tin cậy. Hình như chàng cũng biếtđược điều bí mật của những sự phản kháng và đấu tranh này là con người tự lừadối chính bản thân mình, và biện hộ cho những hành động đáng chê trách củamình.

- Dù ông ta có làm được những điều ông ta muốn, mình chắcchắn sẽ không cưới cô Taillefer! Eugène tự nhủ.

Sau khi đã phải chịu đựng cảm giác mệt mỏi do nghĩ tới điềuthỏa hiệp với người đàn ông này, chàng thấy thật khủng khiếp, nhưng lại gây ấn tượng lớn lao cho chàng bởi những điều ngạo đời trắng trợn mà gã đã táo bạokhoác lên toàn bộ xã hội. Rastignac mặc quần áo, gọi một chiếc xe và đi đến nhàbà Restaud. Vài ngày nay, người đàn bà xinh đẹp này ra sức chăm sóc chàng thanhniên trẻ mà mỗi bước chân chàng là một tiến bộ trong nấc thang tình cảm và sựảnh hưởng của nó hình như phải là ngày một đáng sợ. Chàng trả tiền cho ôngTrailles và ông Ajuda, chàng chơi bạc và lại kiếm được những cái đã mất. Mê tínnhư phần lớn những người đàn ông đang xây dựng sự nghiệp và ít nhiều tin tưởng vào định mệnh, chàng cho rằng mình gặp lúc may mắn mà ông trời ban cho vì tính kiên trì của mình. Sáng hôm sau, chàng vội vàng hỏi Vautrin xem ông ta còn tờ giấy vay tiền không. Chơi khá đúng luật, chàng trả cho ông ta ba nghìn phơ- răngvà tỏ ra hài lòng.

- Tất cả đều tốt đẹp - Vautrin nói với chàng, - Nhưng tôikhông phải là kẻ tòng phạm của ngài, Eugène nói.

- Ta biết, ta biết, Vautrin ngắt lời chàng. Anh vẫn còn làm những việc trẻ con lắm. Anh hãy chấm dứt những công việc tầm phào vô bổ ấy đi thôi.